Dwangmatig haren uit het hoofd trekken: trichotillomanie
Trichotillomanie, hair-pulling disorder of haaruittrekstoornis is de onweerstaanbare of dwangmatige drang om bij jezelf de haren uit te trekken. Iedereen trekt weleens aan zijn haar of wikkelt het om zijn vinger. Vrouwen houden er ook van om hinderlijk gezichtshaar uit te trekken. Dit is op zich niet ongewoon, maar er zijn ook mensen die hun haar dagelijks en soms zelfs urenlang dwangmatig uittrekken totdat er kale plekken ontstaan of het zelfs bloedt. Dit staat bekend als trichotillomanie of haaruittrekstoornis. Hierbij trekken de getroffenen hun eigen haar uit, niet alleen op het hoofd, maar op alle behaarde delen van het lichaam. Het meest opvallend en zichtbaar van buitenaf zijn echter alleen kale plekken op het hoofd. De getroffenen lijken geen pijn te voelen bij het uittrekken van hun haren en zijn vaak verstrooid of wat afwezig. De getroffenen kauwen op het haar, splijten het haar, bijten de wortel af en vinden dit bevredigend en plezierig.
Een patroon van onvolledig haarverlies bij een lijder aan trichotillomanie /
Bron: Robodoc (original uploader), Wikimedia Commons (Publiek domein)Wat is trichotillomanie?
Trichotillomanie behoort binnen de
DSM-5 (de afkorting van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: het diagnostisch en statistisch handboek van psychiatrische aandoeningen) tot het spectrum van obsessief-compulsieve en verwante stoornissen. Typische symptomen zijn onder meer het onvermogen om de impuls te weerstaan om het eigen haar uit te trekken, met haarverlies tot gevolg, en herhaaldelijk pogingen hebben ondernomen om het haar uittrekken te stoppen.
Prevalentie
Bij ongeveer tweederde van de getroffenen begint de aandoening tijdens de puberteit. Het kan echter ook in de vroege kinderjaren of later op volwassen leeftijd aanvangen. De life-time prevalentie (waarbij tijdens een dwarsdoorsnedeonderzoek wordt nagegaan of een individu op dat moment ooit de betreffende aandoening had of nog steeds heeft) is 0,6 tot 2 procent. In de kindertijd komt trichotillomanie ongeveer evenveel voor bij jongens en meisjes. Op volwassen leeftijd zullen meer vrouwen dan mannen worden getroffen, in een verhouding van ongeveer 10:1.
Oorzaken van dwangmatig uittrekken van de haren
Nog geen oorzaak bekend
De oorzaken van haaruittrekstoornis zijn anno 2024 nog grotendeels onverklaard. Een genetische invloed of kwetsbaarheid wordt vermoed. Neurobiologisch onderzoek heeft tot dusverre geen consistente resultaten opgeleverd.
Uitlokkende factoren
De uitlokkende factoren moeten per geval worden bepaald. Aangenomen wordt dat een erfelijke aanleg die is gekoppeld aan bepaalde triggers in de hersenen leidt tot onevenwichtigheden in de neurotransmitters die de dwangmatige handeling veroorzaken.
Andere redenen zijn onder meer traumatische gebeurtenissen, zoals de dood van een naast familielid, familieproblemen, echtscheiding, seksueel misbruik,
(chronische) stress, stressvolle gebeurtenissen in de kindertijd of gebeurtenissen die het gevoel van eigenwaarde verminderen. Meer dan twee derde van de getroffenen hebben in hun leven ten minste één traumatische ervaring gehad. In sommige gevallen is er reeds een
posttraumatische- stressstoornis (PTSS) als diagnose gesteld. Het herkennen van je eigen triggers kan nuttig zijn bij het vinden van manieren en strategieën om met deze moeilijke situaties om te gaan.
Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5) /
Bron: DSM-5Classificatiecriteria DSM-5 en symptomen
Criteria
De classificatiecriteria volgens DSM-5 zijn:
- A Recidiverend uittrekken van het eigen haar, met haarverlies als gevolg.
- B Herhaaldelijke pogingen om het haar uittrekken te stoppen.
- C Het haar uittrekken veroorzaakt klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen.
- D Het haar uittrekken of haarverlies kan niet worden toegeschreven aan een somatische aandoening (bijvoorbeeld een dermatologische aandoening).
- E Het haar uittrekken kan niet beter worden verklaard door de symptomen van een andere psychische stoornis (zoals de pogingen om een vermeende misvorming of onvolkomenheid in het uiterlijk te verbeteren bij een morfodysfore stoornis).
Diagnostische kenmerken
Trichotillomanie is vooral merkbaar door het dwangmatig uittrekken van de hoofdhaar. In sommige gevallen wordt het haar uit andere delen van het lichaam getrokken. Hierdoor ontstaan kale plekken op de aangetaste lichaamsdelen. Deze plekken kunnen worden gecamoufleerd door de getroffenen met een sjaaltje of make-up. Ook kan er steeds getrokken worden in een ander gebied, zodat het niet zo opvalt. Voorkeursplekken zijn:
- hoofdhuid
- wenkbrauwen
- oogleden
Het minst vaak getroffen zijn de volgende gebieden:
- okselhaar
- haren uit het genitale en perianale gebied
De getroffenen voelen meestal geen
pijn of dit wordt gewoon genegeerd. De handelingen worden vaak niet eens bewust ervaren, al wordt de drang om de haren uit te trekken meestal sterk gevoeld. Trichotillomanie kan in principe op elke leeftijd voorkomen. Het treedt echter vaak op tijdens de puberteit.
