Huidpulken of dwangmatig pulken aan huid: huidpulkstoornis

Huidpulken of dwangmatig pulken aan huid: huidpulkstoornis Dwangmatig pulken aan je huid of huidpulken duidt op een zogeheten huidpulkstoornis. Heb je de sterke drang om steeds oneffenheden op de huid te verwijderen door eraan te pulken en voel je de onweerstaanbare drang om aan korstjes en pukkeltjes te krabben, zodat er krabeffecten als wondjes en soms zelfs ontstekingen en littekens ontstaan? En heb je herhaaldelijke pogingen ondernomen om met het huidpulken te stoppen? Mogelijk heb je in dat geval last van huidpulkstoornis, ook wel excoriatiestoornis (ES), titillomanie, dermatillomanie, skin picking disorder, compulsieve huidmanipulatie of pathologisch huidkrabben genoemd. Huidpulkstoornis is een impulscontrolestoornis, behorend tot het obsessieve-compulsieve spectrum.

Huidpulkstoornis


Gistpuistjes / Bron: Ran Yuping et al., Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Gistpuistjes / Bron: Ran Yuping et al., Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Steeds aan huid pulken of dwangmatig krabben

Onweerstaanbare drang

Huidpulkstoornis duidt op de onweerstaanbare drang om te plukken, krabben, of wrijven over plekken van het lichaam, waarbij dwangmatig de eigen huid wordt beschadigd en zelfs tot littekenvorming kan leiden. Mensen met deze stoornis kunnen pulken aan gezonde huid of aan kleine onregelmatigheden op de huid, zoals gistpuistjes, acne (jeugdpuistjes), eeltknobbeltjes en korstjes die eerder zijn ontstaan door het pulken en krabben. Er kunnen door het pulkgedrag namelijk wondjes en ontstekingen ontstaan, die daarna ook dwangmatig worden gemanipuleerd. Voor mensen die aan deze stoornis lijden, is het vaak geen sinecure om het krabben en pulken te stoppen.

Wanneer ontstaat huidpulkstoornis?

De stoornis ontstaat vaak in de puberteit of vlak erna. Vaak begint het met een huidaandoening zoals jeugdpuistjes.

Synoniemen voor dwangmatig huidpulken

Andere benamingen voor chronisch huidpulken zijn:
  • compulsieve huidmanipulatie
  • dermatillomanie
  • excoriatiestoornis
  • huidpulkstoornis
  • neurotische excoriatie
  • pathologisch huidkrabben
  • psychogene excoriatie
  • skin picking disorder
  • titillomanie

Voorkomen huidpulkstoornis

Een huidpulkstoornis is dwangmatig gedrag dat meestal aanvangt tijdens de puberteit of vlak erna, maar de stoornis komt ook voor bij kinderen jonger dan 10 jaar oud of volwassenen (tussen de 30 en 45 jaar). Meer vrouwen dan mannen lijden aan chronisch huidpulken.

Oorzaken van chronisch aan je huid pulken

Er is anno 2023 nog relatief weinig bekend over de etiologie van huidpulkstoornis of excoriatiestoornis. De meeste theoretici suggereren dat huidpulkstoornis geworteld is in zowel biologische als psychologische factoren.

Biologische factoren

Biologische factoren die verband houden met excoriatie omvatten genetische aanleg en neurologische gevoeligheid voor emotionele stimuli, die resulteren in emotionele impulsiviteit en een behoefte om zichzelf te kalmeren. Specifieke genen (bijvoorbeeld Hoxb8 en SAPAP3) zijn geïdentificeerd als potentiële voorspellers van deze aandoening.

Psychologische factoren

In termen van psychologische factoren helpt huidplukgedrag om ongemakkelijke emoties te reguleren en kan het gezien worden als een copingmechanisme dat wordt gebruikt om negatieve gevoelens te beheersen. Sommige onderzoekers suggereren dat deze aandoening is geworteld in hogere niveaus van emotionele impulsiviteit en dat het de ontwikkeling van de ziekte ondersteunt. Degenen met een huidpulkstoornis ervaren obsessieve gedachten over huidpulken en houden zich meer bezig met impulsief, sensatiezoekend gedrag (bijvoorbeeld plukken, wrijven) dan mensen zonder de aandoening. Mensen met deze stoornis hebben meer kans om door deze reactie te worden beïnvloed en het kan bijvoorbeeld moeilijker voor hen zijn om hun hand terug te trekken. Dit verhoogde niveau van impulsiviteit kan zijn oorsprong vinden in hersenafwijkingen; Er is anno 2023 echter verder onderzoek nodig om dit verband duidelijk te maken.

