Karaktertrekken, Big Five: kunnen deze trekken veranderen?

Kunnen karaktertrekken veranderen? In de psychologie verwijst 'Big Five' naar een persoonlijkheidsmodel dat vijf karaktertrekken onderscheidt. Kunnen deze karaktertrekken veranderen als je eenmaal de 30 bent gepasseerd of ligt het dan vast? De persoonlijkheid bestaat grotendeels uit vijf karaktertrekken die bekend staan onder de term 'Big Five'. Deze vijf centrale persoonlijkheidsdimensies zijn extraversie (tegenover introversie); mildheid (tegenover bazigheid); ordelijkheid (tegenover wanordelijkheid); emotionele stabiliteit (tegenover emotionele instabiliteit); openheid (tegenover behoedzaamheid). De heersende gedachte is dat je persoonlijkheid vooral genetisch wordt bepaald en vrijwel in steen gehouwen is tegen de tijd dat je de 30 bent gepasseerd. 'Zo ben ik nu eenmaal,' kun je dan vergoelijkend zeggen als je bijvoorbeeld niet ordelijk bent. Deze opvatting is echter niet juist. Je karaktertrekken of persoonlijkheidskenmerken kunnen in de loop der jaren veranderen.

Karaktertrekken

• Big Five (persoonlijkheidsdimensies)
• Openheid versus behoedzaamheid
• Consciëntieusheid versus nonchalance
• Extraversie versus introversie
• Altruïsme versus egoïsme
• Neuroticisme versus emotionele stabiliteit
• Karaktertrekken veranderen ook na je 30e
• Ontwikkeling in je persoonlijkheid

Big Five (persoonlijkheidsdimensies)

Big Five verwijst naar een persoonlijkheidsmodel dat vijf karaktertrekken onderscheidt. De Big Five is algemeen geaccepteerd als het belangrijkste persoonlijkheidsmodel en het wordt ingezet bij veel psychologische onderzoeken bij studiekeuze en personeelsselectie. Iedere karaktertrek heeft zijn tegenpool of tegenhanger. De karaktertrekken zijn niet óf-óf. Dus je bent niet per se extravert of introvert, maar je kunt er ook ergens tussenin zitten. Je moet je het voorstellen als een schaalverdeling.

De vijf persoonlijkheidsdimensies of hoofdkarakterrekken met hun tegenpolen zijn:

Openheid versus behoedzaamheid

Openheid is gerichtheid op het nieuwe. Open mensen zijn ontvankelijk voor nieuwe ervaringen, hebben verbeeldingskracht en zijn nieuwsgierig. Daarnaast zijn ze tolerant en eigenzinnig. Hun tegenpolen zijn behoudend, volgzaam en traditioneel. Deze mensen hechten aan vaste gewoonten en interesses.

Consciëntieusheid versus nonchalance

Consciëntieuze of zorgvuldige mensen gaan georganiseerd, nauwgezet en doelgericht te werk. Ze zijn betrouwbaar, ordelijk, beheerst en betrouwbaar. Hun tegenpolen zijn ongestructureerd, gemakkelijk en nonchalant. Ze stellen minder eisen aan zichzelf en leggen de lat minder hoog.

Extraversie versus introversie

Extraverte mensen zijn gericht op de buitenwereld. Extraverte mensen zijn actief, opgewekt, sociaal, hartelijk en spraakzaam en assertief. Ze laten het kaas niet van hun brood eten. Opwinding en het ervaren van nieuwe emoties vinden ze belangrijk. Hun introverte tegenpolen zijn teruggetrokken, zwijgzaam en stellen zich gereserveerd op in sociale contacten.

Altruïsme versus egoïsme

Altruïsme is gerichtheid op de ander. Altruïstische mensen zijn meelevend, vriendelijk en hulpvaardig. Hun tegenpolen zijn meer op zichzelf gericht, competitief, wantrouwend en hard.

