Codependentie en zelfzorg

Codependentie is een veelvoorkomende psychische aandoening waarbij iemand zijn eigenwaarde afhankelijk maakt van de bevestiging en erkenning die iemand krijgt vanuit zijn omgeving. Codependentie is anno 2018 nog niet erkend in de DSM V en derhalve is er nog weinig gerichte hulp voor de aandoening beschikbaar. Codependentie ontstaat in een jeugd waarin er niet in de emotionele behoeftes van het kind is voorzien. Dit heeft vaak verstrekkende gevolgen voor het volwassen leven. Met name zelfzorg is een grote uitdaging voor een codependent.

Wat is zelfzorg

Zelfzorg is jezelf behandelen met liefde, zorg en compassie. Ook is zelfzorg zorgdragen voor de behoeftes en grenzen van je lichaam en geest. Zelfzorg verbetert je gezondheid en je welbevinden en is een belangrijk onderdeel van een gezond leven.
Je kunt alleen goed voor jezelf zorgen wanneer je je bewust bent van de behoeftes van jouw lichaam en van jouw geest. Zelfzorg zorgt ervoor dat je je eigen batterij oplaadt. Zelfzorg wordt vaak verward met doen wat goed voelt. Echter vraagt het meer dan dat alleen.

Voorbeelden van goede zelfzorg zijn:

• Gezond eten;
• Voldoende rust;
• Structuur;
• Een veilige omgeving;
• Buitenlucht;
• Lief zijn voor jezelf;
• Geborgenheid;
• Lichamelijk contact;

Vaak geven zowel lichaam als geest aan waar je grenzen liggen en waar je behoefte aan hebt, mits je de tijd neemt om naar jezelf te luisteren.

Zelfzorg voor codependents

Zelfzorg is voor mensen die lijden aan codependentie erg ingewikkeld. Dit heeft te maken met de volgende drie redenen:

• Behoeftes, gevoelens en grenzen werden in de jeugd van de codependent genegeerd en mochten er niet zijn;
• Er is tijdens het opgroeien geen rolmodel geweest dat heeft laten zien wat gezonde manieren zijn om voor jezelf te zorgen;
• Een codependent is ervan overtuigd dat hij geen zelfzorg of zelfliefde verdient.

Behoeftes, gevoelens en grenzen werden in de jeugd van de codependent genegeerd en mochten er niet zijn

Doordat de focus binnen het gezin van herkomst vaak lag op een zieke of verslaafde ouder en het complete gezinsleven daar om draaide, werden de behoeftes, grenzen en gevoelens van de andere gezinsleden ondergeschikt aan de zieke of verslaafde ouder. Er was geen ruimte voor de gevoelens, grenzen en behoeftes van het kind. De grenzen, behoeftes en gevoelens van het kind werden eerder als lastig ervaren dan als een innerlijk kompas dat ieder kind nodig heeft om op zichzelf te leren vertrouwen. Wanneer het kind zijn emoties, grenzen of behoeftes aangaf bij zijn ouders, werd daar vaak op gereageerd met woede, schaamte en negeren. Met name bij 'negatieve' emoties. Hierdoor heeft het kind geleerd dat het niet veilig was zijn eigen emoties, behoeftes en grenzen te uiten. Hij is deze gaan onderdrukken om de situatie veilig te houden voor zichzelf. Doordat de emoties, behoeftes en grenzen er niet konden en mochten zijn, heeft een kind dat opgroeit in deze situatie niet geleerd zichzelf gerust te stellen doordat het zelf ook niet werd gerustgesteld. Vaak worden op volwassen leeftijd in eerste instantie de negatieve emoties onderdrukt, mits er een aanvang wordt gemaakt met het herstellen van codependentie.

Het missen van een rolmodel

Vaak is er binnen het gezin van herkomst geen goed rolmodel geweest in het laten zien van gezonde zelfzorg. De ouders zorgden vaak niet goed voor zichzelf, hun grenzen en behoeftes en konden daardoor zelfzorg ook niet stimuleren bij hun kinderen. Vaak werd zelfzorg veroordeeld en werd het kind erop afgerekend. Dit zorgt er in het volwassen leven voor dat een codependent geen idee heeft wat hij moet doen om goed voor zichzelf te zorgen. Het is de bedoeling dat hij stap voor stap gaan leren wat zijn grenzen, behoeftes en gevoelens zijn en hoe hij hier op een goede manier voor kan zorgdragen. Dit vergt enorm veel kracht, doorzettingsvermogen en inzicht.

Overtuiging: ik verdien geen zelfzorg

Doordat een codependent in zijn jeugd niet gezien wordt in zijn grenzen, behoeftes en gevoelens, groeit hij op met een gevoel van schaamte en onwaardigheid. In plaats van te leren vertrouwen op zijn eigen gevoelens, behoeftes en grenzen, leert de codependent af te stemmen op de grenzen, gevoelens en behoeftes van zijn ouders. Hij krijgt daarmee het gevoel dat hij geen zorg en liefde waard is en leert daarmee dat een ander beter weet wat goed voor hem is dan dat hij het zelf weet. Hij mist daardoor een grote stap in zijn ontwikkeling naar zelfwaarde en inzicht in wie hij zelf daadwerkelijk is met alles erop en eraan. Zonder je bewust te zijn van wie je bent, wat je voelt en wat je nodig hebt, kun je niet goed voor jezelf zorgen.

Wanneer een codependent voor zichzelf gaat zorgen

Wanneer een codependent voor zichzelf gaat zorgen, zal hij zich eerst oncomfortabel gaan voelen. Omdat zelfzorg tegen alles in gaat wat de codependent heeft geleerd in zijn of haar jeugd. Het leren goed voor zichzelf te zorgen gaat samen met het aanleren van nieuwe vaardigheden, zoals vertrouwen op je eigen gevoelens, voorzien in je eigen behoeftes en het hanteren van je eigen grenzen. Dit zal in het begin erg moeilijk zijn. En vraagt veel oefening.

Zelfzorg zal in het begin vaak negatieve gedachtes en gevoelens oproepen. Zelfveroordeling en zelfkritiek komen vaak voort uit de jeugd en hebben nu geen functie meer. Door hier bewust en zonder oordeel naar te luisteren, kan een codependent leren wat er in hem leeft. Hij kan leren gedachtes uit te dagen en deze te toetsen aan de realiteit en indien nodig vervangen door gedachten die beter passen bij goede zelfzorg.

Een belangrijke tip is om met kleine stapjes te beginnen. Neem bijvoorbeeld drie keer per dag even de tijd om te luisteren wat je voelt en waar je behoefte aan hebt. Kun je voldoen in deze behoeftes? En op welke manier? Dragen deze behoeftes bij aan goede zelfzorg? Door langzaam te ontdekken wat je grenzen, behoeftes en gevoelens zijn en door te leren van mensen die wel goed voor zichzelf kunnen zorgen, kun je stappen maken in het ontwikkelen van goede zelfzorg en leren vertrouwen op jezelf. Jij weet wat jij nodig hebt, waar, hoe en wanneer!

Lees verder

• Codependentie en rouwen: verwerking van de onveilige jeugd
• Codependentie en afweermechanismen
• Codependentie en grenzen
• Codependentie: het herstel
• Praktische hulp bij codependentie: bouwen aan zelfvertrouwen