Psychopathie: symptomen, kenmerken en de PCL-R checklist

Psychopathie is een constellatie van kenmerken die affectieve kenmerken, interpersoonlijke kenmerken, evenals impulsief en antisociaal gedrag omvat. De affectieve kenmerken bestaan uit gebrek aan schuld, empathie en diepe emotionele gehechtheid aan anderen. De interpersoonlijke kenmerken bestaan uit narcisme (sterk opgeblazen gevoel van eigenwaarde) en oppervlakkige charme. Het impulsieve en antisociale gedrag bestaat uit oneerlijkheid (pathologisch liegen) en manipulativiteit en het tentoonspreiden van bewuste roekeloosheid en risicovol gedrag. De oorzaak van psychopathie is waarschijnlijk een combinatie van genetische invloeden en vroege levensomstandigheden. De kenmerken en symptomen van een psychopaat zijn meestal merkbaar vóór het zestiende levensjaar. De symptomen worden geacht gedurende iemands gehele leven redelijk stabiel te zijn. De door de Canadese psycholoog Robert Hare ontwikkelde Psychopathy Checklist Revised (PCL-R), wordt gebruikt om psychopaten te herkennen.

• Wat is psychopathie?
• Symptomen en kenmerken van psychopathie
• Oorzaken van psychopathie
• Persoonlijkheidsstoornis
• Charme, manipulatie en intimidatie
• Roofdiermentaliteit
• Hare checklist psychopathy (PCL-R)
• Symptomen
• De beste methode
• Zowel mannen als vrouwen
• Doel van de PCL-R
• Uitvoering van de PCL-R checklist
• Behandeling van psychopathie
• Ongevoelig voor straf
• Op beloning gebaseerde behandeling
• Psychopathie en intieme relaties
• Bescherming tegen mensen met psychopathie

Wat is psychopathie?

De vijfde editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), uitgegeven door de American Psychiatric Association (APA) in 2013, maakt géén melding van psychopathie (ook psychopathische persoonlijkheidsstoornis en soms ook primaire psychopathie genoemd) als aparte persoonlijkheidsstoornis. De term wordt wel gebruikt in de forensische psychiatrie. Psychopathie moet onderscheiden worden van de antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASP). Bij psychopathie staat de emotionele oppervlakkigheid (de afwezigheid van empathie en schuldgevoel) op de voorgrond, terwijl bij ASP de nadruk meer ligt op het antisociale gedrag.

Symptomen en kenmerken van psychopathie

De belangrijkste kenmerken en symptomen van de psychopaat zijn onder meer:

• Nauwelijks in staat om empathie en berouw te voelen;
• Abnormaal reageren op angst en pijn;
• Een minachting voor wetten en sociale mores;
• Een minachting voor de rechten van anderen;
• Een gebrek aan wroeging of schuldgevoelens;
• Hebben vaak relaties hebben die zich kenmerken door geweld, uitbuiting of verleiding.

Oorzaken van psychopathie

Niemand weet anno 2024 precies wat psychopathie veroorzaakt, maar het is waarschijnlijk een combinatie van genetische, omgevings- en interpersoonlijke factoren. Kinderen van psychopaten hebben bijvoorbeeld meer kans om zelf psychopathie te ontwikkelen, wat wijst op genetische invloed. Bovendien is aangetoond dat sommige ervaringen in de vroege kindertijd het risico vergroten om een ​​psychopaat te worden. Slecht ouderschap, opvoeding die zich richt op straf (in plaats van beloning) en inconsistent opvoeden lijken psychopathie te veroorzaken. Bijkomende risicofactoren voor psychopathie zijn onder meer:

• Drugsmisbruik door de ouders;
• Scheiding van de ouders of gebrek aan ouderlijke betrokkenheid;
• Fysieke mishandeling of verwaarlozing van kinderen.

Persoonlijkheidsstoornis

Charme, manipulatie en intimidatie

Psychopathie is een persoonlijkheidsstoornis die wordt tentoongespreid door mensen die een combinatie van charme, manipulatie, intimidatie en soms geweld gebruiken om te heersen over anderen teneinde hun eigen zelfzuchtige verlangens en behoeften te bevredigen. Geschat wordt dat ongeveer 1 procent van de volwassen mannelijke populatie psychopaten zijn.[1] Veel meer mannen dan vrouwen zijn psychopaten.

