Borderline-persoonlijkheidsstoornis: DSM-5 kenmerken

De belangrijkste kenmerken en symptomen van een borderline-persoonlijkheidsstoornis (BPS) zijn impulsiviteit en instabiliteit van stemming, relaties en zelfbeeld. Het gaat om een pervasief of diepgaand patroon, wat begint in de vroege volwassenheid en de kenmerken zijn in een scala van situaties en contexten aanwezig. Een persoon met een borderline-persoonlijkheidsstoornis kan intense aanvallen van woede, depressie of angst ervaren die slechts enkele uren of hooguit enkele dagen kunnen duren. Deze kunnen worden geassocieerd met episodes van impulsieve agressie, zelfverwonding en drugs- of alcoholmisbruik. Hoewel de oorzaak van een borderline-persoonlijkheidsstoornis anno 2021 onbekend is, wordt aangenomen dat zowel omgevingsfactoren als genetische factoren een rol spelen bij het predisponeren van mensen voor symptomen en kenmerken van BPS. De aanbevolen behandeling voor borderline-persoonlijkheidsstoornis bestaat uit een psychotherapeutisch behandelprogramma.

• Borderline-persoonlijkheidsstoornis symptomen DSM-5
• Borderline-persoonlijkheidsstoornis kenmerken en beschrijving
• Hoofdkenmerk
• Identiteitsstoornis
• Zelfdestructie
• Combinatie met andere stoornissen
• Vóórkomen
• Oorzaken van BPS
• Risicofactoren
• Familiegeschiedenis
• Hersenfactoren
• Omgevings-, culturele en sociale factoren
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek
• Comorbiditeit
• Borderline-persoonlijkheidsstoornis behandeling
• Mentalization-Based Treatment (MBT)
• Dialectische gedragstherapie (DGT)
• Complicaties en gevolgen
• Prognose

Borderline-persoonlijkheidsstoornis symptomen DSM-5

Er moet sprake volgens DSM-5 zijn van een pervasief patroon van instabiliteit van de interpersoonlijke relaties, het zelfbeeld en van de affecten en duidelijke impulsiviteit, wat aanvangt op jongvolwassen leeftijd en aanwezig is in uiteenlopende contexten, zoals blijkt uit ten minste vijf van de volgende kenmerken:

1. Verwoede pogingen om feitelijke of vermeende verlating te voorkomen.
2. Een patroon van instabiele en intense interpersoonlijke relaties gekenmerkt door afwisselingen tussen extreem idealiseren en devalueren.
   Angst bij borderline / Bron: Istock.com/bahados
3. Een identiteitsstoornis: een duidelijken persisterend instabiel zelfbeeld of zelfgevoel.
4. Impulsiviteit op ten minste twee gebieden, die de betrokkene in beginsel zelf kunnen schaden (geld verkwisten, seks, middelengebruik, roekeloos rijgedrag of eetbuien.
5. Recidiverende suïcidale gedragingen, gestes of dreigingen, of automutilatie.
6. Affectlabiliteit als gevolg van een duidelijke reactiviteit van de stemming (bijvoorbeeld episoden van intense somberheid, prikkelbaarheid of angst, meestal enkele uren durend en slechts zelden langer dan een paar dagen.
7. Chronisch gevoel van leegte.
8. Inadequate, intense woede of moeite kwaadheid te beheersen (bijvoorbeeld frequente driftbuien, aanhoudende woede of herhaaldelijke vechtpartijen).
9. Voorbijgaande, aan stress gerelateerde paranoïde ideeën of ernstige dissociatieve symptomen.

Borderline-persoonlijkheidsstoornis kenmerken en beschrijving

Hoofdkenmerk

Het hoofdkenmerk van deze persoonlijkheidsstoornis is een breed aanwezig patroon van instabiliteit van de interpersoonlijke relaties, het zelfbeeld en affecten, met een duidelijk aanwezige impulsiviteit, wat begint op jongvolwassen leeftijd en tot uiting komt in een waaier van situaties. De term ‘stabiel instabiel’ geeft op treffende wijze deze stoornis weer. Mensen met een BPS doen verwoede pogingen om feitelijke of vermeende verlating te voorkomen. Deze intense angst om verlaten te worden beïnvloedt de perceptie van en de communicatie met anderen. Mensen met borderline kunnen snel wisselen van iemand bewonderen naar iemand afkeuren of zelfs haten. Op een relatief kleine gebeurtenis in de interpersoonlijke sfeer kunnen ze heftig, impulsief en buitenproportioneel reageren, bijvoorbeeld in de vorm van heftige stemmingswisselingen, ongecontroleerde woedeaanvallen of dissociatieve verschijnselen.

