Het schimmige Opus Dei

Opus Dei is een personele prelatuur van de Rooms-Katholieke Kerk. Een religieuze organisatie die in het leven is geroepen om een bijdrage te leveren aan de evangelisatie van de samenleving. Maar is Opus Dei ook een geheim genootschap? Volgens veel complottheoretici wel. Ze vinden immers dat Opus Dei geen volledige openheid van zaken geeft over haar ledenbestand, haar invloed en rijkdom. Kennelijk valt er iets te verbergen, zeggen de tegenstanders. Dus is Opus Dei in wezen een 'geheime broederschap'. Schimmige deals met de Vaticaanbank, betrekkingen met het vroegere Franco-regime en tal van andere kwesties, waaronder vermeende witwaspraktijken, knagen al sinds de oprichting aan het imago van Opus Dei. Bovendien verspreidde Dan Brown met zijn Da Vinci Code juist datgene wat Opus Dei terzijde schuift als mythen en misverstanden.

Inhoud

• Boze tongen beweren...
• De organisatiestructuur van Opus Dei
• Kwaad daglicht
• Kruistocht tegen de islam
• De mythe van de cilice (zelfkastijding)
• Onterechte kritiek?

Boze tongen beweren...

De officiële benaming van Opus Dei is Prelatura Sanctae Crucis et Operis Dei (Prelatuur van het Heilig Kruis en Gods Werk). Hoewel dat zeer vroom klinkt, zal menigeen de wenkbrauwen fronsen bij de gedachte dat deze transnationale organisatie van de Katholieke Kerk als groep alleen verantwoording schuldig is aan de paus en de Opus Dei-leiders. De Spaanse priester Josemaria Escrivá de Balaguer (1902-1975) werd in 2002 heilig verklaard en stond aan de basis van de oprichting (1928) van deze kerkelijke organisatie. Opus Dei heeft zich als doel gesteld de mensen het besef bij te brengen dat iedereen, niemand uitgezonderd, op de wereld is gezet om zichzelf te heiligen door zich te houden aan het evangelie en een bijdrage te leveren aan de 'kerstening' van alle samenlevingen, waar ook ter wereld.

Lekenorde
De centrale boodschap van Opus Dei is God dienen en loven. Boze tongen beweren dat Opus Dei – Gods Werk – zich inlaat met rechtse politiek en het verwerven van invloed in de zakenwereld en in hoge politieke kringen. Volgens Opus Dei zelf is de organisatie een lekenorde die in het dagelijkse, seculiere leven het voorbeeld van Jezus Christus wil volgen om aldus 'heiligheid' te verwerven. Van een geheim genootschap met een dubbele agenda zou dus geen sprake zijn.

De organisatiestructuur van Opus Dei

Opus Dei is een prelatuur, een eenheid binnen de Katholieke Kerk. Sinds het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) hoeft een prelatuur niet geografisch afgebakend te zijn, zoals een bisdom. Een personele prelatuur kan zich wereldwijd richten op pastorale taken. Noem het een soort 'congregatie zonder grenzen'.

Leken en priesters

De prelatuur Opus Dei omvat allerlei graden of 'roepingen'. De voornaamste en tevens hoogste graad wordt gevormd door de numerairs, ofwel hoogopgeleide leken of priesters die de gelofte van celibaat en armoede hebben afgelegd. Ze wonen in de Opus Dei-centra, waar mannen en vrouwen gescheiden leven. Ook dragen ze hun inkomen af aan de prelatuur. De organisatie heeft pakweg 90.000 leden van wie er ongeveer 2000 priester zijn.

Retraites en gebed

De surnumerairs vormen de grootste groep binnen Opus Dei. Zeventig procent van Opus Dei bestaat uit deze leden, ofwel werkende en veelal gehuwde, hooggeschoolde professionals – mannen en vrouwen – die retraites bijwonen en die het gebed, de gezinsplichten (heiliging van het gezin) en de zeer conservatief-traditioneel gerichte regels hoog in het vaandel hebben. Ook zij leggen bepaalde geloftes af. Het grootste deel van de Opus Dei-leden is Europeaan (ca. 60%). Critici beweren dat Opus Dei een feodaal ledenbeleid voert dat gericht is op het consolideren van een strakke (rigide) hiërarchische orde, die doet denken aan de organisatiestructuur van de tempeliers uit vervlogen tijden.

Kwaad daglicht

Toetreding tot Opus Dei wordt beschouwd als een roeping en omvat een verklaring die contractueel bevestigd wordt. Het staat iedereen vrij om de prelatuur Opus Dei weer te verlaten, hoewel ook over dat onderwerp de meningen verdeeld zijn, gelet op getuigenissen van ex-Opus Dei-leden. Ondanks de godvruchtige doelstellingen en alle goede bedoelingen is Opus Dei sinds de oprichting in een kwaad daglicht komen te staan. De stichter Josemaria Escrivá zou door zijn slechte ervaringen in de Spaanse burgeroorlog – antikatholiek geweld – rechts-extremistisch georiënteerd zijn geweest en met zijn katholieke lekenorganisatie hebben aangestuurd op een feodale wereldorde.

