Co-verslaafde relatie: het herstel

Een co-verslaafde relatie is een relatie tussen twee mensen met codependentie, in dit geval de relatieverslaafde en de vermijdingsverslaafde. Een co-verslaafde verslaafde relatie kenmerkt zich door enorme ups en enorme downs. Beide partners kunnen elkaar niet geven waar ze – vaak door jeugdtrauma – zo diep naar verlangen, maar zijn vaak niet bij machte om de relatie te verbreken. Toch is het erg belangrijk om de destructieve patronen die zich in deze relaties afspelen te doorbreken, omdat ze niet vanzelf overgaan en naar mate de tijd vordert, ze destructiever en progressiever worden. Waardoor de relatie voor beide partners een lijdensweg wordt.

Codependentie in het kort

Codependentie is een progressieve psychische aandoening die zich kenmerkt doordat de codependent zijn eigenwaarde afhankelijk maakt van zaken en mensen buiten zichzelf. Iemand met codependentie heeft weinig eigenwaarde en heeft weinig zicht op de eigen grenzen en behoeften, waardoor het opkomen en beschermen van de eigen grenzen en behoeftes een probleem is. Een codependent doet vaak enorm zijn best om andere mensen te pleasen, om zo bevestiging te krijgen en daaruit eigenwaarde te halen. Vaak komt codependentie voort uit een traumatische jeugd waarin er weinig ruimte was voor de behoeftes en grenzen van het kind. Codependentie wordt ook wel mede-afhankelijkheid genoemd omdat de eigenwaarde afhankelijk wordt gemaakt van het gedrag en de bevestiging van andere mensen jegens de codependent. Een codependent heeft vaak niet geleerd voor zichzelf en zijn emotionele behoeftes te zorgen. Hoewel codependentie een steeds groter probleem is in Nederland, staat de diagnose nog niet vermeld in de DSM V.

Relatieverslaving in het kort

Een relatieverslaving kenmerkt zich door het obsessief bezig zijn met het pleasen van de partner. De partner wordt op een voetstuk geplaatst en op een ziekelijke manier gewaardeerd en liefgehad. In ruil hiervoor verwacht de relatieverslaafde dat de partner haar (of hem) voorziet van onvoorwaardelijke zorg, aandacht, liefde en bevestiging. Relatieverslaving komt vaker voor onder vrouwen. Daarom spreken we vaker over de vrouwelijke relatieverslaafde. Echter kunnen de rollen ook omgedraaid zijn. De relatieverslaafde maakt haar eigenwaarde afhankelijk van haar partner. Een relatieverslaving wordt gestuurd vanuit verlatingsangst, enorme angst om alleen te zijn en het gevoel dat de relatieverslaafde het leven zonder de zorg, bevestiging en liefde van de partner niet aan zal kunnen. Hierdoor zal de relatieverslaafde er alles aan doen om de relatie te laten slagen, om zo te voorkomen alleen te eindigen. Want wanneer de relatie spaak loopt, zal de relatieverslaafde geconfronteerd worden met de zeer pijnlijke gevoelens van eenzaamheid en verlating die zij in haar vaak traumatische jeugd heeft ervaren. Relatieverslaving is nog niet als officiële diagnose erkend in de DSM V.

Vermijdingsverslaving in het kort

Een vermijdingsverslaving kenmerkt zich door het obsessief vermijden van emotionele intimiteit met andere mensen, met name met een partner, maar ook met vrienden en familie. Een vermijdingsverslaafde doet dit vaak door een verslaving buiten zijn (of haar) liefdesrelatie te zoeken. Hierbij valt te denken aan verslavingen aan bijvoorbeeld alcohol, drugs, vrouwen (/mannen), sport of werk. De onderliggende angst die de vermijdingsverslaafde voortdrijft, is de angst om gecontroleerd te worden of leeggezogen te worden door anderen, met name door zijn partner. Vaak heeft een vermijdingsverslaafde de ervaring dat hij door verstrengeling met een van zijn ouders werd leeggezogen en gecontroleerd, waardoor hij niet zichzelf kon zijn. Een vermijdingsverslaafde haalt echter wel eigenwaarde uit zijn relatie, omdat zijn relatieverslaafde partner hem op een voetstuk plaatst en hij daar een gevoel van macht en controle uit haalt. Vermijdingsverslaving komt meestal voor bij mannen, maar ook hier kunnen de rollen omgedraaid zijn. Ook vermijdingsverslaving is nog niet als officiele diagnose erkend in de DSM V.