Een andere veel voorkomende theorie met betrekking tot het ontstaan en het onderhoud van huidpulkstoornis is dat dit gedrag kan helpen emoties te reguleren en een gedragsmatig versterkt copingmechanisme kan worden dat wordt gebruikt om verhoogde niveaus van angst, stress en opwinding te beheersen. Personen die huidpulkenk vertonen vaak verhoogde stressreacties op normale stimuli en het pulken aan de huid lijkt dergelijke stress tijdelijk te verzachten. Bovendien kunnen obsessieve gedachten over huidimperfecties en angst om niet te pulken tijdelijk worden verlicht door het gedrag te voltooien. Als zodanig is er een gedragscomponent, naast de genetische en biologische componenten van de stoornis.

Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5) / Bron: DSM-5Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5) / Bron: DSM-5

Classificatiecriteria DSM-5 (symptomen)

De classificatiecriteria van deze stoornis volgens het internationaal gehanteerde classificatiesysteem voor psychiatrische aandoeningen en ziektebeelden, uitgegeven en opgesteld door de American Psychiatric Association (APA), het zogeheten Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM), zijn als volgt:
  • Recidiverend huidpulken met huidleasies tot gevolg.
  • Herhaaldelijke pogingen om met het huidpulken te stoppen.
  • Het huidpulken veroorzaakt klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen.
  • Het huidpulken kan niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel (zoals cocaïne of speed) of aan een somatische aandoening (zoals scabiës).
  • Het huidpulken kan niet beter worden verklaard door de symptomen van een andere psychische aandoening (zoals wanen of haptische hallucinaties bij een psychotische stoornis, pogingen om de ervaren afwijkingen of onvolkomenheden van het uiterlijk te verbeteren bij de morfodysfore stoornis, stereotypieën bij de stereotiepe-bewegingsstoornis of de intentie zichzelf schade toe te brengen bij een niet-suïcidale zelfbeschadiging).

Diagnostische kenmerken huidpulkstoornis

Pulken en krabben

Het belangrijkste kenmerk is het herhaald pulken aan de eigen huid. Voorkeurslocaties zijn het gelaat en armen en benen. Vaak wordt er op meerdere plaatsen gepulkt. Er kan zowel gepulkt worden an gezonde huid als aan kleine onregelmatigheden op de huid, zoals moedervlekken, puistjes en wratjes. Maar er kan ook worden gekrabd aan korstjes die zijn ontstaan door het pulken. Er kan gepulkt worden met de vingernagels, maar sommige mensen met deze stoornis gebruiken pincetten, schaartjes of tangetjes om de huid mee te bewerken. Er zijn ook mensen die bijten met de tanden op onregelmatigheden. Mensen met deze stoornis zijn dagelijks heel wat tijd kwijt aan dit gedrag, soms wel uren. Het leidt tot huidbeschadigingen, maar soms wordt dit verborgen of gecamoufleerd met bijvoorbeeld make-up of kleding. Mensen met deze stoornis hebben vaak meerdere malen geprobeerd om te stoppen met het pulkgedrag of om het pulken te verminderen.

Lijdensdruk

Er moet sprake zijn van behoorlijke lijdensdruk of beperkingen in het functioneren op werk, school of andere belangrijke levensgebieden. Lijdensdruk verwijst ook naar gevoelens van verlegenheid en schaamte die gepaard gaan met het pulkgedrag of negatieve gevoelens omtrent het verlies aan zelfbeheersing. De beperkingen op de diverse leefgebieden kunnen voortkomen uit het feit dat mensen met deze stoornis sociale situaties uit de weg gaan.

Bijkomende kenmerken

Op het moment of na afloop zelf kan de persoon ontspanning of opluchting ervaren en vaak gaat er dan spanningsopbouw aan vooraf. Soms is het pulkgedrag een automatisme en gaat er geen spanning aan vooraf. De betrokkene lijkt zich dan niet helemaal bewust te zijn van zijn gedrag. Meestal gebeurt het huidpulken niet als er andere mensen bij aanwezig zijn. Het huidpulken kan op den duur leiden tot grote lelijke wonden die kunnen gaan ontsteken, waardoor er een arts bij moet komen en er littekens achterblijven.

