Wat is een geheim genootschap?

Geheime genootschappen spreken tot de verbeelding. Lid zijn van zo'n groep zou iets stiekems hebben, iets occults, bijna illegaal. De organisatiestructuur is min of meer verholen en veel activiteiten die ze ontplooien lijken het daglicht niet te kunnen verdragen. Dat is althans het beeld dat men van ze heeft. Onbekend maakt nog altijd onbemind. Dat geldt ook voor deze organisaties. Door de eeuwen heen hebben ze op onbegrip gestuit, doen er veel misvattingen de ronde en zijn ze in opspraak geraakt. Daar komt bij dat de broederschappen van weleer vrouwonvriendelijk waren. Wat voeren geheime genootschappen in hun schild? Welke functies vervullen ze in de samenleving? Waarom al die vreemde rituelen en wat is er überhaupt zo geheim aan?

Inhoud

• Geheime genootschappen – dubbele agenda?
• Inwijding
• Geheimhouding
• Heterodoxie versus orthodoxie
• Onderverdeling van geheime genootschappen
• Religieuze, mystieke en occulte geheime genootschappen
• Politieke en intellectuele geheime genootschappen
• Paramilitaire geheime genootschappen
• Criminele geheime genootschappen
• Mysterieuze organisaties

Geheime genootschappen – dubbele agenda?

Het meest bekende geheime genootschap is de vrijmetselarij, tevens een van de oudste in het Westen. De huidige Rozenkruisers en neotempeliers hebben inspiratie gevonden in hun gedachtegoed. De vrijmetselarij ontkent ook maar enige vorm van geheimzinnigheid. Openheid van zaken wat betreft de statuten, doelstellingen en vestigingsplaatsen zijn immers op internet te vinden.

Imago
Toch blijft die waas van geheimzinnigheid aan hen kleven, mede door het opgebouwde imago van weleer en het vermoeden – hoe gering ook – dat er sprake is van een dubbele agenda. Dat geldt ook voor genootschappen als Opus Dei. Daar komt bij dat een geheim genootschap miljoenen leden kan tellen, waarbij de organisatiestructuur is onderverdeeld in loges ofwel kaders, afdelingen, eenheden dan wel cellen.

Inwijding

Typisch voor een geheim genootschap – ze komen over de hele wereld voor – is dat er tegenover buitenstaanders een bepaalde geheimhouding in stand wordt gehouden. Kenmerkend is ook dat er een soort inwijding moet plaatsvinden alvorens er sprake kan zijn van volwaardig lidmaatschap, waarna de leden via graden of niveaus kunnen opklimmen in de hiërarchie van het genootschap.

Bijeenkomsten
Inwijdingen vinden plaats tijdens speciale bijeenkomsten. Met behulp van symboliek, rituelen, speciale kledij en soms ook bijzondere voorwerpen ondergaat een aspirant de inwijding. Vroeger waren geheime genootschappen doorgaans een mannenaangelegenheid.

Geheimhouding

De doelen en belangen van geheime genootschappen zijn talrijk. Veel broederschappen hadden inderdaad criminele oogmerken, zoals de Ku-Klux-Klan van toen en nu. De meeste westerse broederschappen zijn wat dat betreft 'onschuldig van aard' en richten zich op spiritualiteit, esoterie en persoonlijke ontwikkeling. De vrijmetselaars ontkennen dat ze een geheim genootschap zijn, maar nuanceren dit wel met de uitspraak dat ze een 'genootschap met geheimen' zijn. Dat klinkt mooi, maar wat betreft de beeldvorming is de angel er dan nog niet uit. Het effect blijft immers hetzelfde en wordt er wellicht (bedoeld) nog sterker door. Bovendien is hun leer in al zijn facetten bijna sektarisch te noemen, kennelijk alleen geschikt voor ingewijden. Er valt dus wel degelijk iets te verbergen, roepen de sceptici en complottheoretici.

