Codependentie en locus of control

Codependentie is een pijnlijke afhankelijkheid van de goedkeuring en bevestiging van andere mensen, in de hoop door die goedkeuring en bevestiging veiligheid, zelfwaarde en identiteit te ervaren. Codependentie komt naar schatting voor bij 10 tot 15% van de westerse bevolking. Codependentie is nog niet opgenomen in de DSM V en wordt nog niet erkend als officiële aandoening. Codependentie is een overlevingsstrategie ontstaan in een onveilige jeugd, waarin een kind geen onvoorwaardelijke liefde heeft ervaren en waarin er vaak niet in de behoeftes van het kind kon worden voorzien. Vaak hebben mensen die lijden onder codependentie een externe locus of control op veel levensgebieden.

Locus of control

Een locus of control is de mate waarin iemand de oorzaken van de gebeurtenissen in zijn leven bij zichzelf zoekt of juist niet. Hierbij is er een onderscheid te maken tussen een interne locus of control en een externe locus of control.

Wanneer iemand een interne locus of control heeft, gelooft deze persoon dat hij (of zij) zelf zijn eigen leven kan bepalen. Hij gelooft dat zijn succes of falen voortkomt uit zijn eigen gedrag, talenten of eigenschappen en dat hij zelf verantwoordelijk is voor het laten slagen van zijn leven.

Wanneer iemand een externe locus of control heeft, gelooft deze persoon dat het leven wordt bepaald door het lot, toeval of door de invloed van andere mensen. Hij gelooft dat hij zelf maar een beperkte invloed heeft op het laten slagen van zijn leven.
De term locus of control werd voor het eerst toegepast door psycholoog J.B. Rotter in 1954. Per levensgebied kan de locus of control verschillen. Iemand kan bijvoorbeeld op het gebied van het opvoeden van zijn kinderen een interne locus of control hebben en op het gebied van werk of relaties een externe locus of control.

Locus of control bij codependentie

Mensen die lijden aan codependentie hebben vaak een voornamelijk externe locus of control op veel levensgebieden. Zij geloven vaak dat externe factoren verantwoordelijk zijn voor wat hen overkomt en hoe zij zich voelen. Ze hebben op de meeste levensgebieden het gevoel dat ze zelf geen invloed kunnen uitoefenen op situaties, dat ze machteloos zijn en dat ze overgeleverd zijn aan het lot of de welwillendheid van andere mensen om situaties goed te laten verlopen en om zich goed te voelen. Mensen die lijden aan codependentie ervaren vaak een gevoel van hulpeloosheid en machteloosheid.

In het geval van een externe of interne locus of control moet hierbij wel vermeld worden dat er een verschil is tussen gebeurtenissen die je als mens gewoon overkomen en waarop je geen of weinig invloed hebt en gebeurtenissen die je overkomen, maar waarin je zelf een groot deel van de verantwoordelijkheid in draagt.

Een voorbeeld

Wanneer een codependent een destructieve relatie heeft met een partner die hem/haar continu pijn doet doordat hij steeds weer vreemdgaat, kan de codependent dit ervaren als iets waarop hij geen invloed heeft. De codependent heeft vaak alles geprobeerd: van pleasen tot toestaan, van praten tot vergeven, van boosheid uiten tot begrip tonen, etc. De codependent ervaart in deze situatie een externe locus of control. Hij (of zij) zal zich machteloos en hulpeloos voelen en het gevoel hebben dat hij geen invloed op de situatie heeft, ondanks dat hij dat wel heeft geprobeerd. Zijn partner doet hem dit aan. Echter, wanneer hij op een realistische manier naar deze situatie gaat kijken, zal de codependent ook moeten inzien dat hij heeft gekozen voor deze relatie met deze partner. De codependent weet inmiddels hoe deze partner in elkaar zit en wat hij kan verwachten en dat de partner niet verandert ondanks het gedrag van de codependent. De codependent ziet in dat hij het vreemdgaan toestaat, zonder er consequenties aan te verbinden. Het is dan niet fijn dat zijn partner hem dit steeds aan doet, maar de codependent laat het zelf ook gebeuren doordat hij in deze destructieve relatie blijft. In deze situatie kan een codependent de externe locus of control omzetten naar een interne locus of control wanneer hij zich bewust is dat hij een keuze heeft.

Een ander voorbeeld

Wanneer je als codependent te maken krijgt met een ernstig ziek familielid, waarvan je veel houdt, zal je een externe locus of control ervaren, net als mensen zonder codependentie. In deze situatie heb je ook daadwerkelijk geen invloed op de omstandigheden en ben je ook overgeleverd aan de zorg van bijvoorbeeld het ziekenhuis en het lot. Waar je echter wel invloed op hebt, is hoe je als codependent met de situatie omgaat.