Het herstelproces

Omdat zowel de relatieverslaafde als de vermijdingsverslaafde onbewust geloven dat ze elkaar nodig hebben om daarmee hun eigen jeugdtrauma te overwinnen, wordt de co-verslaafde relatie tussen de relatieverslaafde en de vermijdingsverslaafde steeds progressiever en destructiever en zullen beide partners niet gelukkig kunnen worden met elkaar wanneer de destructieve patronen gehandhaafd blijven. Om te kunnen herstellen van een co-verslaafde relatie naar een gezonde relatie, zullen er globaal gezien vier fases doorlopen moeten worden:

1. Aanpakken van alle andere verslavingen buiten de co-verslaafde relatie;
2. Afstand nemen van (het verslavende deel van) de relatie;
3. In therapie gaan om de onverwerkte jeugdtrauma’s aan te pakken en uit te werken;
4. Werken aan de onderliggende codependentiesymptomen

Het is voor beide partners aan te raden om in het doorlopen van bovenstaande fases geen nieuwe relaties aan te gaan, zodat er tijd en ruimte vrijkomt om te werken aan het herstel. Dit biedt de beste kans op een gezonde relatie in de toekomst. Naarmate de partners meer herstellen van hun codependentiesymtomen, zullen ze zich meer aangetrokken voelen tot gezondere personen en gezondere personen zullen zich aangetrokken zullen voelen tot hen.

Vaak spelen zich vier verslavingsprocessen af in een co-verslaafde relatie:

• De relatieverslaving van de relatieverslaafde;
• De verslavingen van de vermijdingsverslaafde;
• De co-verslaafde relatie zelf;
• De andere verslavingen van de relatieverslaafde om de pijn van de relatieverslaving te verdoven.

Stoppen met verslaving

Met een verslaving stoppen, gebeurt altijd aan de hand van vier stappen. Deze stappen zijn:

1. De confrontatie aangaan met en het erkennen van de verslavingssymtomen die spelen in het leven van de verslaafde;
2. Het bekijken van de schadelijke gevolgen van de verslaving;
3. Het doorbreken van de verslavingscyclus;
4. Het ondergaan van onthouding.

Het erkennen van een verslaving is heftig, omdat bij de erkenning ook veel gevoelens van pijn en verlies naar boven komen. De beloning van een verslaving is de emotionele high en verdoving van de pijnlijke werkelijkheid. Een verslaafde zal moeten leren de werkelijkheid onder ogen te zien en daarmee te leren omgaan.

Een vermijdingsverslaafde zal in dit geval eerst zijn verslavingen buiten de relatie aan moeten pakken, voor hij iets kan doen aan zijn codependentiesymptomen en de co-verslaafde relatie. Een relatieverslaafde zal eerst met haar symptomen van codependentie aan de slag moeten, voor zij aan haar relatieverslaving kan werken. De symptomen van codependentie in dit geval zijn: weinig eigenwaarde, moeite met het voelen en stellen van grenzen, moeite met inzicht in de eigen gevoelens en behoeftes. Wanneer de relatieverslaafde meer inzicht heeft in bovenvermelde zaken en zichzelf voldoende belangrijk vindt en voor zichzelf kan zorgen, zal ze sterk genoeg zijn om de onthouding van de relatieverslaving te kunnen doorstaan.

Onthouding

Wanneer zowel de vermijdingsverslaafde als de relatieverslaafde zich bewust is van de schadelijke gevolgen van de verslaving(en) en van de co-verslaafde relatie, leidt dit vaak tot voldoende motivatie om te stoppen met de verslaving(en) en om gezondere manieren van omgang met de werkelijkheid te leren. Het doorbreken van een verslavingscyclus betekent stoppen met de verslaving en lang genoeg in de onthouding blijven totdat de onthouding overwonnen is. Hierbij valt te denken aan het stoppen met het najagen van iemand, stoppen met drinken, stoppen met drugs, stoppen met seks, stoppen met overwerken, stoppen met overeten, etc.

