Codependentie en vriendschapsrelaties

Codependentie is een veelvoorkomend probleem in onze samenleving, echter zonder dat er veel over bekend is. Codependentie is een psychische aandoening, nog niet vermeld in de DSM V, waarbij iemand zijn eigenwaarde volledig afhankelijk maakt van de mening en bevestiging van andere mensen. Iemand die lijdt aan codependentie heeft vaak geen contact met zijn eigen grenzen en gevoelens en zal geneigd zijn om zich aan te passen aan de grenzen en behoeftes van zijn naasten. In de hoop zo liefde en waardering te krijgen. Dit speelt vaak ook in vriendschapsrelaties.

Het ontstaan van codependentie in het kort

Codependentie ontstaat vaak als een overlevingsmechanisme in de jeugd van een kind dat geen veiligheid en stabiliteit heeft ervaren. Vaak heeft zo'n kind emotioneel onbeschikbare ouders, om wat voor reden dan ook en konden zijn ouders niet in zijn behoeftes voorzien. Om toch liefde, geborgenheid en waardering te ontvangen, zal zo'n kind gaan inspelen op de behoeftes van de ouders. Het onderliggende idee is dat wanneer het kind ervoor zorgt dat er in de behoeftes van de ouders wordt voorzien, de ouders dan beschikbaar zullen zijn voor zijn behoeftes. Het kind zal dus steeds uitermate zijn best gaan doen om in te spelen op de behoeftes van zijn ouders in de hoop liefde en waardering te krijgen en verliest daarmee het contact met zichzelf en zijn eigen grenzen en behoeftes. Helaas is het zo dat een kind in de beschreven situatie nog zo hard zijn best kan doen, maar dat er toch niet in zijn emotionele behoeftes zal worden voorzien door zijn ouders. Dit is erg schrijnend. Het kind zal deze overlevingsstrategie ook meenemen in de relaties die hij heeft buiten zijn familiaire banden. In vriendschappen en liefdesrelaties zal hij zichzelf op de laatste plaats zetten en proberen te voldoen aan de wensen en behoeftes van zijn vrienden in de hoop daar later waardering en liefde voor terug te krijgen... Daarnaast speelt verlatingsangst een grote rol. Totdat de codependent besluit om zelf het heft in handen te nemen en begint te werken aan zijn herstel.

Hoe codependentie zich uit in vriendschap

Codependentie uit zich vaak minder heftig in vriendschappen dan in familiair contact. Dit komt omdat familiebanden intiemer zijn en vaak een geschiedenis hebben van jarenlange codependente patronen. In vriendschappen van iemand met codependentie treedt er wel vaker verlatingsangst op. Dit komt omdat vriendschap een vrijwillige keuze is in tegenstelling tot familie. Een codependent is er in de basis van overtuigd dat hij het leven niet alleen aan kan. Hierdoor voelt hij zich afhankelijk van zijn familie en van zijn vrienden. In een vriendschap kan codependentie zich op twee extreme manieren uiten:

• De codependent past zich continu aan aan de wensen en behoeftes van zijn vrienden, of
• De codependent heeft volledig de touwtjes in handen en geeft vrienden geen ruimte voor inbreng.

De codependent die zich continu aanpast

Wanneer de codependent deze manier in een vriendschap toepast, zal hij zich compleet identificeren met de grenzen en behoeftes van zijn vrienden en zal hij hierbij niet in contact staan met zijn eigen grenzen en behoeftes. De codependent handelt hierbij vanuit verlatingsangst. Wanneer hij zijn vriend maar genoeg pleast en tevredenstelt en zelf weinig eisen stelt, zal de vriend weinig reden hebben om hem te verlaten of de vriendschap op te zeggen. Hij speelt de ideale vriend. Dat is het idee erachter. Echter is de codependent niet zichzelf en kan hij op deze manier geen echte verbinding maken met zijn vrienden. Waardoor de vriendschap in feite een lege huls is en de codependent zich erg eenzaam kan voelen.

De codependent die de controle in handen heeft

Wanneer de codependent alle controle heeft in een vriendschap, zal hij totaal geen oog hebben voor de werkelijke gevoelens en wensen van zichzelf en van zijn vriend. Ook hierdoor kan er geen echte verbinding plaatsvinden. De codependent zal alles doen om de controle te houden en de vriendschap te testen. Dit kan zijn door middel van manipulatie, maar ook door te pleasen en continu plannen wijzigen of eisen stellen. Wanneer een vriendschap ondanks de testen van de codependent standhoudt, is de vriendschap volgens de codependent echt. Hoewel de codependent denkt dat hij hiermee vertrouwen krijgt in de vriendschap, gebeurt het tegendeel. Met het onder controle houden van een vriendschap win je geen vertrouwen. De codependent kan vaak niet stoppen met het testen van de vriendschap omdat hij nooit heeft geleerd wat vertrouwen is. Hij zal geneigd zijn net zo lang door te gaan met testen totdat de vrienden de vriendschap niet meer vol kunnen houden. Wanneer dat gebeurt, wordt de innerlijke overtuiging van de codependent bevestigd: ik ben het niet waard om mee bevriend te zijn. Ik ben het niet waard om van te houden.

