Trichotillomanie: Letterlijk de haren uit het hoofd trekken

Neuspeuteren, aan korstjes pulken, nagelbijten. We kijken er niet van op. Anders wordt het als iemand zijn haren uittrekt. Deze onbekende dwangstoornis, trichotillomanie, komt toch veel voor in Nederland. De mensen die trichotillomanie hebben durven er uit schaamte vaak niet voor uit te komen. ,,Ik heb zelfs kale plekken op mijn hoofd.” Boven het linkeroor van de rossige Marit Lemmers (33) uit Groningen zit een kale plek. Haar haren zijn niet zomaar uitgevallen, Lemmers heeft ze er zelf één voor één uitgetrokken. Niet alle haren trekt ze eruit, ze moeten wel goed genoeg zijn. ,,Ik ben alleen geïnteresseerd in afwijkende haren. Haren die bijvoorbeeld dikker zijn of een andere structuur hebben.” Na de verwijdering van de haar volgt een heel ritueel. ,,Ik begin bij de wortel en eet ‘m dan stukje voor stukje op.”

Trichotillomanie

Lemmers heeft de dwangstoornis trichotillomanie, het dwangmatig uittrekken van haren. Ze is niet de enige in Nederland. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat tussen de twee en drie procent van de Nederlanders hun haren uittrekken. Dat zouden tussen de 320.000 en 480.000 Nederlanders zijn. Dit is echter een groffe schatting zegt psychotherapeut Agnes van Minnen, verbonden aan een onderzoek naar trichotillomanie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. ,,Omdat veel mensen er niet voor uitkomen is het aantal moeilijk te onderzoeken.” Niet iedereen met trichotillomanie trekt zijn hoofdhaar uit. Ook wimpers, wenkbrauwen, arm- en beenhaar, okselhaar en schaamhaar worden eruit getrokken. Sommigen eten hun haren op zoals Lemmers. Dit heet trichopaghy. Het opeten van haren kan gevaarlijk zijn omdat haren niet verteren en kunnen achterblijven in de maag of darm.

Vooral vrouwen

Het zijn voornamelijk vrouwen die plukken aan hun haar. Zo’n zeventig tot negentig procent van de mensen met trichotillomanie is van het vrouwelijk geslacht. Volgens psychiater Don Linszen van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam is dit niet opmerkelijk. ,,Zelfverminking, zoals het krassen met scheermesjes in het eigen lichaam, komt ook voornamelijk voor bij vrouwen. Vrouwen neigen met hun dwangstoornissen meer naar binnen, naar zichzelf. Terwijl mannen zich naar buiten uiten, zij zoeken het eerder in geweld.”

Omgaan met stress

Mensen met trichotillomanie trekken vooral hun haren uit als ze alleen zijn en zich ontspannen. Lemmers plukt vooral als ze een boek leest of tv kijkt. Als ze zenuwachtig of gestresst is doet ze het meer. Volgens Linszen is het haar uittrekken voor de meeste mensen met trichotillomanie een uitlaatklep. ,,Met het plukken hebben ze zichzelf geleerd om te gaan met stress. Ze houden zich dan bezig met hun haar in plaats van de spanningen in hun leven.” Op het moment van plukken zitten veel mensen in een trance, ze hebben niet door dat ze hun haren aan het uittrekken zijn.

Dwangstoornis

De oorzaak van trichotillomanie is onduidelijk. Net als bij andere dwangstoornissen zoals smetvrees of herhalingsdrang zijn er verschillende theorieën. Zo zou de oorzaak in de genen of hersenen kunnen liggen. Het zou ook kunnen worden veroorzaakt door een traumatische ervaring of stress. Volgens andere theorieën willen de vrouwen die hun haar uittrekken liever een klein meisje blijven. De meeste vrouwen beginnen met trekken als ze in de pubertijd komen. Linszen: ,,Dat is juist de tijd wanneer ze oksel- en schaamhaar krijgen, een teken van het vrouw worden. Dat willen ze niet dus trekken ze die haren eruit.”

Schaamte

De meeste mensen ondervinden weinig last van hun dwangstoornis, maar ze schamen zich er wel voor en proberen het te verbergen. De 27-jarige Nicole de Vries uit Veghel trekt met een pincet haar wenkbrauwen uit. Alleen op de aanzet laat ze een paar haartjes staan zodat ze weet hoe ze haar wenkbrauwen moet tekenen. ,,Mijn man, familie en vrienden weten wel dat ik mijn haren uittrek, maar ik ga niet de deur uit zonder getekende wenkbrauwen.” Volgens Van Minnen kan je het uittrekken van haar vergelijken met nagelbijten. ,,Er zijn veel mensen die het doen, maar de meeste doen het in beperkte mate. Er is slechts een kleine groep die zijn hele nagels eraf bijt. Zo zijn er ook maar weinig mensen die echt kale plekken krijgen van het uittrekken van haar.”

Deze mensen durven vaak niet naar buiten uit angst dat iemand kan zien dat ze kale plekken hebben. Van Minnen: ,,Mensen vermijden sociale contacten en kunnen daar depressief van worden. Ze durven bijvoorbeeld niemand meer in de ogen te kijken omdat ze geen wimpers meer hebben.” Lemmers gaat wel de deur uit. ,,Ik heb zelf voor die kale plekken gezorgd, dan vind ik dat ik ook voor de consequenties moet instaan. Ik zorg er wel voor dat niemand mij ooit ziet als ik de haren uit mijn hoofd trek. Dan schaam ik me diep.”

Mensen met trichotillomanie proberen meestal van alles om te stoppen met het trekken. De Vries heeft al meerdere keren haar pincetten weggegooid. Lemmers heeft de huis-, tuin- en keukenmiddelen uitgeprobeerd. ,,Ik heb pleisters op mijn trekvingers geplakt, handschoenen aan gedaan, haarlak in mijn haar gespoten zodat mijn haren niet meer lekker smaakten, niets hielp.”

Gedragstherapie

Nu krijgt Lemmers gedragstherapie in het kader van een onderzoek naar trichotillomanie van de Radboud Universiteit in Nijmegen. In deze therapie leert ze om aan andere dingen te denken en andere dingen te gaan doen als de drang om te plukken opkomt. In 1999 onderzocht de Radboud Universiteit als eerste in Nederland wat de behandelingsmethoden voor trichotillomanie zijn. Antidepressiva bleken niet te helpen, maar gedragstherapie wel. Van de 28 mensen was tweederde gestopt of minder gaan trekken.

Gedragstherapie werkt vooral op de korte termijn. Na twee jaar was er een terugval van 66 procent. Volgens Van Minnen is het niet verwonderlijk dat veel deelnemers weer begonnen met het haartrekken. ,,Trichotillomanie is een slechte gewoonte net zoals bijvoorbeeld veel eten of roken. Daar zie je ook dat mensen een tijd kunnen stoppen maar dan toch weer terugvallen.” Nu wordt er op de universiteit onderzocht waarom mensen terugvallen in hun oude gewoonte en hoe dat voorkomen kan worden.

Lemmers heeft al een aantal ‘trekvrije’ maanden achter de rug sinds ze de gedragstherapie heeft gehad. ,,Als ik gestresst ben heb ik nog wel eens een terugval. Maar het is wel eens anders geweest. Vorig jaar stond ik nog op het punt om al mijn haren af te scheren zodat ik ze er niet meer uit kon trekken.”

Vanwege privacyredenen zijn de namen van Marit Lemmers en Nicole de Vries gefingeerd.