Praktische hulp bij codependentie: het destructieve trio

Codependentie is een progressieve aandoening waarbij iemand zijn eigenwaarde afhankelijk maakt van de bevestiging van anderen. Iemand met codependentie is geneigd iedereen te pleasen om zo op een positieve manier bevestigd te worden. Dit gaat vaak ten koste van de eigen grenzen en behoeftes, waar een codependent zich vaak niet eens bewust van is. Codependentie ontstaat meestal tijdens de jeugd, wanneer een kind leert dat het zich op een bepaalde manier dient te gedragen om liefde van de ouders te krijgen. Wanneer codependentie niet wordt aangepakt, zal het een eigen leven gaan leiden en kan iemand er compleet aan onderdoor gaan. Herstellen is echter een zwaar proces dat gepaard gaat met vallen en opstaan. Hoewel codependentie een psychische aandoening is, staat deze nog niet vermeld in de DSM V. Voor het herstellen van codependentie is het belangrijk om inzicht te krijgen in de werkwijze van het brein en daarbij de destructieve denkpatronen.

Zelfvertrouwen en denkpatronen

Zelfvertrouwen is vaak ver te zoeken bij iemand die lijdt aan codependentie. Een codependent heeft vaak nooit de kans gekregen om zijn zelfvertrouwen op een gezonde manier te ontwikkelen. Als het ware mist er een bodem van zelfvertrouwen. En het zal veel moeite en vallen en opstaan vergen om deze bodem op latere leeftijd aan te leggen.

In het denken van een codependent is er vaak sprake van een destructieve drie-eenheid: de innerlijke criticus, de pusher en de perfectionist. Het is belangrijk om dit saboterende trio eerst te leren identificeren, voordat er verder gewerkt kan worden aan herstel. Meestal werken de innerlijke criticus, de pusher en de perfectionist samen als een stem in het hoofd. Het trio creëert angst, twijfel en gevoelens van inadequaatheid op allerlei gebieden. Door bewustwording kan deze saboterende drie-eenheid aangepakt worden.

De innerlijke criticus

De innerlijke criticus is een stemmetje in het hoofd dat alles continu bekritiseert en veroordeelt. Zelfs de eigen gedachten en gevoelens. De innerlijke criticus is nooit tevreden en vindt niks goed genoeg. Ieder mens heeft een innerlijke criticus. De innerlijke criticus wijst op de eigen tekortkomingen en fouten om deze aan te kunnen pakken. Normaal gesproken functioneert de innerlijke criticus als een geweten, maar bij mensen met codependentie is de innerlijke criticus zo sterk, dat hij de hoofdoorzaak is van een laag zelfbeeld. De innerlijke criticus ondermijnt (zelf-)vertrouwen en geluk. Hij veroorzaakt gevoelens van onzekerheid, inadequaatheid en het gevoel nooit genoeg te zijn. De innerlijke criticus is de grootste vijand van een codependent. Van oorsprong zijn de intenties van de innerlijke criticus goed en handelt hij vanuit zelfbescherming. Zijn oorspronkelijke taak is te beschermen tegen pijn, en mislukking. De innerlijke criticus kan ervoor zorgen dat een codependent depressief wordt. Het is belangrijk dat een codependent zijn innerlijke criticus leert herkennen, om zich zo bewust te worden van zijn destructieve stem. De innerlijke criticus is te herkennen aan:

• Gedachten als "Ik kan dit niet!" of "Hier ben ik niet goed in!";
• Absolute woorden als 'moeten', 'altijd' en 'nooit';

Tip

Om te leren omgaan met de innerlijke criticus is het zaak om hem te leren kennen en te herprogrammeren en te veranderen in een ondersteunende en opbouwende coach. Een tip hierbij is om op papier een dialoog aan te gaan met de innerlijke criticus en hem hierbij aan te geven hoe je graag zou willen dat hij je benadert. Roep de criticus iedere keer dat hij je veroordeelt een halt toe en wijs hem op de nieuwe manier van omgang met jou. Wanneer je de innerlijke criticus aan gaat pakken, zal de innerlijke criticus in eerste instantie nog harder en veroordelender te werk gaan. Wees je hiervan bewust en roep de criticus een halt toe.