Roofdiermentaliteit

Over het algemeen zijn psychopaten vrijgevig en charmant en gebruiken ze deze attributen om anderen te manipuleren door hun vertrouwen te winnen. Vanwege hun sterke interpersoonlijke vaardigheden kunnen de meeste psychopaten zich bij een eerste indruk heel gunstig presenteren en velen werken met succes in de samenleving. Veel psychopaten hebben een roofdiermentaliteit, waardoor ze anderen zien als ofwel competitieve roofdieren ofwel als prooi. Wanneer psychopaten anderen als prooi zien, geeft hun gebrek aan gevoel, empathie en binding met anderen hen de gelegenheid om zeer nauwkeurig het feitelijke gedrag van hun beoogde slachtoffers te observeren. Bovendien worden ze niet belemmerd door de gevoelens en emoties die normale mensen ervaren in interpersoonlijke ontmoetingen.

Hare checklist psychopathy (PCL-R)

Symptomen

De Hare checklist psychopathy (PCL-R) is een diagnostisch hulpmiddel dat wordt gebruikt om de psychopathische neigingen van een persoon te beoordelen. Psychopaten maken op meedogenloze misbruik van anderen met behulp van charme, bedrog, geweld of andere methoden die hen in staat stellen om te krijgen wat ze willen. De symptomen van psychopathie zijn: gebrek aan geweten of schuldgevoel, gebrek aan empathie, egocentrisme, pathologische leugens, herhaalde schendingen van sociale normen, veronachtzaming van de wet, oppervlakkige emoties en het herhaaldelijk slachtoffers maken.

De checklist identificeert twintig kenmerken van psychopathie:

• Gladde prater/oppervlakkige charme
• Sterk opgeblazen gevoel van eigenwaarde
• Pathologisch liegen
• List en bedrog/manipulerend gedrag
• Gebrek aan berouw of schuldgevoel
• Ontbreken aan emotionele diepgang
• Kil/gebrek aan empathie
• Geen verantwoordelijkheid nemen voor het eigen gedrag
• Sociaal afwijkende levensstijl
• Prikkelhongerig/neiging tot verveling
• Parasitaire levensstijl
• Gebrekkige beheersing van gedrag
• Ontbreken van realistische doelen op de lange termijn
• Impulsiviteit
• Onverantwoordelijk gedrag
• Jeugdcriminaliteit
• Gedragsproblemen op jonge leeftijd
• Schending van voorwaardelijke invrijheidsstelling
• Seksuele losbandigheid
• Een strafblad met veel verschillende soorten delicten

Op elk van de twintig items kan iemand een score halen van 0, 1 of 2 punten. Een niet-psychopaat zonder criminele antecedenten scoort gemiddeld vijf punten en een niet-psychopaat met een strafblad scoort gemiddeld 22 punten. Een psychopaat (met of zonder strafblad) scoort daarentegen 30 punten of hoger.[2]

De beste methode

Oorspronkelijk is de PCL-R ontworpen om mensen te beoordelen die beschuldigd of veroordeeld zijn voor misdaden. Het instrument bestaat uit een symptoomscore van 20 items waarmee gekwalificeerde examinatoren de mate van psychopathie van een proefpersoon kunnen vergelijken met die van een prototypische psychopaat. Het wordt door veel deskundigen aanvaard als de beste methode om de aanwezigheid en mate van psychopathie bij iemand te bepalen. Het instrument is ontwikkeld door Robert D. Hare (geboren in Canada, 1934), een onderzoeker op het gebied van psychologie en criminologie.

Zowel mannen als vrouwen

De Hare-checklist wordt nog steeds gebruikt om leden van de oorspronkelijke populatie waarvoor ze is ontwikkeld te diagnosticeren: volwassen mannen in gevangenissen, huizen van bewaring, forensische psychiatrische inrichtingen en tbs-inrichtingen. Recente ervaring suggereert dat de PCL-R ook effectief kan worden gebruikt voor het diagnosticeren van zedendelinquenten en vrouwelijke en adolescente daders.

Doel van de PCL-R

De PCL-R wordt gebruikt voor het diagnosticeren van psychopathie bij individuen voor klinische of juridische onderzoeksdoeleinden. Het instrument is ontwikkeld in het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw. Het is oorspronkelijk ontworpen om de mate van psychopathische tendensen van een persoon te identificeren. Omdat psychopaten echter vaak recidivisten zijn die keer op keer seksueel geweld plegen of andere gewelddadige misdaden plegen, wordt de PCL-R nu in de rechtszaal en in forensische instellingen gebruikt als een indicator voor het potentiële risico bij gevangenen of tbs-gestelden. Zo is psychopathie een van de krachtigste voorspellers van terugval in (seksueel) gewelddadig gedrag.

Uitvoering van de PCL-R checklist

Het stellen van de diagnose 'psychopathie' is een zeer serieuze stap. Het heeft belangrijke implicaties voor een persoon en zijn of haar omgeving. Daarom moet de test worden uitgevoerd door professionals die specifiek zijn getraind in het gebruik ervan en die werkzaam zijn in de forensische sector, bijvoorbeeld pro Justitia rapporteurs van het NIFP (Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie) of gedragsdeskundigen in een tbs-inrichting of FPK (Forensisch Psychiatrische Kliniek).