Neuroticisme versus emotionele stabiliteit

Neurotische mensen hebben een zorgelijke, gespannen en onzekere inslag. Ze ergeren zich snel aan de gang van zaken. Ze voelen zich meer dan gemiddeld angstig, kwetsbaar, somber of gedeprimeerd. Hun emotioneel stabiele tegenpolen hebben een gelijkmatig affect en zijn niet snel uit hun evenwicht; ze zijn emotioneel stabiel.

Karaktertrekken veranderen ook na je 30e

Persoonlijkheidskenmerken kunnen in de loop der jaren veranderen, zo blijkt uit onderzoek onder 132.515 volwassenen personen in de leeftijd van 21-60 jaar. Deze personen werden onderzocht op persoonlijkheidskenmerken die vallen onder de Big Five. De bevindingen werden gepubliceerd in het Journal of Personality and Social Psychology.¹

Uitkomsten van het onderzoek
Uit het onderzoek blijkt dat bepaalde veranderingen zich voordoen tijdens middelbare leeftijd. De mate van consciëntieusheid of nauwgezetheid steeg met het voortschrijden der jaren, maar de grootste ontwikkelingen op dit gebied deden zich voor bij twintigers. Altruïsme steeg het meest als een persoon in de dertig was. Deze eigenschap wordt gedefinieerd als warm, gul en behulpzaam, en is gekoppeld aan relaties en prosociaal gedrag. Neuroticisme daalde met de leeftijd voor wat betreft vrouwen, maar nam echter niet af bij mannen. Neuroticisme wordt gekoppeld aan depressie en andere psychische problemen. Angst en angststoornissen komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, maar dit verschil wordt dus enigszins gecorrigeerd naarmate vrouwen ouder worden. Openheid toonde een kleine afname bij het ouder worden voor zowel mannen als vrouwen. Tot slot, extraversie daalde voor vrouwen, maar toonde geen veranderingen bij mannen.

Zowel op neuroticisme als extraversie scoorden jonge vrouwen hoger dan jonge mannen. Maar voor beide kenmerken geldt dat ze bij vrouwen afnamen met het ouder worden. Vooral neuroticisme nam sterk af.

Ontwikkeling in je persoonlijkheid

Dit onderzoek is in tegenspraak met de wijdverbreide opvatting dat karaktertrekken of persoonlijkheidskenmerken genetisch voorgeprogrammeerd zijn en vastliggen in de vroege volwassenheid. Een van de oorzaken waarom mensen uitgaan van de vermeende stabiliteit van de persoonlijkheid, ligt gelegen in dit genetisch determinisme. Er is echter veel bewijs dat gemiddelde niveaus van persoonlijkheidskenmerken geleidelijk doch structureel veranderen gedurende iemands leven, soms zelfs meer na het 30e levensjaar dan daarvoor. Toenemende nauwgezetheid en altruïsme en een dalend neuroticisme in de volwassenheid kunnen duiden op toenemende volwassenheid. Mensen kunnen zich over het algemeen beter aanpassen naarmate ze ouder worden. Kortom, de ontwikkeling in persoonlijkheid verschilt per trek, maar houdt niet op na je 30e levensjaar.

Noot:

1. Sanjay Srivastava, Ph.D., and Oliver P. John, Ph.D., University of California, Berkeley; Samuel D. Gosling, Ph.D., University of Texas, Austin; Jeff Potter, B.A., Cambridge, MA. Development of Personality in Early and Middle Adulthood: Set Like Plaster or Persistent Change? Journal of Personality and Social Psychology, 2003, Vol. 84, No. 5, 1041–1053

Lees verder

• Veranderen van persoonlijkheid, persoonlijkheidsstoornissen?
• Persoonlijkheidsstoornissen DSM-5: kenmerken en clusters
• Borderline-persoonlijkheidsstoornis: DSM-5 kenmerken
• Afhankelijke-persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5
• Histrionische-persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5