Angst: soorten angst en symptomen, klachten en oorzaken

Af en toe angst ervaren is een normaal onderdeel van het leven. Je kunt angstig worden wanneer je wordt geconfronteerd met een probleem op het werk, vlak voor een examen of een sollicitatiegesprek, of het maken van een belangrijke beslissing. Maar als angst je leven gaat beheersen, is er een probleem en is er mogelijk sprake van een angststoornis. Angststoornissen omvatten meer dan tijdelijke zorgen of angst. Voor een persoon met een angststoornis, gaat de angst niet zomaar weg en de klachten kunnen zelfs verergeren na verloop van tijd. De angstgevoelens kunnen interfereren met de dagelijkse activiteiten, zoals prestaties op het werk, school en sociale relaties. Er zijn verschillende soorten angststoornissen. Voorbeelden hiervan zijn gegeneraliseerde angststoornis, paniekstoornis en sociale angststoornis, met elk specifieke klachten en symptomen.

• Angst en vrees
• Angst is meer dan alleen bezorgdheid
• Oorzaken van angst
• Familiale voorgeschiedenis van psychische aandoeningen
• Persoonlijkheidsfactoren
• Stressvolle gebeurtenissen of omstandigheden
• Lichamelijke gezondheidsproblemen
• Andere psychische aandoeningen
• Middelengebruik
• Vitamine- en mineralentekort
• Klachten en symptomen van angst
• Lichamelijke klachten
• Psychologische kenmerken
• Gedragsmatige gevolgen
• Soorten angst: angststoornissen DSM-5
• Angststoornissen vergroten het risico om op jonge leeftijd te sterven
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van angst
• Cognitieve gedragstherapie (CGT)
• Psychotherapie
• Medicijnen
• Zelfzorg bij angst
• Bewegen en hardlopen
• Ontspanningstechnieken en stressmanagementtechnieken
• Voldoende slaap
• Vermijd alcohol en drugs
• Stop met roken en verminder cafeïne-inname
• Gezond eten en drinken
• Angst en voeding
• Complexe koolhydraten
• Vitamine B en magnesium
• Zink
• Probiotica
• Preventie van angstklachten

Angst en vrees

Wat is de betekenis van vrees en angst? Vrees wordt gedefinieerd als de emotionele respons op een werkelijke of waargenomen naderende dreiging en angst is het anticiperen op een toekomstige dreiging.[1] Angst gaat vaak gepaard met spierspanning en waakzaamheid of alertheid ter voorbereiding op naderend onheil of toekomstig gevaar, en met voorzichtig of vermijdend gedrag. Vrees gaat vaak gepaard met een hoge activatietoestand van het centrale en autonome zenuwstelsel (hoge arousel), wat nodig is voor een vecht- of vluchtreactie.

Angst is meer dan alleen bezorgdheid

Angst is meer dan alleen maar een bezorgd gevoel. Terwijl vrees een vecht- of vluchtreactie kan losmaken, met gedachten over het directe gevaar in de situatie, met ontsnappingsgedrag, richt angst zich meer op toekomstig gevaar, ook als daar geen enkele reden voor is. Iedereen voelt zich van tijd tot tijd wel eens angstig, maar als deze gevoelens een eigen leven gaan leiden en je er geen controle meer over hebt, kan het zeer belastend zijn. Overmatige, aanhoudende of steeds terugkerende angst kan een gedragsstoornis veroorzaken die interfereert met het dagelijks leven.

Oorzaken van angst

Er bestaat niet één oorzaak voor angst. Vermoedelijk gaat het om een samenspel van factoren. Er zijn een aantal risicofactoren die kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van angst of een angststoornis.

Familiale voorgeschiedenis van psychische aandoeningen

Sommige mensen die last hebben van angst hebben een genetische aanleg voor angst, waardoor je er vatbaarder voor bent. Familiale voorgeschiedenis hangt samen met de aanwezigheid van angst en gaat samen met een meer recidiverend verloop. Het hebben van een ouder of familielid met angst of een andere psychische aandoening betekent echter niet dat je automatisch angst ontwikkelt. Een aantal andere factoren spelen daarbij een rol, zoals je persoonlijkheid, negatieve levenservaringen en huidige levensomstandigheden.

Persoonlijkheidsfactoren

Uit onderzoek blijkt dat mensen met bepaalde persoonlijkheidskenmerken meer kans hebben om angst te ontwikkelen. Bijvoorbeeld, kinderen die perfectionistisch, gemakkelijk zenuwachtig, timide, geremd, een gebrek aan zelfvertrouwen hebben of die alles onder controle willen houden, kunnen angst ontwikkelen tijdens de kindertijd, de adolescentie of als volwassene.

