Codependentie en controle

Codependentie is een psychisch overlevingsmechanisme dat is ontstaan in een onveilige jeugd. Vaak konden de ouders van de codependent niet in zijn behoeftes aan veiligheid, liefde, geborgenheid en stabiliteit voorzien, met alle gevolgen voor de codependent van dien. Doordat de codependent niet in zijn jeugd heeft geleerd dat het leven veilig is, dat liefde veilig is, heeft hij zijn eigenwaarde afhankelijk gemaakt van de bevestiging die hij krijgt van zijn naasten. In zijn jeugd heeft een codependent vaak een enorm gebrek aan controle ervaren. Vaak probeert de codependent op volwassen leeftijd alsnog die gemiste controle over zijn leven terug te krijgen.

Grip en kracht

Voor ieder mens geldt dat in zijn eigen kracht staan hem een gevoel geeft van het hebben van controle en grip op het leven. Bij het ervaren van controle en grip zien mensen mogelijkheden om invloed uit te oefenen op hun eigen situatie en op hun naasten. Vanuit de eigen kracht kunnen de eigen behoeftes, grenzen en wensen veilig gecommuniceerd worden naar de buitenwereld en kan er in de eigen behoeftes voorzien worden. Het is een gezonde instinctieve behoefte om een gevoel van controle en grip te willen ervaren en van daaruit de eigen behoeftes, grenzen en wensen te communiceren naar de buitenwereld, zodat hierin voorzien kan worden. Wanneer iemand in zijn eigen kracht staat, kan hij zijn emoties hanteren, voelt iemand zich gewaardeerd en heeft hij grip op het leven. In je kracht staan vraagt om een basis van zelfvertrouwen en een gevoel van autonomie.

Opgroeien als codependent

Een codependent groeit vaak op in een dysfunctionele gezinssituatie waarin de ouders meestal emotioneel onbeschikbaar zijn. De reden hiervoor kan zijn dat één of beide ouders lijden aan een andere persoonlijkheidsstoornis (veelvoorkomend is narcisme) of er kan sprake zijn van verslaving bij één of beide ouders. Vaak zijn de grenzen, wensen en behoeftes van een codependent genegeerd tijdens zijn jeugd. Een codependent heeft daardoor niet geleerd in zijn eigen kracht te geloven en zelfvertrouwen te ontwikkelen omdat er een groot gebrek was aan ouderlijke, onvoorwaardelijke liefde. Vaak is de kracht van de ouders gebruikt als macht om het kind te domineren. Het kind leert op deze manier niet dat liefde en kracht naast elkaar kunnen bestaan en ervaart een totaal gebrek aan grip en controle in zijn leven doordat hem dit door zijn ouders is ontnomen. Het kind is zich gaan aanpassen aan de wensen, grenzen en behoeftes van zijn ouders, om van daaruit een gevoel van veiligheid en grip te ervaren. Op volwassen leeftijd zal de codependent geneigd zijn zich aan te passen aan de wensen, grenzen en behoeftes van andere mensen, omdat dit eveneens gevoel van veiligheid en grip verschaft.

Controle

Een van de belangrijkste symptomen van codependentie is het willen hebben en het uiten van controle: controle over zichzelf en anderen. Dit komt voort uit het ervaren van een gebrek aan controle, grip, kracht en veiligheid in de jeugd en vaak ook in het volwassen leven. Wanneer een codependent emoties ervaart als angst, woede, frustratie, wantrouwen en onveiligheid zal de behoefte aan controle groot zijn. Controle wordt door codependents verward met kracht. En kracht wordt op haar beurt verward met macht. Veel codependents hebben de illusie dat ze mensen kunnen veranderen in wat en wie zij nodig hebben, als ze maar genoeg hun best doen en halen daarvoor alles uit de kast. Wanneer na veel tijd en investering blijkt dat iemand niet verandert en niet kan voorzien in de behoeftes van de codependent, voelt deze zich vaak hulpeloos, machteloos en gefrustreerd. Vooral omdat de codependent de gedane investeringen en gedragingen ziet als de enige optie om in zijn behoeftes te voorzien.

Uitingsvormen van controle

De behoefte aan controle van een codependent komt tot uiting in de volgende gedragingen:

• Onredelijke verwachtingen;
• Sarcasme;
• Negeren;
• Schuldgevoelens;
• Manipulatie;
• (Zichzelf) de schuld geven;
• Hulpeloosheid;
• Machteloosheid;
• Ultimatums stellen.

Hoe om te gaan met de drang naar controle

De drang naar controle in moeilijke situaties speelt als het ware automatisch op bij codependents. Het is te vergelijken met een langspeelplaat die zo vaak is afgespeeld dat er diepe groeven zijn ontstaan. Zo is dat ook in de hersenen van de codependent. Het pad van de drang naar controle heeft diepe groeven in de hersenen gecreëerd van de codependent en is daarom moeilijk aan te passen. Het is mogelijk om als codependent anders om te gaan met de behoefte aan controle, of eigenlijk het gebrek aan grip en kracht. Hiervoor is het echter wel van belang dat de codependent zich bewust is van de diepe groeven die steeds weer leiden naar copingmechanismen uit het verleden. Wanneer de codependent zich hiervan bewust is, kan hij stapsgewijs aan de slag met het anders leren omgaan met de drang naar controle. Hiervoor zijn de volgende zaken van belang:

Focus op zichzelf

Het is al enorm moeilijk om jezelf te veranderen, laat staan een ander te veranderen. Het is voor een codependent belangrijk om de focus op zichzelf te leggen in plaats van op het gedrag van een ander. Wat kan hij zelf doen? Hoe kan hij regie nemen? Hoe kan hij voorzien in zijn eigen behoeftes en deze communiceren naar anderen? Hoe kan hij zichzelf beschermen? Wat heeft hij nodig?

