Angst en angststoornissen: vaker bij vrouwen dan bij mannen

Het ervaren van angst en het krijgen van een angststoornis, komt veel vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Hoewel dit mogelijk deels te wijten is aan de culturele en maatschappelijke opvattingen en verwachtingspatronen waardoor vrouwen en mannen in onze maatschappij doorgaans een ander socialisatieproces doormaken, komt het voornamelijk door de grote verschillen in hoe mannelijke en vrouwelijke hersenen werken. Uit onderzoek is onder meer gebleken dat bij vrouwen de amygdala sterker en anders reageert op bepaalde informatie en prikkels dan bij mannen.¹ Deze lichamelijke verschillen tussen mannen en vrouwen kan verklaren waarom angststoornissen vaker voorkomen bij vrouwen.

Waarom komen angststoornissen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen?

• Wat zijn angststoornissen?
• Hoe komt het dat angststoornissen vaker voorkomen bij vrouwen?
• Biologische oorzaken
• Stimulerende en remmende neurotransmitters
• Chemische onbalans
• Noradrenaline zorgt voor tegenovergestelde angstwaarneming bij vrouwen en mannen
• Stress en de vrouwelijke vecht- of vluchtreactie
• Stressvolle situatie als trigger
• Verschil mannen en vrouwen
• Hormonale onevenwichtigheden

Wat zijn angststoornissen?

Bij angststoornissen is er sprake van overmatige angst en vrees en bijbehorende gedragsstoornissen. Vrees wordt gedefinieerd als de emotionele respons op een werkelijke of waargenomen naderende dreiging en angst is het anticiperen op een toekomstige dreiging.[2] Men kan een angststoornis ontwikkelen voor allerlei objecten of situaties en angststoornissen verschillen van 'gewone' vrees of angst doordat ze buitenproportioneel zijn of langer duren. In dat geval gaat angst een eigen leven leiden. Als een persoon door angst wordt beheerst en de naaste omgeving er tevens onder lijdt, spreekt men van een angststoornis. Een angststoornis kan verschillende vormen aannemen: heftige paniekaanvallen —die ook bij andere psychische stoornissen kunnen voorkomen— die je angstig maken (men spreek in dat geval van een paniekstoornis) tot een voortdurend onrustig, bezorgd gevoel en overmatig piekeren waardoor je langzaamaan de realiteit uit het oog verliest (gegeneraliseerde angst of een heel specifieke angst). Veel angststoornissen ontstaan in de kindertijd en blijven voortduren of verergeren als ze niet adequaat behandeld worden. Vrijwel alle angststoornissen komen meer voor onder vrouwen dan onder mannen; de verhouding is ongeveer 2:1.[3]

Hoe komt het dat angststoornissen vaker voorkomen bij vrouwen?

Biologische oorzaken

Er kunnen biologische redenen zijn dat vrouwen meer vatbaar zijn voor angst dan mannen. Het menselijk lichaam produceert natuurlijke chemische stoffen die bekend staan als neurotransmitters. Deze overdrachtsstoffen zorgen ervoor zorgen dat de verschillende delen van onze hersenen goed met elkaar communiceren, het zijn overbrengers van zenuwsignalen in de hersenen. Er zijn twee soorten neurotransmitters onderscheiden:

• Stimulerend (exciterend); en
• Remmend (inhiberend).

Stimulerende en remmende neurotransmitters

Stimulerende neurotransmitters zetten de hersenen aan tot actie en remmende neurotransmitters helpen rustig zijn worden. De remmende neurotransmitters bevorderen gevoelens van rust en welbehagen en de stimuleren neurotransmitters bevorderen opwinding, angstreacties en stress. Serotonine is bijvoorbeeld een neurotransmitter met een overwegend inhiberende werking. Een verhoogde serotonineactiviteit in de hersenen is een voorwaarde om met stress om te kunnen gaan en de nadelige effecten van stress op stemming te verminderen. Sommige studies hebben aangetoond dat mannen van nature hogere niveaus van serotonine in het lichaam hebben dan vrouwen. Er wordt verondersteld dat de lagere serotonine-niveaus in de lichamen van vrouwen, hen meer alert en bewust maakt van veranderingen in hun omgeving (zowel fysiek als emotioneel), waardoor ze directe alsook potentiële fysieke bedreigingen kunnen vermijden, terwijl de hogere serotonine-niveaus bij mannen hen in staat stelt hun fysieke en emotionele energie te behouden, zodat ze de strijd aan kunnen gaan tegen duidelijke fysieke bedreigingen.

Chemische onbalans

Adrenaline of epinefrine is een voorbeeld van een stimulerende neurotransmitter. Als deze neurotransmitters gedurende een langere periode regelmatig worden geactiveerd, kunnen zij de structuur van de hersenen veranderen. Er worden meer receptoren aangemaakt ten behoeve van de overtollige stimulerende neurotransmitters, terwijl de serotonine- en dopaminereceptoren (ook wel 'gelukshormonen' genoemd) afnemen doordat het niet zo veel van deze stoffen hoeft te verwerken. Deze chemische onbalans veroorzaakt overgevoeligheid voor omgevings- en emotionele stimuli, wat het belangrijkste kenmerk van angst is. Er moet echter ook worden opgemerkt dat je lichaam evengoed wordt beïnvloed door je geest en je ervaringen. Problemen op lange termijn kunnen leiden tot wijzigingen in de chemische balans, waardoor er meer angst ontstaat. Mogelijke oorzaken van chemische onevenwichtigheden bij vrouwen zijn onder meer:

• werkgerelateerde stress;
• de combinatie van werk en daarnaast de zorg voor huishouden en kinderen;
• onevenwichtige, ongezonde liefdesrelatie(s).

