Het geheim genootschap van Pythagoras

De Griekse mathematicus en filosoof Pythagoras is vooral bekend om zijn wiskundige stellingen en andere verdiensten in de mathematica en getallenleer. Hij stichtte zijn eigen geheim genootschap, een broederschap waarvan het gedachtegoed nog het beste te typeren is als een mengeling van wiskunde, filosofie, theologie en mysticisme. In geschiedkundig opzicht was zijn genootschap een kort leven beschoren en in sommige opzichten is er enige verwantschap met de latere mystieke religies, waaronder de Rozenkruisers en de vrijmetselarij. Pythagoras was onwrikbaar in zijn geloof in de onsterfelijkheid van de ziel. Het oosterse, Indiase gedachtegoed aangaande reïncarnatie was de pythagoreeërs beslist niet vreemd. In de hoogtijdagen van de broederschap was hun politieke invloed groot.

Inhoud

• Keerpunt in het leven van Pythagoras
• Van wiskunde tot reïncarnatie
• Het geheim genootschap der pythagoreeërs
• Inwijding
• Filosofen en wetenschappers
• Politieke macht en invloed van Pythagoras
• Plato en het platonisme

Keerpunt in het leven van Pythagoras

Pythagoras (ca. 570-500 v.C.) was geboren en deels getogen op het Griekse eiland Samos. Als telg van een koopman reisde hij met zijn vader zo nu en dan naar verre oorden. Hij genoot een uitstekende, brede opvoeding met een goede scholing, onder andere in Egypte. Hij was een zeer verdienstelijk lierspeler. Pythagoras zou zijn opgeleid door tal van filosofen en wetenschappers, onder wie Thales van Milete (ca 624- 545 v.C), een presocratische filosoof. Toen Pythagoras naar de veertig liep, emigreerde hij naar Magna Graeccia, een netwerk van Griekse kolonies in Zuid-Italië en op Sicilië. Kolonies die overigens mede de basis vormden voor de culturele en filosofische ontwikkeling van het Romeinse Rijk.

Overlevering
Het gebied werd ook wel Groot-Griekenland genoemd. Volgens de overlevering verkreeg Pythagoras zijn wijsheid dankzij talrijke reizen door Egypte en verder oostwaarts. Opmerkelijk is dat veel esoterici en occultisten uit het verleden een groot deel van hun kennis en wijsheid in het oosten hadden opgedaan, met name in India, Tibet en andere Himalaya-landen. Enkele voorbeelden daarvan zijn H.P. Blavatsky, bekend om haar hoofdwerk 'De geheime leer' en oprichtster van de Theosofische Vereniging, en natuurlijk de grillige Aleister Crowley, de magiër, dichter en geleerde die een grote rol speelde in tal van geheime genootschappen. In Groot-Griekenland vestigde Pythagoras zich in het Zuid-Italiaanse Croton, het huidige Crotone. Zijn ontwikkeling aldaar zou in veel opzichten een keerpunt in zijn leven vormen.

Van wiskunde tot reïncarnatie

In Croton trok Pythagoras veel jonge mensen aan met zijn gedachtegoed. Om voor de hand liggende redenen kwamen zijn leerlingen voornamelijk uit het aristocratische milieu. Zijn lering bestond uit een mengeling van onder andere theologie, filosofie en wiskunde. In Croton stichtte Pythagoras zijn eigen (geheim) genootschap, ook wel de Broederschap der Pythagoreeërs genoemd. Het belang van zijn wiskundige stellingen en zijn verdiensten in de muziek, met bijvoorbeeld de toonladder van Pythagoras, logen er niet om.

Vegetarisme
Ook baarde hij veel opzien met, zoals hij het noemde, de 'transmigratie van de ziel' (zielsverhuizing), ofwel de filosofie omtrent reïncarnatie, waaraan ook zijn strenge vegetarisme ontsproot. Een onsterfelijk adagium van hem luidt: 'Zolang mensen massaal dieren slachten, zullen ze elkaar ook naar het leven staan.' Vrijwel zeker vindt het westerse vegetarisme deels zijn oorsprong in het gedachtegoed van Pythagoras. In de getallenleer maakt zijn gepropageerde sacrale karakter van de getallen deel uit van de leerstellingen van de vrijmetselaars.

Het geheim genootschap der pythagoreeërs

De geheime broederschap van Pythagoras was verwant aan de latere Rosenkruisers en vrijmetselaars. Hoewel Pythagoras geen geschriften naliet, is door de pythagoreeërs en de latere Plato een duidelijk beeld ontstaan over zijn leerstellingen en de wijze waarop hij in het leven stond.

Inwijding

De inwijdingsrite om deel uit te maken van zijn broederschap was streng. Met een diepgravend gesprek, grenzend aan een verhoor, werd de gemotiveerdheid en oprechtheid van de aspiranten op de proef gesteld. Naar verluidt dienden de aspirant-pythagoreeërs ook een eed af te leggen op de tetractys (heilige driehoek) en werd al hun bezit overgedragen aan het genootschap tot algemeen nut van de broederschap.

Filosofen en wetenschappers

Na een jarenlange periode van mouna (absolute zwijgzaamheid) mocht een aspirant-pythagoreeër vanachter een doek louter luisteren naar de leringen van de mathematikoi, ofwel de pythagorische vertrouwelingen die de theologische en wiskundige aspecten van het pythagorisme uitdroegen. De akousmatikoi verdiepten zich in de mystieke aspecten van de leer. Aldus maakten de pythagoreeërs deel uit van een in wezen besloten genootschap, een geheime cultus of broederschap.

Vrouwen
Tal van filosofen en wetenschappers zijn lid geweest van deze broederschap. Een lijst met ruim 200 namen van filosofen en wetenschappers is opgesteld door de filosoof Iamblichus van Chalkis (ca. 250-330 n.C). Een lijst waarop ook de namen van vijftien vrouwen zijn vermeld. Als zodanig was dat niet vreemd, omdat het pythagorisme de gelijkheid tussen man en vrouw hoog in het vaandel had.

Politieke macht en invloed van Pythagoras

De broederschap had veel invloed in het openbare en politieke leven, onder andere met hun stelling aangaande de volledige gelijkheid tussen man en vrouw. De politieke macht groeide mede daardoor, maar de broederschap raakte verstrikt in het wel wee van de plaatselijke politieke facties, waarvan enkele geweld niet schuwden. Het geheim genootschap kreeg steeds vaker te maken met verzet. Naar verluidt vluchtte Pythagoras uiteindelijk als balling naar het Italiaanse Metapontium, aan de Golf van Tarente, waar hij volgens sommige bronnen rond 500 v.C. Is overleden. Het hoofdkwartier van de pythagoreeërs in Croton werd in brand gestoken en veel leden overleefden de latere opstand tegen de broederschap niet.

Plato en het platonisme

Het platonisme van Plato is voor een deel gebaseerd op het gedachtegoed van de pythagoreeërs, waarvan de mystieke kant ook ingang vond in de latere westerse leringen, zoals de alchemie, het gnosticisme, het hermetisme en alweer… de vrijmetselarij. De broederschap der pythagoreeërs was als zodanig een kort leven beschoren, maar de echo's van hun leringen, variërend van reïncarnatie, vegetarisme, muziek, de getallenleer en tal van andere zaken, waaronder kosmologie en pythagorische ethiek, klinken in veel opzichten welluidend door tot in onze tijd.

Lees verder

• Wat is een geheim genootschap?
• Madame H.P. Blavatsky en de Theosofische Vereniging
• De magiër Aleister Crowley
• Het schimmige Opus Dei
• De oorsprong van geheime genootschappen