Van de persoonlijkheidstrek neuroticisme (dat wil zeggen de neiging tot emotionele instabiliteit) is bekend dat deze verhoogd is bij de meeste angst- en depressieve stoornissen. Mensen met deze karaktertrek zijn gevoeliger voor stress. Ook ervaren ze triviale situaties eerder als bedreigend en ze hebben moeite met het verwerken van kleine frustraties of tegenslagen. Ze zijn vaak verlegen, zijn zich vaak erg bewust van hun eigen gedrag en hebben veelal moeite met het uitstellen of controleren van hun behoeften.

Stressvolle gebeurtenissen of omstandigheden

Angst kan zich ontwikkelen als gevolg van een of meer stressvolle gebeurtenissen of belastende levensgebeurtenissen. Belangrijke triggers zijn:

• werkstress of verandering van baan;
• verandering in de woonsituatie (op kamers gaan wonen, verhuizen);
  Angst tijdens de zwangerschap over of je baby wel helemaal gezond zal zijn, geen afwijkingen heeft, etc. / Bron: Greyerbaby, Pixabay
• zwangerschap en bevalling;
• familie en relationele problemen;
• grote emotionele shock na een stressvolle of traumatische gebeurtenis;
• verbaal, seksueel, fysiek of emotioneel misbruik of trauma; en
• het verlies van een dierbare.

Lichamelijke gezondheidsproblemen

Een chronische lichamelijke ziekte of aandoening kan ook bijdragen aan de ontwikkeling van angst. Veel voorkomende chronische aandoeningen die worden geassocieerd met angst zijn onder meer:

• diabetes (bijvoorbeeld angst voor hypo's);
• astma (er een sterk verband tussen paniekstoornis en astma: een aanval van kortademigheid kan een paniekaanval uitlokken en omgekeerd[2]);
• hartklachten (individuen met een geschiedenis van bepaalde hartklachten hebben een verhoogde kans op een paniekstoornis[3]).

Bepaalde verworven lichamelijke aandoeningen gaan gepaard met onder meer angstklachten, zoals een overactieve schildklier, een verhoogde concentratie cortisol (stresshormoon) in het bloed, cafeïne- of amfetaminevergiftiging en alcoholonthouding.

Andere psychische aandoeningen

Terwijl sommige mensen alleen last hebben van angst of een angststoornis, kunnen anderen last hebben van bijkomende psychische klachten of stoornissen. Zo gaan depressie en angst vaak hand in hand. Dit noemt men 'comorbiditeit', wat het tegelijkertijd voorkomen van twee of meer stoornissen/aandoeningen bij een persoon betekent. Uit onderzoek blijkt dat comorbiditeit bij angststoornissen de duur en de ernst van de klachten beïnvloedt.

Middelengebruik

Angstklachten kunnen ook het gevolg zijn van middelengebruik, onthouding van middelen en angst die optreedt door het wegvallen van middelengebruik als copingstrategie (= de manier van omgaan met problemen). Dergelijke angstklachten kunnen overgaan na een periode van abstinentie of het aanleren van adequate copingstrategieën. Bedenk echter dat middelengebruik ook reeds bestaande angststoornissen kan maskeren, of verergeren.

Vitamine- en mineralentekort

Een tekort aan vitaminen en mineralen kan ook een belangrijke factor zijn voor het activeren van angst. Onderzoek heeft aangetoond dat slechte voeding het risico op angstklachten vergroot. Zo worden er persoonlijkheidsveranderingen, waaronder apathie, depressie, agitatie, verwarring of verwardheid, angst en delirium, waargenomen wanneer er een magnesiumtekort optreedt.[4]

Klachten en symptomen van angst

De symptomen van angst(stoornissen) zijn soms niet zo duidelijk vast te stellen, omdat ze vaak geleidelijk ontstaan. Iedereen heeft wel eens last van angst en het kan moeilijk zijn om vast te stellen wat binnen het normale valt. Normale angst heeft vaak een beperkte duur en houdt verband met een stressvolle situatie of ingrijpende gebeurtenis, zoals een sollicitatiegesprek, een verhuizing of een verlieservaring.

Mensen met buitensporige angst hebben vaak last van persisterende en excessieve bezorgdheid over bijvoorbeeld het verliezen van belangrijke anderen of bezorgdheid dat hun iets kan overkomen, zoals ziekte, verwonding rampen of overlijden. Dit heeft nadelige gevolgen op het leven van alledag. Er zijn een aantal overeenkomende symptomen, waaronder de volgende.