Het ontstaan van een locus of control

Het ontwikkelen van een interne of externe locus of control hangt samen met het ervaren en het ontwikkelen van de eigen individualiteit in de kindertijd. Alles begint met het ervaren van een goede basis van vertrouwen tussen de ouders en het kind. Deze vertrouwensbasis ontstaat, volgens psychoanalist Erik Eriksson, in de eerste 18 maanden van een kinderleven en wordt bereikt wanneer de ouders in de behoeftes van liefde, veiligheid en verzorging van het kind voorzien. Deze vertrouwensbasis wordt echter niet bereikt wanneer de ouders van het kind emotioneel onbeschikbaar zijn en hierdoor geen oog hebben voor de behoeftes, wensen en grenzen van het kind. In dit geval ontwikkelt een kind geen basis van vertrouwen en zal het kind zich vanuit de basis onveilig en angstig voelen. Vaak tot ver in de volwassenheid.

In de peuterpuberteit, die meestal plaatsvindt tussen de leeftijd van 18 maanden en 3 jaar, leert een kind zijn wensen en behoeftes kenbaar te maken en dat het een keuze heeft in situaties. Het kind uit dit in beginsel door te voelen en 'ja' en 'nee' te zeggen tegen situaties. Wanneer dit proces door de ouders wordt ondersteund, zal het kind zelfvertrouwen en een gevoel van onafhankelijkheid ontwikkelen en een zekere mate van controle ervaren. Wanneer dit proces echter niet wordt ondersteund door de ouders en de behoeftes, grenzen en wensen van het kind continu niet erkend of gehoord worden, zal het kind geen zelfvertrouwen ontwikkelen en angstig en vertwijfeld raken. Daarnaast blijft het zich afhankelijk voelen en ervaart het dat het geen controle heeft over en invloed heeft op situaties. Er wordt immers toch niet naar het kind geluisterd. Het kind leert dat zijn mening er niet toe doet. Daarnaast leert het kind niet dat het zijn eigen wensen, grenzen en behoeftes mag hebben. En dat het oké is om deze te hebben. Het kind ontwikkelt dan vaak toxische schaamte en een externe locus of control.

Voor een codependent geldt dat hij door zijn onveilige jeugd het proces naar onafhankelijkheid en het vertrouwen op zichzelf en zijn eigen wensen, grenzen en behoeftes niet op een natuurlijke manier heeft kunnen ontwikkelen. Dit betekent niet dat een codependent niet onafhankelijk kan handelen of zijn of dat hij deze competentie niet zou kunnen ontwikkelen. Vaak laat gedrag zien dat een codependent prima onafhankelijk kan zijn. Echter ervaart een codependent dit vanbinnen niet zo. Hij ervaart dat hij grotendeels geen grip heeft op zijn leven.

Van een externe locus of control naar een interne locus of control

Hoewel er in het leven altijd gebeurtenissen zullen plaatsvinden waar men geen controle over heeft en die iemand overkomen, is het wel mogelijk om de manier van omgang met dit soort situaties te veranderen. Voor een codependent betekent dit om meer regie te nemen in zijn leven door voor zichzelf en zijn behoeftes te gaan staan en deze kenbaar te gaan maken. Door hier steeds meer stappen in te maken, zal de codependent leren dat hij wel degelijk invloed heeft op zijn leven en de invulling daarvan. Langzaam zal er dan een meer interne locus of control ontstaan in plaats van een grotendeels externe locus of control. Bij het aanleren van een interne locus of control stapt de codependent uit de slachtofferrol. Hij zal stoppen met het ontkennen van de realiteit en verantwoordelijkheid gaan nemen voor zijn leven en de richting die hij op wil. Dit houdt in dat de codependent werkt aan zijn zelfvertrouwen, goed voor zijn eigen behoeftes leert zorgdragen in allerlei situaties, grenzen leert stellen en zijn verleden gaat verwerken. Daarnaast is het ook belangrijk dat de codependent zijn talenten ontwikkelt en leert wat hem gelukkig maakt. En dit ook gaat toepassen in zijn leven. Dit proces kost echter veel tijd, geduld, (zelf)liefde en doorzettingsvermogen en zal zeker met het nodige vallen en opstaan gepaard gaan. Echter met behulp van een goede coach of therapeut, liefde, aandacht en begrip kan er een heel eind worden gekomen.

Lees verder

• Codependentie en afweermechanismen
• Codependentie en eenzaamheid
• Codependentie en emoties
• Codependentie en toxische schaamte
• Codependentie en triggers