Onthouding is een combinatie van onaangename fysieke en/of emotionele gevoelens, die mensen ervaren wanneer het middel van verslaving ze wordt onthouden. Onthoudingsverschijnselen verdwijnen wanneer het middel van verslaving weer ingezet wordt. Om door de fase van onthouding heen te komen, is het belangrijk dat de verslaafde genoeg bronnen van steun en hulp heeft. Hierbij valt te denken aan bijvoorbeeld, vrienden, therapie (eventueel specifiek gericht op de specifieke verslaving) en deelname aan groepen met een Twaalf Stappen-programma en lotgenotencontact. Een verslaving aanpakken betekent: de verslaving erkennen, de schadelijke gevolgen overzien, stoppen met het verslavende gedrag, onthouding ondergaan en de onthouding behandelen. Wanneer de verslaafde geen schadelijke gevolgen meer ervaart van de onthouding, komt er ruimte voor de volgende stap: herstel.

Onthouding van de relatieverslaving

Wanneer de relatieverslaafde begint aan de onthouding van haar relatieverslaving en inzicht heeft in haar verslaving, de gevolgen daarvan en wat het haar opleverde, komen er veel emoties los. De relatieverslaafde zal intense pijn, angst, woede, verdriet en leegte gaan voelen door de onthouding, wat kan leiden tot paniekaanvallen. Het is uitermate belangrijk dat de relatieverslaafde hierin wordt begeleid door een therapeut, die kan helpen bij het contact maken met de heftige emoties uit de kindertijd.
Daarnaast is het belangrijk om de huidige situatie te gaan analyseren, wat betreft het in de steek worden gelaten door de partner en hoe deze situaties nieuwe verlatingservaringen en trauma’s hebben gecreëerd. Er zal veel pijn en verdriet loskomen rond de verlatingservaringen in de jeugd, de huidige relatie en de vorige relaties. Dit proces kan flink wat tijd kosten waarin de relatieverslaafde zich intens alleen en eenzaam kan voelen. Het is belangrijk voor de relatieverslaafde de pijn en het verdriet te ondergaan, ondanks de enorme angst ervoor, om zo te leren dat zij de pijn aankan en kan verdragen. Dit levert uiteindelijk zelfvertrouwen en eigenwaarde op.

Time out voor de relatie

Wanneer een relatie niet soepel verloopt, biedt In de meeste gevallen relatietherapie uitkomst. Echter is dit niet het geval in een co-verslaafde relatie. Dit heeft ermee te maken dat beide partners door hun codependentie niet in staat zijn om een gezonde relatie te hebben door problemen met hun eigenwaarde en hun grenzen. Relatietherapie zou pas kunnen helpen wanneer beide partners inzicht hebben in en willen werken aan hun codependentiesymptomen. Wanneer dit niet het geval is, is het aan te raden de relatie een time out te geven, of te beëindigen. Het herstellen van zowel codependentie als van een co-verslaafde relatie zal de nodige tijd en geduld vergen. Soms tot wel enkele jaren. Het is belangrijk om hiermee rekening te houden. In een time out periode van een co-verslaafde relatie is het belangrijk om zo min mogelijk aan de relatieproblemen te werken, totdat het werken aan de codependentie-symptomen zijn vruchten af begint te werpen en er bij beide partners meer eigenwaarde en meer inzicht in de eigen behoeftes en grenzen is gegroeid. Daarnaast is het ook belangrijk dat beide partners aan elkaar kunnen aangeven wat hun behoeftes en grenzen zijn.