Lichamelijke klachten

Angst kan gepaard gaan met de volgende lichamelijke klachten:

• paniekaanvallen
• plotseling zeer warm of koud hebben
  Benauwdheid / Bron: Wavebreakmedia/Shutterstock.com
• transpireren (zweten) en nachtzweten
• hartkloppingen
• pijn op de borst / een drukkend gevoel op de borst
• snelle ademhaling
• agitatie, rusteloosheid of een gespannen gevoel
• ademhalingsproblemen, benauwdheid, kortademigheid
• bevingen of trillingen, bijvoorbeeld een trillend ooglid, een trillende lip of een trillende wenkbrauw
• blozen
• boeren of oprispingen
• duizeligheid
• een algemeen ziek gevoel (algehele malaise)
• een oppervlakkige ademhaling
  Angst kan leiden tot hoofdpijn / Bron: Ecade3d - anatomy online/Shutterstock.com
• veel geeuwen
• hoesten
• hoofdpijn
• hyperventilatie
• misselijkheid
• moeilijkheden om te spreken
• problemen met spijsvertering
• rillingen
• slaapproblemen / slapeloosheid / slaperigheid (slaapgebrek)
• spierstijfheid / spierpijn
• spiertrekkingen

Angst kan ook jeuk triggeren of verergeren en soms kan je het gevoel hebben alsof mieren of insecten op of onder de huid kruipen (formicatie).

Psychologische kenmerken

Angst heeft de volgende psychologische of mentale kenmerken:

• overmatige angst of bezorgdheid
• catastroferen, of obsessief denken
• concentratieproblemen
• depersonalisatie / derealisatie
• depressie
• nervositeit
• verwardheid
• weinig energie / vermoeidheid

Gedragsmatige gevolgen

Angst kan de volgende gedragsmatige gevolgen hebben:

• het vermijden van situaties waar je angstig voor bent, hetgeen van invloed kan zijn op studie, werk of sociale leven
• vastklampen aan de partner of andere personen, afhankelijk gedrag

Dit zijn slechts enkele van een aantal symptomen die je kunt ervaren.

Soorten angst: angststoornissen DSM-5

In het diagnostisch classificatiesysteem DSM-5 worden de volgende angststoornissen onderscheiden:

• Separatieangststoornis (niet bij de ontwikkelingsfase passende, bovenmatige angst of vrees om gescheiden te worden van gehechtheidsfiguren — ook wel 'verlatingsangst' genoemd);
• Selectief mutisme (consistent niet spreken in sociale situaties waarin dit wel van het kind verwacht wordt, ondanks het gegeven dat hij/zij in andere situaties wel spreekt);
• Specifieke fobie (uitgesproken angst of vrees voor een specifiek object of een specifieke situatie, zoals vliegen, hoogtes, dieren, het krijgen van een injectie, het zien van bloed);
• Sociale-angststoornis (sociale fobie: duidelijke angst of vrees voor een of meer sociale situaties waarin de betrokkene wordt blootgesteld aan mogelijke kritische beoordeling door anderen);
• Paniekstoornis (steeds terugkerende onverwachte paniekaanvallen);
• Agorafobie (angst of vrees om zich in openbare ruimtes te bevinden of gebruik te maken van het openbaar vervoer, waardoor de betrokkene deze situaties vaak gaat vermijden — ook wel bekend als 'pleinvrees' of 'straatvrees');
• Gegeneraliseerde angststoornis (buitensporige angst en bezorgdheid in de zin van angstige voorgevoelens, welke langer dan 6 maanden aanhouden en betrekking hebben op een aantal gebeurtenissen of activiteiten);
• Angststoornis door een middel/medicatie;
• Angststoornis door een lichamelijke aandoening;
• Andere gespecificeerde angststoornis.

Andere psychische stoornissen waarbij angst op de voorgrond staat, zijn:

• Obsessieve-compulsieve stoornis (aanwezigheid van obsessies/dwanggedachten, compulsies/dwanghandelingen, of beide);
• Posttraumatische-stressstoornis (waarbij hele nare ervaringen steeds terugkomen in je gedachten of dromen).

Angststoornissen vergroten het risico om op jonge leeftijd te sterven

Niet alleen depressies maar ook angststoornissen vergroten het risico om op jonge leeftijd te sterven. Dat blijkt uit een studie onder ruim 3 miljoen Denen die ruim 10 jaar werden gevolgd. Vergeleken met mensen zonder psychiatrische diagnose liepen patiënten met een angststoornis een ruim anderhalf keer zo groot risico op overlijden. Na correctie voor middelenmisbruik was het risico iets lager, maar nog steeds statistisch significant hoger dan bij mensen zonder psychiatrische diagnose.[5]

Onderzoek en diagnose

Een psychiater of psycholoog diagnosticeert de angststoornis op basis van een uitgebreide intake (vaak meerdere gesprekken en psychologische tests) en stelt de mogelijke oorzaak vast. Uitgesloten moet worden dat de angst veroorzaakt wordt door een onderliggende aandoening. In dat geval kan een lichamelijk onderzoek van een arts zinvol zijn.