Identiteitsstoornis

Er kan sprake zijn van een identiteitsstoornis, wat zich uit door een duidelijk instabiel zelfbeeld of zelfgevoel, waarbij plotselinge en dramatische omslagen in kunnen optreden. Mensen met een BPS hebben doorgaans een zelfbeeld waarin ze ervan uitgaan dat ze niet deugen of slecht zijn, maar ze kunnen ook het gevoel helemaal niet te bestaan. Mensen met een borderline-persoonlijkheidsstoornis tonen impulsiviteit in ten minste twee leefgebieden, die voor de persoon zelf schadelijk kunnen zijn. Dit kan zich uiten op het gebied van gokken, middelengebruik, onveilige en promiscue seks of roekeloos autorijden.

Zelfdestructie

Zelfbeschadiging, suïcidale gevoelens, gedachten en gestes en zelfmoordpogingen, komen frequent voor in deze groep. Aan suïcidaal gedrag ligt vaak geen daadwerkelijke doodswens ten grondslag, maar dient meestal meer als manier om aandacht te krijgen of om even geen pijn meer te hoeven voelen. Het aantal geslaagde suïcides in de groep met deze stoornis bedraagt 8-10%. Een zelfdestructieve actie wordt vaak voorafgegaan door een vermeende of feitelijke (dreigende) scheiding of afwijzing. Automutilatie kan vaak verlichting geven doordat de persoon wordt bevestigd toch nog iets te kunnen voelen of door het gevoel te boeten voor de eigen slechtheid.

Combinatie met andere stoornissen

BPS komt vaak voor in combinatie met depressieve- of bipolaire –stemmingsstoornissen. Bij bijna alle mensen met een borderline-persoonlijkheidsstoornis is er tevens sprake van meerdere persoonlijkheidsstoornissen.

Vóórkomen

De schattingen over de prevalentie van de borderline-persoonlijkheidsstoornis lopen uiteen en variëren van 1,6 tot 5,9 procent in steekproeven uit de algemene bevolking. De classificatie borderline persoonlijkheidsstoornis wordt in ongeveer 75 procent van de gevallen toegekend aan vrouwen.

Oorzaken van BPS

Wetenschappers weten anno 2024 nog niet precies wat de oorzaak is van een borderline-persoonlijkheidsstoornis, maar uit onderzoek blijkt dat genetische factoren, omgevingsfactoren en sociale factoren een rol spelen (zie risicofactoren).

Risicofactoren

De oorzaak van een borderline persoonlijkheidsstoornis is anno 2024 nog niet duidelijk, maar onderzoek suggereert dat genetische invloeden, hersenstructuur en -functie, en omgevingsfactoren, culturele- en sociale factoren een rol spelen, of het risico op het ontwikkelen van een borderline persoonlijkheidsstoornis kunnen vergroten.

Familiegeschiedenis

Mensen met een naaste familielid, zoals een ouder of broer of zus met de stoornis, lopen mogelijk een groter risico om zelf een ​​borderline-persoonlijkheidsstoornis te ontwikkelen.

Hersenfactoren

Onderzoek toont aan dat mensen met een borderline-persoonlijkheidsstoornis structurele en functionele veranderingen in de hersenen kunnen hebben, vooral in de gebieden die een rol spelen in de regulatie van impulsen en emoties. Maar het is anno 2024 niet duidelijk of deze veranderingen risicofactoren zijn voor de aandoening, of dat ze veroorzaakt zijn door de stoornis; hersenen zijn immers plastisch.

Omgevings-, culturele en sociale factoren

Veel mensen met een borderline-persoonlijkheidsstoornis melden dat ze traumatische gebeurtenissen in het leven hebben meegemaakt, zoals seksueel misbruik, verwaarlozing, verlating of tegenspoed tijdens de kindertijd. Anderen zijn mogelijk blootgesteld aan onstabiele relaties en vijandigheid.

Hoewel deze factoren het risico op BPS kunnen verhogen, betekent dit niet dat je een borderline-persoonlijkheidsstoornis zal ontwikkelen. Evenzo kunnen er mensen zijn zonder deze risicofactoren die in hun leven een borderline-persoonlijkheidsstoornis zullen ontwikkelen.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek

Een professional die ervaring heeft met het diagnosticeren en behandelen van psychische stoornissen, zoals een psychiater, psycholoog, kan de diagnose borderline-persoonlijkheidsstoornis stellen op basis van:

• een persoonlijk interview om de symptomen te bespreken
• de input van een familielid of goede vriend

Bovendien kan een zorgvuldig en grondig medisch onderzoek helpen andere mogelijke oorzaken van de symptomen uit te sluiten.

