Codependentie en de omgang met het gezin van herkomst

Codependentie is een psychische aandoening die vaak voorkomt in onze maatschappij, maar waar nog niet veel over bekend is. Iemand die lijdt aan codependentie maakt zijn gehele eigenwaarde afhankelijk van de mening en bevestiging van andere mensen. Vaak vervloeit iemand met codependentie met zijn naasten. Dit betekent dat hij automatisch de grenzen, behoeftes en wensen van de ander overneemt en daar naar gaat leven, zonder in contact te staan met zijn eigen grenzen, behoeftes en wensen. Dit gebeurt onder andere binnen het gezin waarin de codependent is opgegroeid, ofwel het gezin van herkomst.

Het ontstaan van codependentie

Codependentie ontstaat vaak in de vroege jeugd als reactie op de onveiligheid die een kind ervaart binnen zijn gezin van herkomst. Vaak kunnen de ouders niet in de behoefte van een opgroeiend kind voorzien doordat ze emotioneel onbeschikbaar zijn. Dit kan meerdere redenen hebben, zoals o.a. verslaving, mishandeling, seksueel misbruik of psychische problemen. Dit betekent niet dat de ouders slechte mensen zijn of dit met opzet doen. Vaak gaat het onbewust en onbedoeld. Wat het extra schrijnend maakt.

Een kind leert dat het geen liefde of aandacht krijgt wanneer het zichzelf is en ervaart dat vaak als dat hij het niet waard is om van te houden door te zijn wie hij is. Een kind gaat op zoek naar de benodigde liefde en aandacht door in te spelen op de behoeftes van zijn ouders. Het idee is dat als de ouders in hun behoeftes zijn voorzien, er dan ruimte is voor de behoeftes van het kind. Door dit pleasen, hoopt het kind zelf te krijgen wat het aan zijn ouders geeft: liefde, aandacht, steun en geborgenheid in moeilijke situaties. Vaak kunnen de ouders dit niet geven, maar omdat dat besef te bedreigend is voor een opgroeiend kind, zal het vasthouden aan de regel dat als hij maar hard genoeg zijn best doet, hij wel de liefde, aandacht, steun en geborgenheid zal krijgen. En wanneer hij dit niet krijgt, zal hij nog harder zijn best moeten doen. Een kind leert dus dat liefde voorwaardelijk is, met alle gevolgen van dien voor zijn latere volwassen leven.

Codependentie ontstaat als een kind dit pleasegedrag gaat vertonen in de hoop de benodigde liefde, aandacht en bevestiging te krijgen en daarbij het contact met zichzelf en zijn eigen behoeftes (spelen, kind mogen zijn, vriendjes en vriendinnetjes, hobby's, talentontwikkeling) verliest. Zijn leven draait dan om het inspelen op de behoeftes van zijn ouders en het krijgen van bevestiging. Bevestiging dat hij het wel waard is om van te houden, terwijl hij continu het tegendeel ervaart. Dit gedrag gaat het kind later ook vertonen in andere situaties zoals op school, onder vrienden, etc. Ook hier is het idee dat als de vrienden in hun behoeftes zijn voorzien er dan vast ruimte is voor de behoeften van het kind. En later zal dit ook gaan spelen in liefdesrelaties. Een kind met codependentie leert dat het zelf altijd op de laatste plaats staat, en haalt zijn eigenwaarde uit de bevestiging die hij krijgt van anderen.

Omgang met het gezin van herkomst

Voor een volwassen codependent is het enorm moeilijk om niet in oud gedrag te vervallen wanneer hij bij zijn gezin van herkomst is. Dit heeft met meerdere dingen te maken. Een ervan is dat de meeste volwassenen zich weer kind voelen wanneer ze in de nabijheid zijn van hun eigen ouders. Wanneer er in de jeugd van de codependent geen duidelijke grenzen en regels waren binnen het gezin, zullen die er nu nog niet zijn. Dit maakt dat de omgang met de ouders enorm verwarrend is, omdat de gevoelens van onveiligheid en het pleasegedrag weer worden getriggerd. Daarnaast is het enorm moeilijk om in een grenzeloze omgeving zelf wel grenzen te stellen. Vaak omdat deze dan vaak niet gerespecteerd of gezien worden. Wanneer er geen duidelijke regels of grenzen zijn binnen een gezin, weten de afzonderlijke gezinsleden nooit waar ze aan toe zijn. En dat is wat voor enorme onrust en onveiligheid zorgt. Waar doe ik goed aan? Waar niet? Er is dan enorm veel onduidelijkheid en risico op afwijzing. En afwijzing is waar een codependents eigenwaarde een enorme optater van krijgt.

Een herstellende codependent heeft slechts gedeeltelijk invloed op het veranderen van de grenzeloosheid en onveiligheid binnen het gezin van herkomst door zelf zijn eigen grenzen, behoeftes en wensen te laten zien. Dit is echter geen gemakkelijke weg zijn, omdat de codependent kan rekenen op veel weerstand en tegenwerking in eerste instantie. Wanneer er in een gezin al decennia lang op bepaalde manieren met elkaar wordt omgegaan, zal dit niet binnen een dag veranderd kunnen worden. Hier kunnen wel jaren overheen gaan. Ook heeft de snelheid van het kunnen veranderen van de grenzen en regels binnen een gezin erg te maken met de opstelling van de andere gezinsleden. Wanneer de gezinsleden begripvol en welwillend zijn naar de codependent zal dit een stuk makkelijker gaan dan wanneer de andere gezinsleden zich vijandig en tegenwerkend gaan opstellen. Soms zijn de gezinspatronen niet te veranderen en is het enkel de codependent die verandert. Hier zal dan een proces van rouw, pijn en verdriet voor de codependent uit voort komen.