Intimiteit

Onder intimiteit wordt verstaan: het evenredig delen van gevoelens, gedachten, behoeftes, grenzen en gedrag en erop vertrouwen dat beide partners hier respectvol en liefdevol mee omgaan. Dit vereist het kennen van de eigen grenzen en inzicht in wie je bent en wie de ander is. Zonder die grenzen en het inzicht kan iemand zich niet prettig en veilig voelen in een relatie. Wanneer partners in een co-verslaafde relatie afstand nemen van elkaar komen er erg onaangename gevoelens naar boven, door onder andere de rust en leegte. De relatieverslaafde voelt in dit geval heftige gevoelens van verlating en zal een dwangmatige neiging voelen om de verbondenheid met haar partner te herstellen, ondanks het destructieve karakter van deze verbinding. Dit kan zich uiten in ruzie maken, seksuele verleiding of hulpeloos gedrag. De uitdaging voor de relatieverslaafde is om de dwangmatige neiging te weerstaan en met de stilte om te leren gaan. De vermijdingsverslaafde zal zich in eerste instantie prettig voelen bij de ontstane rust. Echter zal er na verloop van tijd ook bij hem verlatingsangst worden getriggerd en komen bij hem dezelfde dwangmatige neigingen op als bij de relatieverslaafde. Zowel de relatieverslaafde als de vermijdingsverslaafde wordt aangeraden niet op de dwangmatige neigingen van de partner in te gaan.

Behandeling van de codependentie symptomen

Door de symptomen van codependentie wordt er zowel de relatieverslaafde als de vermijdingsverslaafde continu een innerlijke pijn gecreëerd. Hierdoor faalt de relatie met zichzelf en wordt er heil gezocht in verslavingen. Het herstellen van codependentie omvat 2 verschillende processen: het behandelen van de codependentie symptomen en het behandelen van de traumatische jeugdervaringen. De beide codependenten in een co-verslaafde relatie moeten leren hoe zij zichzelf moeten waarderen, hoe zij gezonde grenzen kunnen ontwikkelen, wie zij zelf werkelijk zijn, hoe zij voor zichzelf moeten zorgen en hoe zij aan hun eigen behoeftes en wensen kunnen voldoen.

Er zijn vijf processen die bij het herstellen van codependentie een rol spelen:

1. Volwassen worden;
2. De werkelijkheid eerlijk onder ogen zien;
3. Rouwen over verliezen;
4. Leren de ouder voor jezelf te worden die je nooit hebt gehad;
5. Leren vergeven

Het corrigeren van de manier van denken van de relatieverslaafde

Een relatieverslaafde zal bij haar herstel de confrontatie aan moeten gaan met haar verwrongen manieren van denken en verwachtingen. Zo heeft een relatieverslaafde vaak de verwachting dat er altijd iemand beschikbaar voor haar moet zijn met liefde, zorg en aandacht. Dit is voor een kind een redelijke verwachting, maar voor een volwassene niet meer. Het is wel belangrijk te beseffen voor de relatieverslaafde dat zij de meeste kans heeft om liefde, zorg en aandacht te krijgen wanneer zij én zichzelf is én wanneer zij een partner heeft die dezelfde normen en waarden hanteert als zij. Herstellen van een relatieverslaving betekent ook dat de relatieverslaafde haar normen en waarden niet meer aanpast aan die van anderen om goedkeuring en waardering te krijgen.

De relatieverslaafde moet leren accepteren dat andere mensen andere keuzes maken en andere gevoelens hebben dan zij. Dat andere mensen andere normen en waarden kunnen hebben dan zij. En dat de relatieverslaafde in dit geval geen goedkeuring en waardering zal krijgen. Met gezonde grenzen zal de relatieverslaafde dit accepteren, in de wetenschap dat zijzelf de beste keuzes maakt die goed zijn voor haar. Ook als dit stuit op weerstand bij de omgeving. De relatieverslaafde moet leren dat zijzelf de enige is die aan zichzelf altijd warme en persoonlijke aandacht kan geven. Daarnaast is het belangrijk dat de relatieverslaafde leert dat anderen niet belangrijker, machtiger of perfecter zijn dan zijzelf. Iedereen heeft evenveel waarde en iedereen is perfect imperfect. Als laatste is het belangrijk dat de relatieverslaafde leert dat er geen ander persoon is die de zorg voor haar op zich zal nemen en aan haar behoeften zal voldoen. Zij moet leren dat zij zelf verantwoordelijk is dat haar behoeftes en wensen worden vervuld.