Uitlaatklep voor woede en frustratie

Opgekropte woede kan leiden tot sarcasme en levert vaak nog meer woede op door de reactie van de omgeving. Het is daarom belangrijk voor een codependent om een manier te vinden waarop deze zijn frustratie en woede kan ontladen. Dit kan bijvoorbeeld zijn door te sporten, door muziek te maken of de natuur op te zoeken. De grote vraag hierbij is: waar heeft de codependent zelf behoefte aan en wat kan hem helpen om zijn woede en frustratie te ontladen?

Liefdevol leren omgaan met angst

Angst komt voor in onvoorspelbare situaties of tijdens een veranderingsproces. Vaak is angst een trouwe levensmetgezel voor een codependent. Vroeger was de jeugd onveilig en was er weinig grip en houvast. In het volwassen leven ervaart een codependent vaak nog steeds een gebrek aan grip en houvast. Het is een enorme klus voor een codependent om te leren dat het leven nu veilig is, dat hij regie heeft over zijn eigen leven. Dit gaat meestal niet vanzelf. Angst heeft een functie gehad: een waarschuwingssignaal dat er iets niet in orde was. Als codependent kun je liefdevol leren omgaan met angst door middel van meditatie, therapie, medicatie of sporten. Daarnaast is het belangrijk dat je als codependent luistert wat de angst je wil zeggen, in plaats van het weg te willen maken. Met compassie voor de angst zorgen is een goede eerste stap. Angst neemt vaak toe in tijden van veranderingen. Bij Al Anon, een organisatie voor codependents die samenleefden met een alcoholist, hebben ze de volgende vertaling bedacht voor het woord FEAR, het Engelse woord voor angst: False Evidence Appearing Real.

De tijd nemen

Codependents zijn gewend alles groots en tegelijk aan te pakken. De onveilige gezinssituatie vroeg immers om steeds weer andere tactieken van de codependent omdat de regels per dag konden verschillen. Door zichzelf steeds aan te passen en te veranderen was de kans het grootst dat de ouders geen last hadden van de codependent en was er een grotere kans om (voorwaardelijke) liefde te krijgen. Probeer als herstellende codependent niet te veel tegelijk te veranderen, maar neem de tijd. Je bent niet meer in de oude situatie. Wanneer er teveel tegelijk wordt aangepakt, verhoogt dat gevoelens van angst en weerstand. Het advies is om veranderingen stapsgewijs door te voeren. Kleine stappen in de richting van de gewenste verandering. Hiermee wordt vertrouwen opgebouwd. Door kleine stappen per keer te nemen, kan de gewenste verandering stapsgewijs worden doorgemaakt. Op deze manier is de kans het grootst dat de verandering beklijft.

Plezier maken

Een codependent kan zich verliezen in zijn problemen en deze te willen aanpakken of veranderen en vergeet vaak daarnaast plezier te maken. Het advies is om niet alleen te focussen op de problemen, maar ook op dingen waar de codependent blij van wordt. Hierbij valt te denken aan een hobby beoefenen, vrienden zien, naar de film gaan, een concert bezoeken, sporten, etc. Door leuke dingen te ervaren, kan er kracht ontstaan en het gevoel dat het leven meer is dan overleven. Dit kan weer motiverend doorwerken op andere levensgebieden.

Delen met anderen

Veel codependents vinden het moeilijk om hun ware zelf en hun ware gevoelens met anderen te delen. Vaak is dit een gevolg van het feit dat gevoelens delen in de jeugd niet veilig was. Echter kan het delen van gevoelens en gedachten met anderen een gevoel van kracht geven. Wat is er gebeurd? Wat deed dat met de codependent? Hoe voelde hij zich? Wanneer andere mensen de gevoelens van de codependent erkennen en bevestigen, leert de codependent langzaam dat zijn gevoelens er mogen zijn en dat hij bij deze mensen veilig is en zichzelf mag zijn. Dat geeft steun en kracht om het herstelproces voort te zetten.

Controle vervangen door vertrouwen

Hoewel het voor een codependent een enorme opgave is om de controle los te laten is het belangrijk om te leren vertrouwen op zijn herstelproces en te beseffen dat het uitoefenen van controle niet leidt tot vertrouwen. Het uitoefenen van controle leidt juist tot meer behoefte aan controle. Pas door met kleine stapjes te leren vertrouwen, zal het vertrouwen groeien en daarmee de behoefte aan controle langzaam verminderen.

Lees verder

• Codependentie en hechting
• Codependentie en locus of control
• Codependentie en enabling
• Codependentie en emoties
• Codependentie en de omgang met het gezin van herkomst