Angio oedeem gezicht: zwelling van de oogleden / Bron: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Angio oedeem gezicht: zwelling van de oogleden / Bron: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Huidpulkstoornis behandeling

Cognitieve gedragstherapie

Hoe kun je dwangmatig wondjes en korstjes krabben afleren? Huidpulkstoornis blijkt goed behandelbaar met zelfcontroleprocedures uit de cognitieve gedragstherapie (CGT). Het gaat vaak om korte behandelingen van twee tot vier gesprekken met huiswerkopdrachten. Door de behandeling krijgen mensen met behulp van geleidelijke stappen controle op hun klachten. Diverse varianten van CGT blijken allemaal succesvol. Een goed behandelresultaat is vaak snel bereikt.

Medicatie

CGT kan eventueel aangevuld worden met medicamenteuze behandeling. Behandeling met N-acetylcysteïne leidt tot een aanzienlijke afname van de ernst van de klachten. Eventuele bijwerkingen van dit medicijn zijn overgevoeligheidsreacties zoals bronchospasmen/kortademigheid, dyspneu/benauwdheid, jeuk, huiduitslag en angio-oedeem, alsook misselijkheid, braken, diarree en buikpijn.

Gevolgen en complicaties

De impact van een huidpulkstoornis op je leven kan aanzienlijk zijn. Je kan schaamte ervaren en als gevolg daarvan kunnen bepaalde sociale situaties of activiteiten (bijvoorbeeld zwembaden, sporten en aan het strand liggen) en medische zorg worden vermeden. Deze emotionele gevolgen kunnen leiden tot sociaal isolement en emotionele stress, waardoor je het risico loopt op een gelijktijdig optredende psychiatrische stoornis, zoals een stemmingsstoornis (zoals depressie) of angststoornis. Bovendien kan je veel moeite getroosten om de beschadigde huid te bedekken, te verbergen of te camoufleren en kan je moeite hebben met tijdmanagement vanwege de aanzienlijke tijd die nodig is om deel te nemen aan het gedrag en de inspanningen om het te verbergen.

Medische complicaties als gevolg van een huidpulkstoornis zijn niet ongewoon. Infectie, korstvorming, open wonden, verkleuring, littekens of misvorming kunnen het gevolg zijn van het chrnisch aan de huid pulken. Huidpulken kan ook leiden tot gespannen relaties met familieleden en vrienden. Gezinsleden hebben mogelijk professionele hulp nodig bij het omgaan met dit probleem.

Prognose en vooruitzichten

Behalve in milde voorbijgaande gevallen veroorzaakt door acute stress, is de prognose voor genezing slecht. De aandoening neigt af te nemen of juist weer de kop op te steken naargelang de omstandigheden van het leven van de persoon met deze stoornis. Vaak kan excoriatiestoornis echter worden beheerst als de onderliggende psychische aandoening onder controle is. Cognitieve gedragstherapie biedt uitkomst, maar het is geen sinecure om de de dwang om aan je huid te pulken af te leren. Zonder medische en psychiatrische behandeling is huidpulkstoornis meestal een chronische aandoening. Onbehandelde excoriaties kunnen leiden tot littekens of infecties en weefselschade.

Lees verder

© 2016 - 2024 Tartuffel, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Chronisch huidpulken: Dwangmatig pulken aan de huidChronisch huidpulken: Dwangmatig pulken aan de huidChronisch huidpulken is een psychische aandoening waarbij een patiënt dwangmatig en herhaald aan de huid pulkt, krabt, k…
Dermatillomanie: de drang om plekjes open te krabbenDermatillomanie: de drang om plekjes open te krabbenVoor veel mensen is het herkenbaar: je hebt een plekje op je huid, waar zich een korstje op gevormd heeft. Doordat de hu…
Omloop of paronychium, symptomen en behandelingOmloop of paronychium, symptomen en behandelingRuim 2 miljoen Nederlanders hebben last van dwangmatig nagelbijten. Dit is iets dat al vaak in de jeugd ontstaat. Niet a…
Gerstenkorrels: zo kom je er vanaf!Gerstenkorrels: zo kom je er vanaf!Veel mensen met fijne gezichtporiën hebben last van kleine ophopingen talg in de talgklieren net onder de huid, dit noem…