Vrijmetselarij
Geheimhouding. hoe dun en traditioneel dat vernisje ook is, heeft bovendien alles te maken met het verleden. In de nazi-periode en in de Sovjet-Unie werden de vrijmetselaars gevangengenomen en waren ze hun leven niet zeker. Dat gold ook voor andere genootschappen. Geheimhouding had dus alles te maken met vrijheid en veiligheid. Overigens is de vrijmetselarij nog steeds verboden in China en in veel islamitische staten. Het gevaar voor de geheime broederschappen is dus nog steeds niet geweken.

Heterodoxie versus orthodoxie

Een van de redenen waarom geheime genootschappen in het verleden – en tegenwoordig – argwanend in de gaten worden gehouden is het feit dat ze heterodoxie hoog in het vaandel hebben. Ze verlaten met andere woorden de gebaande paden (orthodoxie), ofwel de reguliere denkrichtingen. In de middeleeuwen werden hun gnostische ideeën als ketterij beschouwd. Veel leden van geheime broederschappen eindigden dan ook op de brandstapel. Later kwam daar de 'politieke andersdenkerij' bij, waar de illuminati van werden beticht en wat ook de andere geheime genootschappen voortdurend in een kwaad daglicht stelde.

Onderverdeling van geheime genootschappen

Geheime broederschappen zijn er te over. Net als vroeger. Wanneer een aantal mensen iets ontdekt wat om welke reden dan ook verborgen moet blijven, wat ze geheim willen houden, dan is er sprake van een geheim genootschap. De samenleving heeft hen die geheimdoenerij door de eeuwen heen niet in dank afgenomen. Er zijn veel soorten geheime genootschappen. De meeste groepen passen in een van onderstaande categorieën:

Religieuze, mystieke en occulte geheime genootschappen

Sommige geheime broederschappen vormen een christelijk-orthodoxe sekte, zoals vroeger de tempeliers en het huidige Opus Dei, terwijl andere groepen de nadruk leggen op het mystiek-heterodoxe aspect van de basisreligie die ze aanhangen. Sommige geheime genootschappen richten zich bijvoorbeeld op de kabbala, de alchemie of de tarot. Bepaalde broederschappen waren zowel esoterisch als paramilitair. Op de een of andere manier was en is er altijd wel sprake van een mengvorm. Een voorbeeld daarvan zijn de middeleeuwse tempelridders.

Politieke en intellectuele geheime genootschappen

Veel politieke genootschappen, zoals de illuminati, werden en worden ook tegenwoordig gezien als voorstanders van een nieuwe wereldorde en aldus beschouwd als een gevaar voor de gevestigde orde.

Paramilitaire geheime genootschappen

Zoals de naam al zegt gebruiken deze groepen geweld om hun doel te bereiken, zoals de vroegere Chinese triaden en assassijnen.

Criminele geheime genootschappen

Criminele broederschappen richten zich op persoonlijk of collectief gewin. De Italiaanse en Amerikaanse maffia zijn daarvan een goed voorbeeld, maar ook de Ku-Klux-Klan hoort in deze categorie thuis. En niet te vergeten de huidige Camorra in Italië.

Mysterieuze organisaties

Geheime genootschappen zijn van alle eeuwen. De sjamanen en hun leerlingen uit vervlogen tijden, en de mysteriënreligies uit het oude Griekenland, deden als het ware pionierswerk, waaronder de mysteriën van Eleusis en het orakel van Delphi. Het Westen kende de tempeliers, de Katharen en later de Rozenkruisers, de vrijmetselaars en Opus Dei, een vrij jong genootschap (1928) dat voortdurend in opspraak is door allerlei financiële kwesties, en niet in het minst door de De Da Vinci Code van Dan Brown.

'Geheim'
Beeldvorming voert vaak nog steeds de boventoon, waar veel organisaties mogelijk willens en wetens gebruik van maken. Zodra het woordje 'geheim' de ronde doet, roept de samenleving immers dat er iets te verbergen valt, ongeacht hoe onschuldig die 'geheimen' in veel gevallen misschien ook zijn.

Lees verder

• Het schimmige Opus Dei
• Madame H.P. Blavatsky en de Theosofische Vereniging
• De magiër Aleister Crowley
• De geheime Chinese triaden – oorsprong, inwijding en macht
• Het geheim genootschap van Pythagoras