Solipsisme: wat is reëel en wat is illusie?

Bestaat alles dat we rondom ons zien echt? Of zijn dingen en mensen in onze omgeving vooral het gevolg van hersenspinsels in ons eigen hoofd? Hoe zeker kan ik ervan zijn dat ik zelf wel besta? (afbeelding: René Descartes - schilderij door Frans Hals, tweede helft van de 17e eeuw)

Inhoudsopgave

• Algemeen
• Verschillende stromingen

Algemeen

Solipsisme (solo: alleen, en ipsus: zelf) is een filosofische stroming waarin beweerd wordt dat men enkel zeker kan zijn van het bestaan van het eigen individu en vooral: de eigen gedachten. Over het bestaan van de wereld rondom het individu en andermans gedachten kan men niet zeker zijn, ze kunnen als gevolg mogelijk niet eens bestaan.

De bekendste solipsistische zinsnede is ongetwijfeld van René Descartes: “ik denk, dus ik ben”. Als iemand twijfelt aan zijn eigen bestaan, is het zeker dat hij bestaat omdat hij moet bestaan om te kunnen nadenken over het bestaan. Het bestaan van alle andere zaken en personen kan in twijfel getrokken worden, behalve het eigen “ik” dat erover nadenkt. Dit wil echter nog niet zeggen dat de hele persoon die erover nadenkt bestaat. Enkel het denkproces van het ik bestaat zeker. De handen kunnen bijvoorbeeld nog altijd een constructie van het brein zijn, en niet reëel. Het denkproces zou zo evengoed in het hoofd van een ezel kunnen plaatsvinden, die droomt over hoe het is om mens te zijn.

Verschillende stromingen

Metafysisch solipsisme

De meest verregaande variant: enkel de eigen persoon en het eigen denkproces is zeker realiteit. Andere personen en de buitenwereld bestaan niet met zekerheid, ze bestaan slechts omdat het individu deze percipieert als reëel.

Epistemologisch solipsisme

Ook hier kan enkel met zekerheid gesteld worden dat de eigen persoon en zijn denken realiteit zijn. De vraag of er hierbuiten nog dingen 'bestaan' wordt ontweken door te stellen dat deze vraag niet te beantwoorden (bewijzen) is. Hier wordt het bestaan van realiteiten buiten het eigen brein dus minder sterk ontkend. “Het zou kunnen zijn dat x bestaat” maar de vraag is nooit met zekerheid te beantwoorden en als gevolg overbodig om te stellen. Dit is te vergelijken met hoe een agnost denkt over het bestaan van God(en).

Methodologisch solipsisme

Alle geïnduceerde kennis is twijfelachtig. Ik kan 1000 witte meeuwen zien, maar daaruit induceren dat alle meeuwen wit zijn kan niet. Dit kan niet bewezen worden en is daarom niet met zekerheid waar. Enkel empirie (proefondervindelijk) of ratio (de eigen gedachtengang) kunnen waarheden opleveren in de filosofie. Dit is een belangrijke grondslag voor het westerse wetenschappelijke denken.

Lees verder

• Atheïsten en theïsten: bestaat er een god?
• Het transhumanisme
• Windenergie opslaan in een kunstmatig eiland
• Hans Achterhuis - De utopie van de vrije markt
• Het Nihilisme: de waarheid bestaat niet