Het corrigeren van de manier van denken van de vermijdingsverslaafde

Ook de vermijdingsverslaafde zal bij zijn herstel de confrontatie aan moeten gaan met zijn verwrongen manieren van denken en verwachtingen. Een vermijdingsverslaafde heeft een verkeerd beeld over intimiteit. Hij denkt dat intimiteit betekent dat hij wordt geclaimd, dat er over zijn grenzen wordt gegaan en dat hij hierdoor zichzelf zal verliezen. Hij moet gaan leren dat intimiteit in werkelijkheid betekent dat zowel hij als zijn partner hun werkelijkheid met elkaar delen, waarbij grenzen worden gehanteerd om zo destructieve vervloeiing te voorkomen. Vaak geeft een vermijdingsverslaafde zijn gedachten, gevoelens, behoeftes en wensen niet prijs aan anderen, uit angst voor manipulatie en het gebruik van deze informatie tegen hem. Hierdoor heeft de vermijdingsverslaafde vaak zelf het contact verloren met zichzelf en weet hij vaak zelf niet eens wat hij denkt, voelt, waar zijn behoeftes en grenzen liggen.

Na het aanpakken van de codependentiesymptomen zal de vermijdingsverslaafde meer van zichzelf durven laten zien. Hij zal dan meer in contact staan met zijn eigen grenzen en behoeftes en deze ook kunnen uiten en hanteren naar anderen. Een vermijdingsverslaafde is ervan overtuigd dat hij in een relatie verantwoordelijk is voor de behoeften van zijn partner en wanneer hij daar niet aan zal voldoen, de partner geen interesse meer in hem zal hebben. Het is belangrijk dat hij leert dat zowel hij als zijn partner zelf verantwoordelijk is om zorg te dragen voor de eigen behoeftes en grenzen. Wanneer hij dit niet doet, zal hij steeds proberen te voldoen aan de behoeftes van zijn partner, ten nadele van zijn eigen behoeftes. Dit leidt vaak tot wrokgevoelens, die hij gebruikt als rechtvaardiging om een verslaving buiten de relatie te ontwikkelen. Een vermijdingsverslaafde denkt dat een behoeftig, afhankelijk iemand veilig is en iemand is waarover je macht kunt uitoefenen. Het is belangrijk dat de vermijdingsverslaafde inziet dat hij alleen zelf veiligheid kan creëren in relaties door zelf gebruik te maken van zijn grenzen en niet door misbruik te maken van de kwetsbaarheid van de ander. Een vermijdingsverslaafde gelooft dat een kwetsbaar iemand minderwaardig is aan hem. Hij zal moeten leren dat ook mensen die kwetsbaar en behoeftig zijn net zoveel waard zijn als hij. Dat iedereen evenveel waard is.

Teruggaan naar de relatie

Het belangrijkste doel van een relatie is dat beide partners een gelijkwaardige verbinding met elkaar aan gaan, waarin ze elkaar steunen in goede en slechte tijden. Voor een gezonde relatie is het belangrijk dat beide partners eigenwaarde hebben, grenzen kunnen stellen, voor zichzelf kunnen zorgen en weten wie ze zelf zijn. Dit staat gelijk aan het herstellen van codependentie.
Wanneer beide partners zich hebben ontwikkeld in het aangaan van het herstellen van codependentie, kunnen zij weer terugkeren in hun relatie. En samen aan een gelijkwaardigere relatie werken door aandacht te hebben voor elkaar, elkaars wensen en behoeften en door elkaars grenzen te uiten en serieus te nemen. Het gaat erom dat er echte intimiteit kan ontstaan door:

• aandacht te hebben en geven aan elkaar;
• eerlijk te zijn;
• behoeftes aan te geven;
• ‘nee’ van elkaar te accepteren zonder wrokgevoelens.

Het belangrijkste is te beseffen dat er geen perfecte relaties bestaan, ook niet wanneer iemand voor het grootste gedeelte is hersteld van codependentie. Wanneer een van beide partners niet het proces is aangegaan van het werken aan de persoonlijke codependentie-problemen en verslavingen, kan het soms beter zijn om de relatie te verbreken en ieder z’n eigen weg te volgen. Omdat in het andere geval het herstelproces van de een tenietgedaan kan worden door de weigering om aan zichzelf te werken door de ander.

Lees verder

• Praktische hulp bij codependentie: de eerste stappen
• Codependentie: het herstel
• Codependentie: symptomen & ontstaan van mede-afhankelijkheid
• De vier fases van herstel van codependentie
• Codependentie en narcisme