Paus Johannes Paulus II
Feit is dat midden vorige eeuw Opus Dei-leden ministersposten bekleedden in het Franco-regime. Ook zou de band en invloed (rechters, zakenlui, enzovoorts) met rechts-dictatoriale regimes in Zuid-Amerika nog steeds groot zijn. Ook zou paus Johannes Paulus II (Wojtila), als fervent tegenstander van het communisme, Opus Dei gebruikt hebben om de Poolse vakbond Solidariteit een omvangrijke lening te verstrekken. De genoemde lening aan die vakbond zou de reden zijn waarom Opus Dei-stichter Escrivá zo snel na zijn dood al heilig werd verklaard, zoals naar verluidt was beloofd.

Kruistocht tegen de islam

Veel critici, onder wie historicus Robert Hutchinson in zijn werk Their Kingdom Come: Inside the Secret World of Opus Dei, hebben het over de schimmige wereld waarin Opus Dei zich beweegt. Achter de schermen zou er sprake zijn van een opeenstapeling van netelige kwesties die het daglicht niet kunnen verdragen. Hutchinson beweert dat Opus Dei de financiële touwtjes in handen heeft van de Katholieke Kerk. En dat de Opus Dei-leden met geheime rituelen tot absolute gehoorzaamheid worden gedwongen. Ook zou Opus Dei een geheime agenda hebben, zoals het christendom voorbereiden op de volgende kruistocht tegen de islam.

Roberto Calvi

Volgens Robert Hutchinson kan Opus Dei ook in verband worden gebracht met de mysterieuze dood van Roberto Calvi, in juni 1982. De toenmalig directeur van de Banco Ambrosiano zou banden hebben gehad met de maffia en het financiële wel en wee van het Vaticaan. En achter de mislukte staatsgreep (2003) tegen de Venezolaanse president Chavez zou iemand van Opus Dei zitten. Ook is Opus Dei vaak beschuldigd van witwaspraktijken voor rechtse dictaturen in veelal Zuid-Amerika.

De mythe van de cilice (zelfkastijding)

Mede door allerlei romans en films wordt mortificatie steevast in verband gebracht met Opus Dei. Oorspronkelijk verstond men onder een cilice een kledingstuk, gemaakt van stof of dierenhaar dat pijn doet of in elk geval ongemakkelijk aanvoelt. Geschikt dus voor religieuze zelfkastijding. Later werd daarmee een ketting bedoeld, waarvan de ringen voorzien zijn van haken die in de huid dringen. In orthodox-kerkelijke kringen wordt de cilice elke doordeweekse dag een paar uur gedragen, bijvoorbeeld om het bovenbeen.

Da Vinci Code

Het feit dat in de Da Vinci Code een monnik een cilice draagt, wordt door de prelatuur afgedaan als onzin. Monniken zijn geen lid van Opus Dei. Het is immers geen kloosterorde, maar een kerkelijk-seculiere organisatie waarvan mensen lid zijn die midden in het leven staan. Het gebruik van de controversiële cilice als zelfkastijding is Opus Dei echter niet vreemd. Het wordt in elk geval niet verboden door de organisatie. Volgens ingewijden gebruiken slechts enkelen dit 'martelwerktuig'.

Onterechte kritiek?

Volgens critici, onder wie Robert Hutchinson, ambieert Opus Dei te veel politieke macht. In het verleden kwam dat al tot uiting doordat tal van Opus Dei-leden regeringsfuncties in verschillenden landen hadden en nog steeds hebben, waaronder Italië, Spanje en de Verenigde Staten. Het feit dat de Opus Dei-leden zich in de regel niet kenbaar maken, draagt bij aan het imago van een geheime broederschap met een verborgen Vaticaan-agenda. Of dat zo is, is nog maar zeer de vraag. In talloze boeken wordt geprobeerd mythe van werkelijkheid te scheiden. De Da Vinci Code van Dan Brown heeft in elk geval een bijdrage geleverd aan de verdere mythologisering van Opus Dei; de religieuze groep zou de 'waarheid' achter het verhaal van Jezus Christus willen vertroebelen.

Slecht imago

De vergaarde rijkdom zou Opus Dei mede te danken hebben aan welgestelde surnumerairs en donaties van andere industrie- en zakenbonzen. Wellicht is het gemankeerde imago mede te wijten aan de Opus Dei-stichter Josemaria Escrivá, die zijn gelovige volgelingen als goedbedoeld advies op het hart drukte: 'Maak je apostolische vocaties nooit openbaar, want de wereld, die bol staat van zelfzucht, zal je niet begrijpen en je onherroepelijk veroordelen.' De waas van geheimzinnigheid die Opus Dei hardnekkig blijft achtervolgen, wordt mede door dit soort uitspraken aan het adres van de 'gewone leden' alleen maar ondoordringbaarder.

Lees verder

• Wat is een geheim genootschap?
• Madame H.P. Blavatsky en de Theosofische Vereniging
• Het geheim genootschap van Pythagoras
• De magiër Aleister Crowley
• De oorsprong van geheime genootschappen