Behandeling van angst

Een standaardmanier voor het behandelen van angst is psychologische begeleiding. Dit kan cognitieve gedragstherapie (CGT), psychotherapie of een combinatie van therapieën zijn. Ook kan er tijdelijk medicatie voorgeschreven worden.

Cognitieve gedragstherapie (CGT)

CGT heeft als doel om de denkpatronen die gepaard gaan met angst en lastige gevoelens te herkennen en te veranderen, om irrationele gedachten tegen te gaan en om te buigen in helpende gedachten, en om de manier te veranderen waarop mensen reageren op situaties die angst oproepen, te veranderen. Een persoon die CGT krijgt voor een paniekstoornis leert bijvoorbeeld dat paniekaanvallen niet echt hartaanvallen zijn. Bij CGT wordt je ook blootgesteld aan het gevaar waar je bang voor bent en leer je steeds een stapje verder te gaan.

Psychotherapie

Psychotherapie is een andere vorm van behandeling. Het bestaat uit het praten met een opgeleide professional in de geestelijke gezondheidszorg, psychiater, psycholoog, maatschappelijk werker of counselor. In de gesprekken wordt onderzocht wat de mogelijke oorzaken van de angst zijn en worden mogelijke manieren om met de klachten om te gaan aangereikt.

Medicijnen

Angst kan worden behandeld met behulp van verschillende soorten medicijnen, onder meer:

• medicijnen om een eventuele onderliggende aandoening te behandelen
• benzodiazepinen zijn kalmerende middelen die onder meer werken bij angst
• anti-depressiva worden ook vaak gebruikt om angst te behandelen, ook al zijn ze ontworpen om depressies te behandelen

Zelfzorg bij angst

Terwijl het nemen van medicatie en het praten met een therapeut kan helpen ter behandeling van angst, is het omgaan met angst een 24-7 taak. Gelukkig zijn er veel eenvoudige veranderingen die je kunt aanbrengen in je levensstijl en een aantal maatregelen die je kunt nemen om je angstgevoelens verder te verlichten.

Bewegen en hardlopen

Door dagelijks te bewegen en een paar keer per week te gaan hardlopen, kun je stress en angst verminderen. Als je normaal gesproken een sedentaire levensstijl hebt, kun je door dagelijks een stevige wandeling te maken van ongeveer 30 minuten al grote veranderingen teweegbrengen.

Ontspanningstechnieken en stressmanagementtechnieken

Ontspanningstechnieken en stressmanagementtechnieken kunnen ontspanning bevorderen en angst verminderen.

Voldoende slaap

Een gebrek aan slaap kan gevoelens van rusteloosheid en angst veroorzaken. Slaapgebrek kan je angsten versterken. Als je moeite hebt met slapen, raadpleeg dan je huisarts voor hulp.

Vermijd alcohol en drugs

Het gebruik van alcohol of drugs kan angst veroorzaken of verergeren. Als je problemen ondervindt bij het stoppen met alcohol of drugsgebruik, raadpleeg dan je huisarts of vraag een verslavingsinstelling voor hulp.

Stop met roken en verminder cafeïne-inname

Stop met roken en minder of stop met het consumeren van cafeïnehoudende dranken. Nicotine in sigaretten en cafeïnehoudende dranken zoals koffie, thee en energiedrankjes kunnen de angst verergeren.

Gezond eten en drinken

Volg een gezond dieet. Eet veel fruit, groenten, volle granen en magere eiwitten zoals kip en vis.

Angst en voeding

Op zoek naar voedsel dat helpt bij angst? Onderzoek wijst erop dat sommige voedingsmiddelen je rustiger maken, terwijl andere voedingsmiddelen kunnen werken als stimulerende middelen – in ieder geval tijdelijk. Als je angst of stress ervaart die resulteert in angst- of paniekaanvallen, kan het aanbrengen van enkele wijzigingen in je dieet verlichting van je angstklachten geven. Je dieet kan je niet genezen van je angst, maar er zijn voedingsmiddelen die helpen bij angst en een kalmerende werking hebben in het lichaam, terwijl andere voedingsmiddelen na het eten angst veroorzaken.