Co-verslaafde relatie: relatie- en vermijdingsverslavingCo-verslaafde relatie: relatie- en vermijdingsverslavingEen co-verslaafde relatie is een relatie tussen twee verslaafde mensen. Dit kunnen mensen met verschillende soorten vers…
Codependentie en relatieverslavingCodependentie en relatieverslavingVeel mensen die lijden onder codependentie, lijden ook vaak onder relatieverslaving. Iemand die codependent is, maakt zi…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Nastya Gepp, Pixabay
  • American Psychiatric Association. Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5). Nederlandse vertaling van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th Edition. Amsterdam: Boom Psychologie, 2014.
  • De Jonge Psychiater. N-acetylcysteïne effectief in behandeling van skin picking disorder. http://www.dejongepsychiater.nl/onderzoek/klinisch/926-nacetylcysteine-skinpickingdisorder (ingezien op 15-7-2016)
  • Huidinfo. Dermatillomanie. http://www.huidinfo.nl/dermatillomanie.html (ingezien op 15-7-2016)
  • Hulpgids. Excoriatiestoornis (huidpulkstoornis). http://hulpgids.nl/informatie/ziektebeelden/obsessieve-compulsieve-en-verwante-stoornissen/excoriatiestoornis-(huidpulkstoornis).html (ingezien op 15-7-2016)
  • Medscape. What is the prognosis of excoriation (skin-picking) disorder? https://www.medscape.com/answers/1122042-169028/what-is-the-prognosis-of-excoriation-skin-picking-disorder (ingezien op 7-10-2019)
  • Nicole A. Stargell, Victoria E. Kress, Matthew J. Paylo, Alison Zins. Excoriation Disorder: Assessment, Diagnosis and Treatment. http://tpcjournal.nbcc.org/excoriation-disorder-assessment-diagnosis-and-treatment/ (ingezien op 7-10-2019)
  • Schumer MC e.a. Systematic Review of Pharmacological and Behavioral Treatments for Skin Picking Disorder. J Clin Psychopharmacol. 2016 Apr;36(2):147-52.
  • TLC Foundation. What is Excoriation (Skin Picking) Disorder? https://www.bfrb.org/learn-about-bfrbs/skin-picking-disorder (ingezien op 7-10-2019)
  • Virenze. Informatiebrochure: Behandeling van excoriatiestoornis / Virenze-RIAGG Maastricht.
  • Afbeelding bron 1: Ran Yuping et al., Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  • Afbeelding bron 2: DSM-5
  • Afbeelding bron 3: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
Reacties

Ruth, 16-09-2018
Waar kun je voor behandeling terecht in Amsterdam? Betreft ouder persoon. Reactie infoteur, 17-09-2018
Bijvoorbeeld bij GGZ inGeest, T 088 7885015.

Janny, 14-06-2017
Een vriendin van mij krabt constant haar gezicht open. Ze is zwaar depressief en het belemmert haar hele leven, ze schaamt zich enorm voor haar gezicht. Het is zo'n mooie en lieve meid… Ze woont in Almere en heeft al heel veel hulp geprobeerd. Ze gelooft nergens meer in, maar er moet toch een behandeling zijn om haar te helpen? Reactie infoteur, 10-07-2017
Uw vriendin kan onder meer terecht bij GGz Centraal de Meregaard in Almere. Deze instelling heeft een breed behandelaanbod voor volwassenen.

Irina, 19-09-2016
Hallo. Waar kunnen wij terecht voor een huidpulkstoornisbehandeling? Wij wonnen in Zaandam. Bedankt. Reactie infoteur, 22-10-2016
Als u op zoek bent naar een Geestelijke Gezondheidszorginstelling (GGZ) in Zaandam, dan kunt u hier terecht:

GGZ PsyQ, locatie Zaandam
Onderdeel van: PsyQ
Ankersmidplein 2
1506CK Zaandam

GGZ Triversum De Goorn, locatie Zaandam (Polikliniek Zaans Medisch Centrum)
Onderdeel van: Triversum De Goorn
Koningin Julianaplein 58
1502DV Zaandam

GGZ Virenze, locatie Zaandam (Kind en Jeugd)
Onderdeel van: Virenze
Westzijde 33-37
1506EB Zaandam

Lucertis, locatie Ambulant Noord-Holland Zaandam
Onderdeel van: Lucertis
Westzijde 120
1506EJ Zaandam

Tartuffel (2.972 artikelen)
Laatste update: 07-06-2023
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Psychologie
Bronnen en referenties: 13
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.