Madame H.P. Blavatsky en de Theosofische Vereniging

Madame Blavatsky groeide op in een belezen familie en werd een icoon van de 19de-eeuwse occult-religieuze traditie. In haar zucht naar esoterische kennis en wijsheid bereisde ze de wereld en liet zich inspireren door tal van mystieke, veelal oosterse stromingen. Samen met onder andere de advocaat en spiritist Henry Steel Olcott stichtte ze de Theosofische Vereniging. Omstreden tot aan haar dood schreef ze vele boeken, waaronder meesterwerken als 'De geheime leer' en 'Isis ontsluierd'. Ondanks de tegenstand die ze ondervond, verliet ze de gebaande paden van de westerse religieuze tradities. Vastberadenheid en koppigheid waren daarbij sleutelwoorden. Mede dankzij Helena Blavatsky hebben begrippen als 'karma' en 'reïncarnatie' ingang gevonden in de westerse wereld. Bovendien is ze altijd een inspirerend voorbeeld geweest voor de New Age-beweging.

Inhoud

• Madame Blavatsky en de zoektocht naar kennis en wijsheid
• 'Verlichte meesters' (mahatma's)
• Blavatsky, Olcott en de Theosofische Vereniging
• Theosofische Vereniging
• Talloze publicaties van H.P. Blavatsky
• Geheime leermeesters
• Prominente vrouwen

Madame Blavatsky en de zoektocht naar kennis en wijsheid

Helena Petrovna Blavatsky (1831-1891), geboren in het Russische Dnjepropetrovsk (in het huidige Oekraïne), was de dochter van een legerofficier (Hahn) en een romanschrijfster (Andrejevna). Als telg van een belezen vrijmetselaarsfamilie bracht ze een groot deel van haar jeugd door in militaire kampen, waar haar vader gelegerd was. Uiteindelijk maakte ze in het zuiden van Rusland persoonlijk kennis met het boeddhisme. In combinatie met haar toch al esoterische inborst – en dankzij de grote familiebibliotheek – zette dat iets in haar in gang wat haar wereldberoemd zou maken.

Huwelijk
Op zoek naar steeds meer esoterische kennis en wijsheid reisde ze midden 19de eeuw, na een kort huwelijk dat haar geen geluk bracht, door de wereld. Overal waar ze kwam bracht Blavatsky, liefkozend 'madame' genoemd, haar paranormale gaven in praktijk. Gaven waarmee ze naar eigen zeggen al sinds haar vroege jeugd gezegend was.

'Verlichte meesters' (mahatma's)

Tibet was een van de vele reisbestemmingen van Helena Blavatsky. Ze beweerde aldaar lering te hebben ontvangen van 'verlichte meesters', onsterfelijke mahatma's die de esoterische wijsheid uit vervlogen tijden tot op de dag van vandaag bewaken en als een soort wereldwachters fungeren. Nadat ze zich begin jaren zeventig in Caïro als medium had gevestigd, stichtte ze de occulte Société Spirité, mede om fondsen te werven. Die vereniging ging echter snel ter ziele, onder andere doordat ze beschuldigd werd van fraude. In 1873 vertrok ze naar New York. Na weer een mislukt huwelijk – en ze Amerikaans staatsburger werd – begon haar werk pas echt.

Veel volgelingen

Tijdens haar reizen had ze veel kennis opgedaan en kreeg ze veel volgelingen, dankzij haar helderziendheid, telepathie en mediumschap. Ze lag vrijwel meteen in de clinch met de Amerikaanse spiritisten, omdat ze hun in haar ogen verouderde, gevestigde esoterische uitleg over hemel en aarde resoluut verwierp. Dat baarde opzien, vooral in het 19de-eeuwse Europa met een broeiende belangstelling voor alles wat oosters en occult was, variërend van de mystiek in Egypte tot de Indiase Veda's, yoga en bovennatuurlijke krachten. Met name Helena Blavatsky integreerde deze oosterse elementen in de westers-occulte cultuurstromingen.