De pusher

De pusher is een stemmetje in het hoofd dat steeds aanzet tot verbetering richting perfectie. Het doel van de pusher is om uiteindelijk perfectie te bereiken. Dit kan echter niemand bereiken, maar de pusher is ervan overtuigd dat de codependent dit moet bereiken om te bewijzen dat hij de moeite waard is om van te houden. Daarnaast loopt iemand die perfect is geen enkel risico meer op afwijzing, aldus de pusher en zul je als je perfect bent, altijd voorzien zijn van een bron van positieve bevestiging. Voor de codependent is het streven naar perfectie het streven naar een stroom van continue positieve feedback en dus een stroom van continue positieve bevestiging van eigenwaarde.

De pusher wil graag bezig zijn en kan daardoor veranderen in een interne slavendrijver. De pusher zoekt altijd naar manieren om de codependent te verbeteren. Wanneer een codependent probeert te ontspannen, zal de pusher hem steeds aanzetten tot allerlei karweitjes. Samen met de innerlijke criticus zorgt de pusher voor schuldgevoelens. Hierdoor blijft de codependent vaak bezig om deze schuldgevoelens tegen te gaan.

Wanneer de pusher sterk ontwikkeld is, zal deze ervoor zorgdragen dat er geen dag gemist wordt op het werk, ondanks ziekte, of dat er doorgewerkt wordt in vakanties of op vrije dagen. Wanneer een codependent ziek is of gewond, zorgen de pusher en de interne criticus er samen voor dat de codependent zich naar en bezwaard zal voelen omdat hij niks gedaan krijgt.

De pusher heeft ook een positieve functie. Hij zorgt ervoor dat gestelde doelen worden behaald. Maar na het behalen van de gestelde doelen, stelt hij direct nieuwe doelen en is er vaak weinig ruimte om van succes te genieten. De pusher kan zorgen voor stress gerelateerde aandoeningen wanneer hij in het onderbewustzijn blijft functioneren. Het is zaak dat de pusher dingen leert los te laten, zodat de codependent zich kan ontwikkelen tot ‘human being’ in plaats van ‘human doing’.

Tip

Om je bewust te worden van jouw pusher kun je een lijst maken met alle dingen die je moet op alle gebieden in je leven.

De perfectionist

De perfectionist is degene die de lat bepaalt. De lat ligt torenhoog bij de perfectionist waardoor zijn eisen en verwachtingen bij voorbaat al onhaalbaar zijn. Al de behaalde resultaten worden langs de lat van de perfectionist gelegd en komen bij voorbaat niet in de buurt van de door de perfectionist gestelde eisen. De perfectionist is gefocust op fouten, inadequaatheid op allerlei gebieden, en wijst de codependent er continu op dat hij niet goed genoeg, niet aantrekkelijk genoeg, niet slim genoeg, niet sterk genoeg is. Perfectionisme is een ontsnappingsmogelijkheid voor de codependent om te ontsnappen aan de eerdergenoemde pijnlijke overtuigingen dat hij nergens goed genoeg voor is. De innerlijke criticus veroordeelt de codependent erop dat hij niet aan de perfectionistische maatstaven van de perfectionist kan voldoen. Terwijl, realistisch gezien, er geen perfectionisme bestaat. De tegenhanger van perfectionisme is zelfacceptatie. Wanneer iemand die lijdt aan codependentie en zichzelf, zijn kwaliteiten en zijn tekortkomingen volledig kan accepteren, maakt de perfectionist geen schijn van kans meer.

Tip

Hoe hoog ligt de lat bij jou? Maak een lijstje met alle eisen waaraan jij zou moeten voldoen wil je volgens de perfectionist wel goed genoeg zijn.

Wanneer iemand met codependentie zich bewust is van de destructieve denkpatronen van het destructieve trio, bestaande uit de innerlijke criticus, de pusher en de perfectionist, is er al een grote stap gewonnen. Inzicht is de eerste stap naar verandering. Ook hier geldt dat verandering met kleine stapjes gaat. Deze denkpatronen zijn vaak al een levenslang actief en laten zich niet zomaar verdrijven. Maar met geduld en een liefdevolle aanpak, kunnen ze langzaam aangepakt worden en zal de codependent meer rust ervaren in zichzelf.

Lees verder

• Praktische hulp bij codependentie: de eerste stappen
• Praktische hulp bij codependentie: je innerlijke kind
• Co-verslaafde relatie: relatie- en vermijdingsverslaving
• Co-verslaafde relatie: het herstel
• De vier fases van herstel van codependentie