Complexe koolhydraten

Hier zijn enkele suggesties om angst te verminderen door middel van voeding:

• Kies voedingsmiddelen zoals complexe koolhydraten die de aanmaak van het rustgevende stofje serotonine in de hersenen stimuleren. Eet volkoren brood en volkoren granen in plaats van zoete snacks of dranken. Begin de dag bijvoorbeeld met havermout.
• Eet eiwit bij het ontbijt, het geeft je energie en je bloedsuikerspiegel blijft stabiel. Eiwitten zorgen voor een verzadigd gevoel, niet alleen in de ochtend maar ook overdag.
• Beperk of vermijd alcohol en cafeïne, die na consumptie angst veroorzaken. Beide hebben invloed op je slaap en kunnen voor duizeligheid zorgen.
• Blijf gehydrateerd, door voldoende te drinken. Uitdroging kan stemmingswisselingen veroorzaken.

Vitamine B en magnesium

Probeer het volgende toe te voegen aan je dieet om je stemming te verbeteren:

• Donkere chocola (paar stukjes per dag);
• Foliumzuur en andere B-vitaminen;
• Laag-glycemische voedingsmiddelen;
• Magnesium;
• Omega-3 vetzuren;
• Tryptofaan.

Zink

Overweeg daarnaast om voedingsmiddelen met een hoog gehalte aan zink aan je dieet toe te voegen. Uit bevindingen blijkt dat cashewnoten, lever, rundvlees en eierdooier zijn gekoppeld aan verminderde angst.

Probiotica

Een onderzoek legde een verband tussen probiotische voedingsmiddelen en een verlaging van angst. Een dagelijkse capsule van probiotische bacteriën (Bifidobacterium longum 1714) kan mensen helpen omgaan met milde angst- en geheugenproblemen, volgens een klein onderzoek onder gezonde mannen.[6]

Angst kan in verband worden gebracht met depressie. Een studie die is gepubliceerd in 2017 in het tijdschrift Annals of General Psychiatry brengt probiotica in verband met het verbeteren van de symptomen van een depressieve stoornis, mogelijk door ofwel de ontsteking in het lichaam te verminderen of door de beschikbaarheid van serotonine te vergroten.[7]

Preventie van angstklachten

Hoewel angststoornissen niet kunnen worden voorkomen en angstige gevoelens en gedachten altijd aanwezig zullen zijn in het dagelijks leven, zijn er manieren om het risico op een angststoornis te verminderen. Door de volgende stappen te volgen, kunnen angstige emoties onder controle worden gehouden:

• verminder de consumptie van cafeïne, thee, cola en chocolade.
• neem contact op met een arts of apotheker voordat je vrij verkrijgbare geneesmiddelen of kruidengeneesmiddelen gebruikt om te zien of ze stoffen bevatten die de angst kunnen verergeren
• zorg voor een gezond voedingspatroon
• zorg voor een regelmatig slaappatroon
• vermijd alcohol, cannabis en andere drugs

Noten:

1. American Psychiatric Association. Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5). Nederlandse vertaling van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th Edition. Amsterdam: Boom Psychologie, 2014, p.287.
2. Nationaalkompas.nl. Welke factoren beïnvloeden de kans op angststoornissen? http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-en-aandoeningen/psychische-stoornissen/angststoornissen/welke-factoren-beinvloeden-de-kans-op-angststoornissen/ (ingezien op 13-7-2016)
3. Ibid.
4. Serefko A, Szopa A, Poleszak E. Magnesium and depression. Magnes Res. 2016 Mar 1;29(3):112-119.
5. Esther van Osselen. Ook hogere mortaliteit bij patiënten met een angststoornis. Ned Tijdschr Geneeskd. 2016;160:C3091
6. The Guardian. Probiotic bacteria may aid against anxiety and memory problems. https://www.theguardian.com/science/2015/oct/18/probiotic-bacteria-bifidobacterium-longum-1714-anxiety-memory-study (ingezien op 27-1-2018)
7. Caroline J. K. Wallace and Roumen Milev. The effects of probiotics on depressive symptoms in humans: a systematic review. Ann Gen Psychiatry. 2017; 16: 14. Published online 2017 Feb 20. doi: 10.1186/s12991-017-0138-2

Lees verder

• Angststoornissen: soorten, symptomen, oorzaken & behandeling
• Angstaanvallen: symptomen, behandeling en angst stoppen
• Verlatingsangst: symptomen volwassenen en kinderen (DSM-5)
• Stoppen met piekeren: tips tegen dwangmatige gedachten
• Natuurlijk middel tegen angst & paniek: rustgevende middelen