Onderzoek en diagnose
Gesprek met arts of psychiater
De stoornis is meestal gemakkelijk te herkennen aan de kale plekken die verschijnen na het dwangmatig uittrekken van de haren. Meestal duurt de stoornis maar een paar maanden. In sommige gevallen duurt het echter ook meerdere jaren. Deze aandoening gaat bijna altijd gepaard met
innerlijke onrust of rusteloosheid of een gevoel van spanning. Het proces van het uittrekken van het haar leidt meestal op korte termijn tot de gewenste ontspanning.
De gevoelens van woede, schaamte en
angst die vaak volgen, verhogen echter de innerlijke spanning weer, wat weer leidt tot de dwangmatige impuls. Er ontstaat een vicieuze cirkel die moeilijk te doorbreken is. De ervaring zichzelf niet te kunnen beheersen leidt tot gevoelens van frustratie en minderwaardigheid. In sommige gevallen is er sprake van comorbiditeit, zoals angststoornissen of depressie. Veel mensen willen niet dat de stoornis wordt ontdekt. Als gevolg hiervan is er in sommige gevallen sprake van sociaal isolement.
Dermatologisch onderzoek
Als iemand niet toegeeft dat hij lijdt aan trichotillomanie, kan dermatologisch onderzoek nodig zijn. Middels een huidbiopt en dermatoscopie (huidonderzoek) of trichoscopie (haaronderzoek) is het mogelijk de stoornis te onderscheiden van andere oorzaken van alopecia (pleksgewijze kaalheid).Bij het onderzoek zijn er verschillende typerende kenmerken waarneembaar:
- een verminderde haardichtheid
- de aanwezigheid van kort donshaar
- gebroken haren met verschillende schachtlengtes
Comorbiditeit
Trichotillomanie komt vaak gelijktijdig voor met andere aandoeningen. Tot 63 procent van de getroffenen lijdt ook aan stemmingsstoornissen (
depressieve stoornis), tot 57 procent aan
angststoornissen, tot 22 procent aan middelenmisbruik en tot 22 procent aan obsessief-compulsieve stoornissen (bijvoorbeeld
huidpulkstoornis of andere lichaamsgerichte repetitieve handelingen, zoals
nagelbijten).
Complicaties
Dwangmatig haren uit het hoofd trekken leidt tot haarverlies. Trichotillomanie komt voornamelijk voor tijdens de puberteit. Een aantal getroffenen kunnen worden gepest met hun gedrag, wat de symptomen vaak alleen maar erger maakt. Door de kale plekken voelen de getroffenen zich vaak niet meer mooi en en kunnen ze een minderwaardigheidscomplex ontwikkelen of hebben ze een verminderd zelfvertrouwen. Bovendien kunnen gedachten aan zelfmoord ontstaan. Veel personen met trichotillomanie hebben ook last van angststoornissen of (ernstige) depressies. Het onderhouden van sociale contacten is vaak ook bemoeilijkt. De stoornis is van invloed op de school- of werkprestaties, maar ook de familierelaties kunnen eronder lijden.
Therapie bij dwangmatig haren uit het hoofd trekken /
Bron: Wavebreakmedia/Shutterstock.comBehandeling van haaruittrekstoornis
Trichotillomanie kan worden behandeld. Psychotherapeutische behandeling speelt een belangrijke rol, vooral als het beloop ernstig is. Cognitieve-gedragstherapie ondersteunt de getroffenen bij het herkennen van het gedrag en de symptomen en vooral de triggers en het vervolgens veranderen van hun gedrag. Tijdens de therapie moet de getroffen persoon leren geleidelijk het hoofd te bieden aan de stoornis en de gevolgen ervan.
Het kost echter tijd voordat oude gedragspatronen zijn afgeleerd en zijn vervangen door nieuwe. Aanvullende medicamenteuze therapie kan ook helpen de compulsieve impuls te onderdrukken en begeleidende symptomen zoals depressie of angst, die vaak ook voorkomen, tegen te gaan. Veel patiënten reageren positief op antidepressiva. Alleen het gebruik van medicatie wordt afgeraden, omdat bij het staken hiervan vaak weer de drang ontstaat om de haren uit te trekken. Het is daarom aan te raden om tegelijkertijd cognitieve-gedragstherapie te volgen. Ontspanningstechnieken kunnen helpen om stress te verminderen.
Prognose
Bij de meeste mensen eindigt het het uittrekken van het eigen haar binnen 12 maanden. Bij sommige personen duurt het langer en soms is trichotillomanie een levenslange stoornis. De behandeling verbetert echter vaak de situatie, waardoor je je gedrag beter onder controle hebt en vermindert vaak de gevoelens van depressie, angst of een slecht zelfbeeld.
Preventie
Als preventieve maatregel is het nuttig gebleken een plan te maken om jezelf te behoeden voor dwangmatige aandrang. Dit betekent dat wanneer de drang om het eigen haar uit te trekken wordt opgemerkt, deze impuls wordt vervangen door positieve gedachten of dat je op dat moment ontspanningstechnieken toepast. In deze situaties is het raadzaam om een paar minuten voor jezelf te nemen om je hoofd bij wijze van spreken leeg te maken. De stress moet worden verminderd. Dit geldt echter niet alleen in deze situaties, het is van fundamenteel belang om alle triggers van (een teveel aan) stress zoveel mogelijk uit te schakelen om goede balans te vinden tussen spanning en ontspanning.
Lees verder