Overigens doet een codependent beide strategieën niet bewust of met opzet. Het is een overlevingsstrategie die hij zijn hele leven heeft toegepast. Zonder te beseffen dat de overlevingsstrategie niet tot het gewenste resultaat zal leiden. Vriendschappen van mensen met codependentie zijn vaak ongelijkwaardig. Wanneer een codependent herstelt, zullen de vriendschappen veranderen en langzaam gelijkwaardiger worden.

Van ongelijkwaardige vriendschap naar gelijkwaardige vriendschap

Er zijn een aantal stappen die een codependent kan nemen om zelf meer eigenwaarde en gelijkwaardigheid in vriendschappen te creëren. Dit hangt echter wel van de vriendschap af. In de ene vriendschap zal de codependent zichzelf meer mogen laten zien. Wie is hij? Wat zijn zijn behoeftes? Wat zijn zijn meningen? Wanneer een codependent zichzelf meer zal laten zien, roept dat in het begin vaak enorme angst bij hem op. Juist omdat een codependent in zijn jeugd heeft geleerd dat het verschillen van iemand risicovol is en het risico op verlating vergroot. Echter is dit wel een fase waar hij doorheen zal moeten om tot een onafhankelijk persoon uit te groeien. Daarnaast geeft het laten zien van jezelf aan de ander een eerlijker beeld van de vriendschap. Passen de vrienden wel echt bij elkaar? Kan er echt verbinding worden gemaakt door wederkerigheid?

In een andere vriendschap zal de codependent meer grenzen moeten gaan stellen, omdat hij over zijn grenzen heen laat gaan. Vrienden kunnen in de war raken wanneer een codependent grenzen gaat stellen. Ze zijn gewend aan de oude patronen en kunnen zich gekwetst voelen. Wanneer een codependent bespreekbaar maakt dat hij in een proces zit om zichzelf meer te geven en zich te ontwikkelen, kunnen vrienden begrip krijgen voor de situatie. Echter zullen er ook vrienden zijn die het proces van de codependent niet begrijpen, of hem bekritiseren of controle over hem willen uitoefenen. Het is dan zaak dat de codependent erover nadenkt of deze vriendschap van toegevoegde waarde is voor hemzelf.

Opspelende gevoelens bij verandering in vriendschappen

Wanneer een codependent meer in contact komt met zijn eigen grenzen en behoeftes, en meer van zichzelf durft te laten zien in vriendschappen, komen er ook nieuwe angsten en problemen opzetten. Vaak ervaart de codependent meer onafhankelijkheid en zal hij enorm bang worden om weer in oude patronen te vervallen. Hoewel het logisch is dat de codependent zijn nieuw verworven eigenschappen wil beschermen en angstig is om zichzelf weer in een ongezonde relatie of vriendschap te verliezen, gebeurt het vaak dat een codependent verandert van totaal grenzeloos naar het hebben van rigide grenzen, uit zelfbescherming. Een codependent in herstel wil nooit meer afhankelijk zijn, door zijn vroegere ervaringen. Echter slaat hij dan vaak door naar de andere kant en zal hij geneigd zijn zich niet flexibel op te stellen wanneer hij wel hulp nodig heeft. De codependent die meer onafhankelijkheid ervaart, zal gaan geloven dat afhankelijkheid zwak is en ongezond, zonder zich te realiseren dat het onderdeel is van het menselijk bestaan en niet iets is om je voor te schamen. Meestal heeft een codependent geen ervaring met gezonde afhankelijkheid in zijn relaties. Dat is wat het erg ingewikkeld maakt.

Wanneer het herstel van de codependent doorzet, zal er door de nieuwe ervaringen met onafhankelijkheid en afhankelijkheid een balans ontstaan tussen de eigen autonomie en het afhankelijk durven zijn. Wanneer een codependent op zichzelf durft te vertrouwen en zijn behoeftes en gevoelens durft te uiten in combinatie met het verzorgen van zichzelf en het stellen van grenzen, zal hij later ook op anderen durven vertrouwen. Echter gaat dit proces niet van de een op de andere dag. Het kan soms jaren duren voor een codependent leert en durft op zichzelf te vertrouwen en dat hij goed is zoals hij is. Vaak gaat dit gepaard met vallen en opstaan. Maar: waar een wil is, is een weg!