Behandeling van psychopathie

Anno 2024 is de opvatting door deskundigen dat volwassen psychopaten wel kunnen worden behandeld, maar niet kunnen genezen.[3]

Ongevoelig voor straf

Psychopaten zijn niet gevoelig voor straf en ze worden niet gehinderd door sociale stigmatisering. De delen van het brein die je gevoelig maakt voor straf, vertonen afwijkingen bij psychopaten.[4] Psychopaten staan ​​onverschillig tegenover de verwachtingen van de samenleving en halen hun schouders op over de veroordeling van hun criminele gedrag. Harteloze en emotieloze psychopaten reageren eenvoudigweg niet op straf zoals normale mensen dat doen. Daarom zijn volwassen psychopaten in de gevangenis veel moeilijker te resocialiseren dan andere criminelen.

Op beloning gebaseerde behandeling

Omdat psychopaten niet op een normale manier reageren op een straf, lijkt een op beloning gebaseerde behandeling het beste te werken bij hen. Hierbij krijgen psychopathische gevangenen kleine voorrechten zoals televisie kijken, spelletjes spelen of andere extra's in ruil voor goed gedrag. Ondanks de praktische bruikbaarheid van op beloning gebaseerde behandeling, blijft het een feit dat er anno 2024 geen remedie is voor psychopathie. Met andere woorden, het kan behoorlijk effectief onder controle worden gebracht, maar niet worden genezen. Uit Nederlands onderzoek blijkt echter dat tbs-patiënten met persoonlijkheidsstoornissen baat hebben bij schematherapie, zelfs psychopaten, die altijd als onbehandelbaar werden beschouwd. Het gaat hierbij om voorlopige resultaten van een grootschalige behandelstudie (bron: www.maastrichtaktueel.nl, 13 juni 2012).

Psychopathie en intieme relaties

In een intieme relatie presenteren psychopaten zich in het begin zich vaak te mooi om waar te zijn. Ze zijn charismatisch, geven cadeaus en zijn vaak erg seksueel actief. Ze lokken de partner zo snel mogelijk tot samenwonen en/of huwelijk. Daarna verandert de relatie vaak radicaal. De psychopaat geeft niet meer om zijn partner, sommigen worden agressief en gewelddadig.

Mensen die een relatie hebben (gehad) met een psychopaat moeten zeker professionele ondersteuning krijgen. Mensen met psychopathie weten hoe ze hun medemensen moeten manipuleren en laten vaak veel pijn en lijden achter. De eerste pijnlijke maar belangrijke bevinding is dat mensen met psychopathie hun gedrag niet veranderen.

Bescherming tegen mensen met psychopathie

In het dagelijks leven komen we psychopaten tegen. Het kan je eigen baas zijn, je partner of een vriend. Omdat mensen met psychopathie zelfs door experts moeilijk te herkennen zijn, is het belangrijk om goed te observeren. Mensen die overdreven zelfverzekerd, slim van geest zijn en slechts oppervlakkig geïnteresseerd zijn in anderen, moeten je sceptisch maken. Het is bijzonder uitdagend om niet verblind te worden door grote beloften of overweldigende praatjes van een psychopaat. Mensen met psychopathie willen absolute controle over andere mensen. Grenzen trekken en bewaken kan je beschermen tegen de slechte invloed van mensen met psychopathie.

Noten:

1. Morton, R.J. 2005. Serial Murder: Multi-Disciplinary Perspectives for Investigators. National Center for the Analysis of Violent Crime. Washington, D.C.: U.S. Department of Justice.
2. Psychologie magazine. Psychopathie Checklist. https://www.psychologiemagazine.nl/artikel/checklist-psychopathy/ (ingezien op 11-1-2018)
3. Rogers T, Blackwood N, Farnham F, Pickup G, Watts M. 2008. “Fitness to plead and competence to stand trial: A systematic review of the construct and its application.” Journal of Forensic Psychiatry and Psychology, 19, pp. 576-596.
4. Gregory, Sarah et al.1.Punishment and psychopathy: a case-control functional MRI investigation of reinforcement learning in violent antisocial personality disordered men. The Lancet Psychiatry , Volume 2 , Issue 2 , 153 - 160.

Lees verder

• Antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASP) en psychopathie
• Narcistische persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5
• Narcistische leiders: voordelen en nadelen - Michael Maccoby
• Psychopatenwet (1928): casussen van psychopaten (1931)
• Persoonlijkheidsstoornissen DSM-5: kenmerken en clusters