Huidpulken of dwangmatig pulken aan huid: huidpulkstoornis

Dwangmatig pulken aan je huid of huidpulken duidt op een zogeheten huidpulkstoornis. Heb je de sterke drang om steeds oneffenheden op de huid te verwijderen door eraan te pulken en voel je de onweerstaanbare drang om aan korstjes en pukkeltjes te krabben, zodat er krabeffecten als wondjes en soms zelfs ontstekingen en littekens ontstaan? En heb je herhaaldelijke pogingen ondernomen om met het huidpulken te stoppen? Mogelijk heb je in dat geval last van huidpulkstoornis, ook wel excoriatiestoornis (ES), titillomanie, dermatillomanie, skin picking disorder, compulsieve huidmanipulatie of pathologisch huidkrabben genoemd. Huidpulkstoornis is een impulscontrolestoornis, behorend tot het obsessieve-compulsieve spectrum.

Huidpulkstoornis

• Steeds aan huid pulken of dwangmatig krabben
• Onweerstaanbare drang
• Wanneer ontstaat huidpulkstoornis?
• Synoniemen voor dwangmatig huidpulken
• Voorkomen huidpulkstoornis
• Oorzaken van chronisch aan je huid pulken
• Biologische factoren
• Psychologische factoren
• Classificatiecriteria DSM-5 (symptomen)
• Diagnostische kenmerken huidpulkstoornis
• Pulken en krabben
• Lijdensdruk
• Bijkomende kenmerken
• Huidpulkstoornis behandeling
• Cognitieve gedragstherapie
• Medicatie
• Gevolgen en complicaties
• Prognose en vooruitzichten

Steeds aan huid pulken of dwangmatig krabben

Onweerstaanbare drang

Huidpulkstoornis duidt op de onweerstaanbare drang om te plukken, krabben, of wrijven over plekken van het lichaam, waarbij dwangmatig de eigen huid wordt beschadigd en zelfs tot littekenvorming kan leiden. Mensen met deze stoornis kunnen pulken aan gezonde huid of aan kleine onregelmatigheden op de huid, zoals gistpuistjes, acne (jeugdpuistjes), eeltknobbeltjes en korstjes die eerder zijn ontstaan door het pulken en krabben. Er kunnen door het pulkgedrag namelijk wondjes en ontstekingen ontstaan, die daarna ook dwangmatig worden gemanipuleerd. Voor mensen die aan deze stoornis lijden, is het vaak geen sinecure om het krabben en pulken te stoppen.

Wanneer ontstaat huidpulkstoornis?

De stoornis ontstaat vaak in de puberteit of vlak erna. Vaak begint het met een huidaandoening zoals jeugdpuistjes.

Synoniemen voor dwangmatig huidpulken

Andere benamingen voor chronisch huidpulken zijn:

• compulsieve huidmanipulatie
• dermatillomanie
• excoriatiestoornis
• huidpulkstoornis
• neurotische excoriatie
• pathologisch huidkrabben
• psychogene excoriatie
• skin picking disorder
• titillomanie

Voorkomen huidpulkstoornis

Een huidpulkstoornis is dwangmatig gedrag dat meestal aanvangt tijdens de puberteit of vlak erna, maar de stoornis komt ook voor bij kinderen jonger dan 10 jaar oud of volwassenen (tussen de 30 en 45 jaar). Meer vrouwen dan mannen lijden aan chronisch huidpulken.

Oorzaken van chronisch aan je huid pulken

Er is anno 2024 nog relatief weinig bekend over de etiologie van huidpulkstoornis of excoriatiestoornis. De meeste theoretici suggereren dat huidpulkstoornis geworteld is in zowel biologische als psychologische factoren.

Biologische factoren

Biologische factoren die verband houden met excoriatie omvatten genetische aanleg en neurologische gevoeligheid voor emotionele stimuli, die resulteren in emotionele impulsiviteit en een behoefte om zichzelf te kalmeren. Specifieke genen (bijvoorbeeld Hoxb8 en SAPAP3) zijn geïdentificeerd als potentiële voorspellers van deze aandoening.