Vervloeiing

Een andere reden voor het vervallen in oude gedragingen binnen een gezin van herkomst is vervloeiing. Wat vaak totaal ongemerkt gebeurt bij een codependent, is dat hij vervloeit met de grenzen, behoeftes en regels die binnen het gezin van herkomst de boventoon voeren. Wanneer dit gebeurt, zal de codependent niet meer in contact staan met zijn eigen grenzen, behoeftes, wensen en meningen, maar alleen die van het gezin van herkomst voelen. Dit is enorm verwarrend en ook beangstigend voor een herstellende codependent. Ineens is wat hij leek te hebben opgebouwd aan inzicht in zijn eigen grenzen, behoeftes en meningen weg. Hij heeft er geen contact meer mee. En hij beseft niet waarom. Dat is het punt dat hij vervloeid is met zijn gezin van herkomst. Wanneer de codependent zich niet van deze vervloeiing bewust is, zal hij zich automatisch naar de grenzen, regels, behoeftes en meningen van het gezin van herkomst gaan gedragen. En weer in zijn oude rol vervallen die hij als kind heeft gehad. Hij zal zich hier niet prettig bij voelen, omdat wanneer dit gebeurt, hij zichzelf onbewust en automatisch verlaat. Dit is een enorm moeilijke reactie om mee om te gaan. En vooral om te verdragen. Het is zaak dat de codependent in de omgang met zijn gezin van herkomst kleine stapjes zal moeten maken in het bewust worden van de vervloeiing, om daarna het contact met zichzelf weer te herstellen, zodat hij langzaam vanuit zijn eigen ik kan handelen binnen zijn gezin van herkomst, in plaats vanuit het gezinsego. Let wel: dit kost erg veel moeite en doorzettingsvermogen, maar zal uiteindelijk authenticiteit opleveren, eigenwaarde en zelfvertrouwen.

Nieuwe grenzen binnen oude patronen

Wanneer een codependent herstellend is, zal hij langzaamaan zijn eigen grenzen, behoeftes, meningen en wensen gaan voelen en deze gaan uitdragen naar de buitenwereld. In eerste instantie zal de codependent afstand moeten nemen van zijn naasten en met name zijn gezin van herkomst om zo tot zijn eigen grenzen te komen, zonder dat vervloeiing van invloed kan zijn op de grenzen.

Wanneer de codependent zijn eigen grenzen gaat uitdragen binnen zijn gezin van herkomst, zullen met name de ouders deze voor hen nieuwe grenzen gaan testen. De ouders zijn niet gewend dat de codependent zijn eigen grenzen uit en laat zien, En al helemaal niet richting hen. Ze zullen dan ook in eerste instantie een reden zoeken buiten zichzelf waarom de codependent grenzen stelt. Het is dan de schuld van de therapie, de partner, de Twaalf Stappen Groep waar de codependent aan deelneemt...

Veel mensen die lijden aan codependentie breken met hun gezin van herkomst wegens de steeds terugkerende oude patronen en spanningen. Hoewel een breuk in eerste instantie de emotionele spanning vermindert, blijven de onderliggende problemen bestaan. Ondanks dat de codependent hard aan zichzelf werkt in therapie of met behulp van een Twaalf Stappen Programma, zal hij moeite hebben met het door hem geleerde in de praktijk van zijn gezin van herkomst toe te passen. Velen moeten leren dat ze hun eigen koers mogen volgen ten opzichte van het gezin waaruit ze zijn voortgekomen. Ongeacht de reactie die de gezinsleden zullen geven. Dit vergt erg veel oefening en geduld. En luisteren naar de eigen grenzen in contact met leden van zijn gezin van herkomst. Wordt de codependent na een bezoek van een half uur onrustig, dan betekent dat dat het genoeg is en zijn grens bereikt is. Is een telefoongesprek van tien minuten per week genoeg, dan is dat genoeg. Juist door de eigen grenzen hierin te respecteren, zal een codependent groeien, krachtiger worden en meer zelfvertrouwen krijgen. Wellicht verandert de kwantiteit van het contact later als de eigen grenzen nog duidelijker zijn en de codependent deze nog beter kan uiten. Maar misschien ook niet.
Het is voor een codependent belangrijk dat hij zich bewust wordt van de regels, grenzen en communicatiepatronen binnen zijn gezin van herkomst en dat hij zich op een andere manier gaat gedragen, dan hij deed in de voor hem vertrouwde rol van opgroeiend kind. Hierbij is het van belang dat de codependent zich bewust is van zijn eigen verdedigingsmechanismen en angsten die opsteken binnen zijn gezin van herkomst. Hoewel hij zich een klein, angstig kind kan voelen in zijn gezin van herkomst, mag hij zich nu bewust zijn van het feit dat hij een volwassene is en dat hij nu de keuze heeft om uit deze situatie weg te gaan. Dat kon hij niet toen hij een opgroeiend kind was. Een ander aspect om in het achterhoofd te houden is dat de codependent de leden van zijn gezin van herkomst niet kan veranderen. Hij kan alleen zichzelf en zijn eigen houding ten opzichte van het gezin van herkomst veranderen. Dit betekent dat hij alleen verantwoordelijk is voor zijn eigen gedrag en houding en de andere gezinsleden voor die van henzelf.

Al met al is familie een ingewikkelde zaak voor mensen die lijden aan codependentie. Vaak ook omdat de andere familieleden ook lijden aan codependentie of andere vormen van verslaving. En verandering juist binnen deze gezinnen erg moeilijk is omdat patronen vaak de enige houvast zijn.

Lees verder

• Codependentie en relaties
• Codependentie en narcisme
• Codependentie en relatieverslaving
• Codependentie: het herstel
• Codependentie: symptomen & ontstaan van mede-afhankelijkheid