Stress en de vrouwelijke vecht- of vluchtreactie

Stressvolle situatie als trigger

Een andere theorie heeft te maken met de vrouwelijke vecht- of vluchtreactie. Zodra er sprake is van een stressvolle situatie zet ons brein een aantal systemen in werking, waarbij er chemische stoffen worden geproduceerd in reactie op de stressvolle situatie. Bij vrouwen werkt het echter net iets anders dan bij mannen, wat vrouwen weer meer predisponeert voor angst. Wanneer iemand —man of vrouw— een dreigende situatie ervaart, wordt de vecht- of vluchtreactie geactiveerd: de amygdala —een amandelvormige structuur die deel uitmaakt van het limbisch systeem en betrokken is bij het aansturen en verwerken van verschillende emoties— zend signalen uit waardoor de bloeddruk stijgt en de hormonen adrenaline en cortisol vrijkomen. Dit mobiliseert de energie die nodig is om de dreiging het hoofd te bieden door de confrontatie aan te gaan ('vechten') of te vluchten.

Verschil mannen en vrouwen

Bij mannen is de amygdala, waar dus signalen van gevaar en bedreiging worden geregistreerd, groter. Terwijl bij vrouwen juist de hippocampus groter is: dat deel van de hersenen dat essentieel is voor het geheugen. Bovendien is bij vrouwen de linkerkant van de amygdala actiever dan bij mannen en verbonden met andere hersendelen, zoals de plek waar herinneringen voor emotioneel significante gebeurtenissen bewaard worden. Bij mannen daarentegen is de rechterkant actiever. Beide kanten van de amygdala verwerken andere neurale informatie. Mannen zijn daardoor doorgaans meer gericht op wat er buiten hun lichaam gebeurt en vrouwen zijn zich juist meer bewust van wat er in hen gebeurt.[5] De rechterkant van de amygdala is ontvankelijker voor stress en wordt geassocieerd met het nemen van maatregelen. Bij vrouwen, maar ook bij mensen die lijden aan angst en depressie, is de linkerzijde gevoeliger, en deze wordt geassocieerd met overpeinzen en het herinneren van details. Vrouwen hebben daarom meer kans om op te gaan in stressvolle stimuli en bewaren doorgaan levendigere herinneringen aan de details van stressvolle gebeurtenissen in hun leven dan mannen.[6]

Hormonale onevenwichtigheden

Gedurende het hele leven van een vrouw, veranderen haar hormoonspiegels voortdurend en dit beïnvloedt haar zowel lichamelijk als geestelijk. Veel klachten van vrouwen beginnen met een hormonale disbalans. Wanneer je hormonaal uit balans raakt, kun je minder goed reageren op stressfactoren. Tijdens de overgang bijvoorbeeld ervaren veel vrouwen door de hormonale disbalans lichamelijke en geestelijke stress. De natuurlijke oorzaken voor hormonale onevenwichtigheden in het leven van een vrouw zijn:

• de menstruele cyclus;
• zwangerschap;
• het geven van borstvoeding;
• perimenopauze;
• menopauze; en
• schildklieraandoeningen.[7]

Noten:

1. Zie o.a. S. Hamann. Sex Differences in the Responses of the Human Amygdala. Neuroscientist. 2005 Aug;11(4):288-93
2. American Psychiatric Association. Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5). Nederlandse vertaling van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th Edition. Amsterdam: Boom Psychologie, 2014, p.287.
3. Ibid.
4. Schwabe L, Höffken O, Tegenthoff M, Wolf OT. Opposite effects of noradrenergic arousal on amygdala processing of fearful faces in men and women. Neuroimage. 2013 Jun;73:1-7. doi: 10.1016/j.neuroimage.2013.01.057. Epub 2013 Feb 4.
5. Michael A. Jawer, Marc S. Micozzi. Welk gevoelstype ben jij, kies de therapie die bij je past. Altamira, oktober 2012.
6. CalmClinic.The Reasons Behind Anxiety in Women. www.calmclinic.com/anxiety-in-women (voor de laatste keer geraadpleegd op 25-06-2015)
7. Zo blijkt bijvoorbeeld uit onderzoek dat ongeveer een kwart van de vrouwen boven de 45 jaar een trage schildklier heeft.

Lees verder

• Angstaanvallen: symptomen, behandeling en angst stoppen
• Voeding bij stress en angst: wat kun je eten tegen stress?
• Hyperventilatie: symptomen, klachten, oorzaak en behandeling
• Angststoornissen: soorten, symptomen, oorzaken & behandeling
• Paniekaanval: symptomen en oorzaken van een paniekstoornis