Psychologische factoren

In termen van psychologische factoren helpt huidplukgedrag om ongemakkelijke emoties te reguleren en kan het gezien worden als een copingmechanisme dat wordt gebruikt om negatieve gevoelens te beheersen. Sommige onderzoekers suggereren dat deze aandoening is geworteld in hogere niveaus van emotionele impulsiviteit en dat het de ontwikkeling van de ziekte ondersteunt. Degenen met een huidpulkstoornis ervaren obsessieve gedachten over huidpulken en houden zich meer bezig met impulsief, sensatiezoekend gedrag (bijvoorbeeld plukken, wrijven) dan mensen zonder de aandoening. Mensen met deze stoornis hebben meer kans om door deze reactie te worden beïnvloed en het kan bijvoorbeeld moeilijker voor hen zijn om hun hand terug te trekken. Dit verhoogde niveau van impulsiviteit kan zijn oorsprong vinden in hersenafwijkingen; Er is anno 2024 echter verder onderzoek nodig om dit verband duidelijk te maken.

Een andere veel voorkomende theorie met betrekking tot het ontstaan en het onderhoud van huidpulkstoornis is dat dit gedrag kan helpen emoties te reguleren en een gedragsmatig versterkt copingmechanisme kan worden dat wordt gebruikt om verhoogde niveaus van angst, stress en opwinding te beheersen. Personen die huidpulkenk vertonen vaak verhoogde stressreacties op normale stimuli en het pulken aan de huid lijkt dergelijke stress tijdelijk te verzachten. Bovendien kunnen obsessieve gedachten over huidimperfecties en angst om niet te pulken tijdelijk worden verlicht door het gedrag te voltooien. Als zodanig is er een gedragscomponent, naast de genetische en biologische componenten van de stoornis.

Classificatiecriteria DSM-5 (symptomen)

De classificatiecriteria van deze stoornis volgens het internationaal gehanteerde classificatiesysteem voor psychiatrische aandoeningen en ziektebeelden, uitgegeven en opgesteld door de American Psychiatric Association (APA), het zogeheten Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM), zijn als volgt:

• Recidiverend huidpulken met huidleasies tot gevolg.
• Herhaaldelijke pogingen om met het huidpulken te stoppen.
• Het huidpulken veroorzaakt klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen.
• Het huidpulken kan niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel (zoals cocaïne of speed) of aan een somatische aandoening (zoals scabiës).
• Het huidpulken kan niet beter worden verklaard door de symptomen van een andere psychische aandoening (zoals wanen of haptische hallucinaties bij een psychotische stoornis, pogingen om de ervaren afwijkingen of onvolkomenheden van het uiterlijk te verbeteren bij de morfodysfore stoornis, stereotypieën bij de stereotiepe-bewegingsstoornis of de intentie zichzelf schade toe te brengen bij een niet-suïcidale zelfbeschadiging).

Diagnostische kenmerken huidpulkstoornis

Pulken en krabben

Het belangrijkste kenmerk is het herhaald pulken aan de eigen huid. Voorkeurslocaties zijn het gelaat en armen en benen. Vaak wordt er op meerdere plaatsen gepulkt. Er kan zowel gepulkt worden an gezonde huid als aan kleine onregelmatigheden op de huid, zoals moedervlekken, puistjes en wratjes. Maar er kan ook worden gekrabd aan korstjes die zijn ontstaan door het pulken. Er kan gepulkt worden met de vingernagels, maar sommige mensen met deze stoornis gebruiken pincetten, schaartjes of tangetjes om de huid mee te bewerken. Er zijn ook mensen die bijten met de tanden op onregelmatigheden. Mensen met deze stoornis zijn dagelijks heel wat tijd kwijt aan dit gedrag, soms wel uren. Het leidt tot huidbeschadigingen, maar soms wordt dit verborgen of gecamoufleerd met bijvoorbeeld make-up of kleding. Mensen met deze stoornis hebben vaak meerdere malen geprobeerd om te stoppen met het pulkgedrag of om het pulken te verminderen.

Lijdensdruk

Er moet sprake zijn van behoorlijke lijdensdruk of beperkingen in het functioneren op werk, school of andere belangrijke levensgebieden. Lijdensdruk verwijst ook naar gevoelens van verlegenheid en schaamte die gepaard gaan met het pulkgedrag of negatieve gevoelens omtrent het verlies aan zelfbeheersing. De beperkingen op de diverse leefgebieden kunnen voortkomen uit het feit dat mensen met deze stoornis sociale situaties uit de weg gaan.