Comorbiditeit

Comorbiditeit is het naast elkaar voorkomen van verschillende stoornissen tegelijkertijd. Borderline-persoonlijkheidsstoornis komt vaak voor bij andere ziekten. Dit kan het moeilijk maken om een ​​diagnose te stellen, vooral als symptomen van andere ziekten overlappen met de symptomen van BPS.

Ongeveer 85 procent van de mensen met een borderline-persoonlijkheidsstoornis heeft ook last van een andere geestesziekte. Meer dan de helft van de mensen met BPS lijdt aan een depressieve stoornis (een depressie). Vrouwen met BPS hebben meer kans op comorbiditeit zoals depressie, angststoornissen, middelenmisbruik of eetstoornissen. Bij mannen is de kans groter dat BPD gepaard gaat met stoornissen zoals middelenmisbruik of een antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASP).

De meeste comorbide stoornissen worden hieronder vermeld, gevolgd door het geschatte percentage mensen met een borderline-persoonlijkheidsstoornis die deze hebben:

• depressieve stoornis - 60%
• dysthyme stoornis of dysthymie (een chronische vorm van depressie) - 70%
• drugsmisbruik - 35%
• eetstoornissen (zoals anorexia, boulimia, eetaanvallen) - 25%
• bipolaire stoornis - 15%
• antisociale persoonlijkheidsstoornis - 25%
• narcistische persoonlijkheidsstoornis - 25%
• zelfverwonding - 55%-85%

Borderline-persoonlijkheidsstoornis behandeling

Mentalization-Based Treatment (MBT)

Voor mensen met een borderline-persoonlijkheidsstoornis is het psychotherapeutische behandelprogramma Mentalization-Based Treatment (MBT) ontwikkeld, waar verschillende vormen van bestaan, waaronder de intensieve ambulante en de deeltijdvariant. Van deze varianten verschilt alleen de dosering, niet de inhoud. Globaal genomen is het doel van MBT het op gang brengen van een therapeutisch proces waarin de mentale toestand van de patiënt centraal komt te staan, waarbij het de bedoeling is dat de patiënt meer te weten komt over hoe hij denkt en wat zijn gevoelens zijn in relatie tot zichzelf en anderen. Samen met de patiënt wordt onderzocht hoe zijn mentale toestand zijn reacties beïnvloedt en hoe verkeerde interpretaties in het begrijpen van zichzelf en anderen tot ongewenste en inadequate acties en gedragingen kunnen leiden. Ook de functies van deze acties en gedragingen, zoals zichzelf stabiliseren en het proberen te hanteren van onbegrijpelijke gevoelens waarmee de patiënt kan worden overspoeld, worden geëxploreerd en begrijpelijk gemaakt.

Dialectische gedragstherapie (DGT)

De dialectische gedragstherapie (DGT) heeft als doel het aanleren van verschillende vaardigheden om zo goed mogelijk op problemen te reageren. Vooral DGT en psychodynamische behandelingen zijn ook op de langere termijn effectief, zo blijkt uit onderzoek. Deze therapieën werken niet alleen op symptoomniveau maar brengen ook in de persoonlijkheidsstructuur duurzame veranderingen teweeg.[1]

Complicaties en gevolgen

Wat zijn de gevolgen en complicaties van onbehandelde borderline-persoonlijkheidsstoornis? Afgezien van gespannen relaties, problemen met sociale interacties en het risico op het verlies van werk, kan een onbehandelde BPS gevaarlijke gevolgen hebben. Mensen die geen behandeling krijgen, lopen het risico zichzelf te verwonden of zelfmoord te plegen, complicaties die kunnen leiden tot ziekenhuisopname of zelfs de dood. Er is ook het risico op verergering van andere psychische aandoeningen die samengaan met BPS. Zonder de juiste copingstrategieën, die je kunt leren door middel van therapie, zal iemand met borderline zich waarschijnlijk blijven bezighouden met zelfbeschadiging en andere destructieve handelingen.

Prognose

Vroeger bracht de diagnose borderline-persoonlijkheidsstoornis weinig hoop op herstel met zich mee. Tegenwoordig kan de juiste behandeling echter resulteren in een langdurige remissie van BPS-symptomen.

Noot:

1. Cristea IA, et al. Efficacy of psychotherapies for borderline personality disorder. A systematic review and meta-analysis. JAMA Psychiatry. 2017;74:319-328. Medlinedoi:10.1001/jamapsychiatry.2016.4287

Lees verder

• Veranderen van persoonlijkheid, persoonlijkheidsstoornissen?
• Persoonlijkheidsstoornissen DSM-5: kenmerken en clusters
• Zelfverwonding: symptomen en oorzaken van zelfbeschadiging
• Daders huiselijk geweld & mishandeling: dader-profiel + hulp
• Borderliners en relaties: leven met borderliner als partner