Blavatsky, Olcott en de Theosofische Vereniging

In New York was een van haar leerlingen de advocaat en spiritist Henry Steel Olcott, die zeer onder de indruk was van haar paranormale krachten en haar reisverhalen. In juni 1875 richtte ze samen met hem en onder andere W.Q.Judge de Theosophical Society (Theosofische Vereniging) op. In die periode toonde Blavatsky ook een stapel brieven van de eerder genoemde 'verlichte meesters', van wie ze in Tibet lering zou hebben ontvangen. Boze tongen beweerden later dat ze die brieven zelf geschreven had. Na de oprichting van de Theosofische Vereniging richtte ze zich volledig op de educatieve aspecten van dit genootschap. En dat zou ze de rest van haar leven blijven doen, waarbij ze zich gesteund voelde door het 'morele gezag' van de onsterfelijke adepten.

Theosofische Vereniging

Kort gezegd wordt theosofie beschouwd als de synthese van alle godsdiensten, waarbij openheid en waarheidsvinding de kerntaken zijn. Volgens deze gedachtegang zijn alle godsdiensten door een cultuurfilter gegaan, waardoor de gelovigen van de betreffende stromingen slechts één aanzicht van de universele kennis- en wijsheidsberg zien. De theosofie heeft als doel die barrières te slechten.

Theosofie

Wie theosofie beoefent, zal aldus zijn eigen godsdienstbeleving verdiepen. En degenen die niet religieus zijn, kunnen hun voordeel doen met de theosofische benadering en er hun innerlijke leven mee verrijken. Het zijn enkele van de vele aspecten en doelstellingen van de Theosofische Vereniging. Zoals gezegd werd het genootschap in 1875 gesticht in New York. Henry Steel Olcott was de eerste voorzitter. Blavatsky richtte toen ook het tijdschrift The Theosophist op.

Talloze publicaties van H.P. Blavatsky

In die periode publiceerde Blavatsky haar eerste boek Isis Unveiled (Isis ontsluierd), waarin de relatie tussen de huidige en vervlogen beschavingen onder de loep wordt genomen. Haar grote meesterwerk zou The Secret Doctrine (De geheime leer) worden, gepubliceerd in 1888. Naar verluidt is het de synthese van wetenschap, religie en filosofie, waarin ze vaak haar 'verlichte meesters' aanhaalt die haar zouden hebben ingewijd in de geheime kennis van de evolutie, waarbij ook het verloren gegane Atlantis aan bod komt. Veel kritiek kreeg ze over de zogenaamde 'wortelrassen' (met het superieure blanke ras).

Geheime leermeesters

Hoewel de Society for Psychical Research haar in 1885 van bedrog betichtte, en beweerde dat die zogenaamde 'verlichte meesters' uit Tibet niet bestonden, bleef ze volhouden dat 'geheime, onsterfelijke adepten' in de Himalaya waken over de mensheid, waarbij het mysterieuze Shangri-La het centrum van het goddelijke bewustzijn was en zal blijven.

Prominente vrouwen

In dezelfde periode dat Madame Blavatsky haar boeken publiceerde, schreven twee andere vrouwen eveneens lijvige esoterische werken: Annie Besant (1847-1933), die Olcott zou opvolgen als voorzitter van de Theosofische Vereniging, en Alice Bailey (1880-1949). Zij waren er net als Helena Blavatsky rotsvast van overtuigd dat alle religies aanzichten van dezelfde kennis- en wijsheidsberg zijn. Dankzij hun bijdragen leeft dat inzicht voort, bijvoorbeeld in de New Age-beweging. Begrippen als 'karma' en 'reïncarnatie' zijn mede door hun noeste werk gemeengoed geworden in het Westen. Zoals ook de gedachte dat schepping en evolutie hetzelfde zijn en dat er dus veeleer sprake is van een misverstand omtrent definities. Madame H.P. Blavatsky stierf op 8 mei 1891. Op haar sterfbed nam ze afscheid met de woorden: 'Zet mijn werk voort! Laat niet toe dat mijn laatste incarnatie een fiasco wordt!'

Lees verder

• Het schimmige Opus Dei
• Wat is een geheim genootschap?
• De magiër Aleister Crowley
• De oorsprong van geheime genootschappen
• Het geheim genootschap van Pythagoras