Bijkomende kenmerken

Op het moment of na afloop zelf kan de persoon ontspanning of opluchting ervaren en vaak gaat er dan spanningsopbouw aan vooraf. Soms is het pulkgedrag een automatisme en gaat er geen spanning aan vooraf. De betrokkene lijkt zich dan niet helemaal bewust te zijn van zijn gedrag. Meestal gebeurt het huidpulken niet als er andere mensen bij aanwezig zijn. Het huidpulken kan op den duur leiden tot grote lelijke wonden die kunnen gaan ontsteken, waardoor er een arts bij moet komen en er littekens achterblijven.

Huidpulkstoornis behandeling

Cognitieve gedragstherapie

Hoe kun je dwangmatig wondjes en korstjes krabben afleren? Huidpulkstoornis blijkt goed behandelbaar met zelfcontroleprocedures uit de cognitieve gedragstherapie (CGT). Het gaat vaak om korte behandelingen van twee tot vier gesprekken met huiswerkopdrachten. Door de behandeling krijgen mensen met behulp van geleidelijke stappen controle op hun klachten. Diverse varianten van CGT blijken allemaal succesvol. Een goed behandelresultaat is vaak snel bereikt.

Medicatie

CGT kan eventueel aangevuld worden met medicamenteuze behandeling. Behandeling met N-acetylcysteïne leidt tot een aanzienlijke afname van de ernst van de klachten. Eventuele bijwerkingen van dit medicijn zijn overgevoeligheidsreacties zoals bronchospasmen/kortademigheid, dyspneu/benauwdheid, jeuk, huiduitslag en angio-oedeem, alsook misselijkheid, braken, diarree en buikpijn.

Gevolgen en complicaties

De impact van een huidpulkstoornis op je leven kan aanzienlijk zijn. Je kan schaamte ervaren en als gevolg daarvan kunnen bepaalde sociale situaties of activiteiten (bijvoorbeeld zwembaden, sporten en aan het strand liggen) en medische zorg worden vermeden. Deze emotionele gevolgen kunnen leiden tot sociaal isolement en emotionele stress, waardoor je het risico loopt op een gelijktijdig optredende psychiatrische stoornis, zoals een stemmingsstoornis (zoals depressie) of angststoornis. Bovendien kan je veel moeite getroosten om de beschadigde huid te bedekken, te verbergen of te camoufleren en kan je moeite hebben met tijdmanagement vanwege de aanzienlijke tijd die nodig is om deel te nemen aan het gedrag en de inspanningen om het te verbergen.

Medische complicaties als gevolg van een huidpulkstoornis zijn niet ongewoon. Infectie, korstvorming, open wonden, verkleuring, littekens of misvorming kunnen het gevolg zijn van het chrnisch aan de huid pulken. Huidpulken kan ook leiden tot gespannen relaties met familieleden en vrienden. Gezinsleden hebben mogelijk professionele hulp nodig bij het omgaan met dit probleem.

Prognose en vooruitzichten

Behalve in milde voorbijgaande gevallen veroorzaakt door acute stress, is de prognose voor genezing slecht. De aandoening neigt af te nemen of juist weer de kop op te steken naargelang de omstandigheden van het leven van de persoon met deze stoornis. Vaak kan excoriatiestoornis echter worden beheerst als de onderliggende psychische aandoening onder controle is. Cognitieve gedragstherapie biedt uitkomst, maar het is geen sinecure om de de dwang om aan je huid te pulken af te leren. Zonder medische en psychiatrische behandeling is huidpulkstoornis meestal een chronische aandoening. Onbehandelde excoriaties kunnen leiden tot littekens of infecties en weefselschade.

Lees verder

• Acne excoriée: dwangmatig pulken en krabben aan het gezicht
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Uitslag in het gezicht: op de wangen, kin, neus en voorhoofd
• Dwangmatig haren uit het hoofd trekken: trichotillomanie
• DSM-5: classificatie, criteria en indeling van de DSM-5