Het transhumanisme

Misschien heb je je al wel eens afgevraagd hoe de wereld er binnen pakweg 50 of 100 jaar zal uitzien. Spectaculair anders dan nu, waarschijnlijk. In de filosofische (of ook wel futurologische) stroming 'transhumanisme' denkt men na over hoe de mens er binnenkort zou kunnen uitzien. Binnenkort kan dan binnen 50 jaar, maar evengoed binnen 200 jaar zijn. Wanneer juist is van minder belang: het is eerder een interessante denkoefening. (Afbeelding: SparkCBC, flickr)

Inhoudsopgave

• Evolutietheorie
• Technologische singulariteit
• Posthumanisme: van mens naar machine?
• Klasse oorlog?

Evolutietheorie

Volgens het darwinisme evolueren alle soorten constant verder. Deze evolutie gaat echter tamelijk langzaam, via de genen: er moeten heel veel generaties over gaan, en vaak ook een veranderende omgeving, om tot substantiële veranderingen te komen. Dat de omgeving (onze leefwereld) verandert is wel duidelijk: denk maar aan de klimaatveranderingen, de opmars van de woestijnen, de steeds snellere en grotere stroom aan informatie die een mensenbrein te verwerken krijgt. En bij dat laatste wringt het schoentje: de informatiestromen die mensen creëren en te verwerken krijgen worden exponentieel groter. Iemand die in een stad leeft kreeg 30 jaar geleden zo'n 2000 reclameboodschappen per dag te verwerken. Tegenwoordig ligt dat al rond de 5000 reclamebeelden per dag. [1] Enkel reclame, maar er is natuurlijk nog veel meer informatie die ons bereikt. Facebook en andere newsfeed sites dragen zeker bij tot de versnelling van de informatiestroom. Onze hersenen evolueren niet exponentieel mee: niet snel genoeg dus om veranderingen zoals deze snel op te vangen. De informatiestroom gaat niet alleen sneller dan we aankunnen, de versnelling gaat veel sneller dan wij kunnen mee-evolueren met die veranderende omgeving. Gevolg: we krijgen bakken meer informatie binnen dan we kunnen verwerken. Het wordt moeilijk om door de bomen het bos nog te zien. Zo is er tegenwoordig zelfs al sprake van een nieuwe aandoening: infobesitas: mensen zijn verslaafd aan facebook e.d. omdat ze meer informatie willen verwerken dan ze aankunnen. Mensen moeten nu eenmaal slapen, computers niet.
Heeft de mensheid een wereld gecreëerd waarin die zelf niet meer mee kan?

Technologische singulariteit

Wat er echter wel exponentieel meegroeit en zelfs de oorzaak is van de groeiende informatievloed, is de technologie die de mensen creëren. Technologie is al sinds het maken van de eerste werktuigen uit huiden, hout, steen, ... essentieel in de evolutie van de mensheid. Ook nu is dat niet anders. Volgens transhumanisten zal de mensheid binnenkort een technologische singulariteit (singularity) bereiken. Die singulariteit is het moment (of korte periode) waarop de exponentiële technologische vooruitgang helemaal op hol slaat: de vooruitgang gaat quasi oneindig snel. Een revolutionaire toestand is mogelijk, Maar het is vooral een kwestie van 'natuurlijke selectie': degenen die het beste aangepast zijn aan de veranderende omgeving heeft de grootste kans op overleven en nakomelingen.

Volgens de wet van Moore verdubbelt de technologische vooruitgang elke twee jaar. Tot op heden geldt die wet nog. Volgens sommigen zal de wet binnenkort niet meer waar kunnen zijn, omdat de technologische vooruitgang (vaak gemeten a.d.h.v. vooruitgang van de processorkracht van computers) op fysische barrières stuit. De miniaturisatie van de computeronderdelen bereikt grenzen: nauwkeuriger werken dan de atomen in een processor atoom per atoom te ordenen kan momenteel niet. Hetzelfde geldt voor nanorobots.

Maar dit haalt niet noodzakelijk de transhumanistische theoriën onderuit. De mens zal vooral beginnen samensmelten met de zelf gemaakte technologiën zoals computers, robotica, nanotechnologie, genetisch gemodificeerde weet-ik-veel-wat-allemaal,... Een andere reden waarom de theorie kan blijven staan: er wordt vanuit gegaan dat binnenkort machines (androids, robots, ...) instaat zullen zijn zichzelf te repliceren. Bijvoorbeeld robots die op een afvalstort in staat zijn het 'afval' (we noemen dat enkel zo omdat WIJ er niets mee aankunnen, het blijft een soort van grondstof zoals bevestigd wordt door de cradle-to-cradle gedachte die steeds meer wordt toegepast) te gebruiken als grondstof om bruikbare dingen mee te maken, of dus ook zichzelf te repliceren. Ook dit geldt eveneens voor nanorobots. Het zou best kunnen dat er bijvoorbeeld zoiets als nanomedicatie ontstaat: een pilletje vol minirobotjes die in je lijf op zoek gaan naar kwaadaardige tumorcellen en die vernietigen.

Posthumanisme: van mens naar machine?

De mens zal dus als het ware verder evolueren naar een transhumaan wezen: een mens op biologische basis die volop is uitgerust met 'uitbreidingen' zoals een sterke mechanische arm of extra geheugen. Al is het moeilijk te bepalen welke juist de criteria zijn om transhumaan genoemd te kunnen worden. Iemand met een pacemaker en een heup uit kunststof? Of toch maar vanaf men echt minicomputers in hersenen implanteert?

Maar daar hoeft het verhaal niet te eindigen in deze gedachtengang: de transhumaan kan verder evolueren tot een posthumaan wezen. Het wordt posthumaan naarmate er steeds meer 'machines' gebruikt worden, en de biologische basis minder belangrijk wordt. De evolutie zou bijvoorbeeld kunnen gebeuren uit noodzaak: de grondstoffen van de aarde zijn eindig. Maar we kunnen ruimtereizen om elders aan grondstoffen te komen. Echter: als mens de ruimte ingaan blijkt niet zo gemakkelijk: er moet voldoende druk, zuurstof, voedsel, ... en vooral leefruimte zijn: een mens die naar de ruimte reist heeft toch een paar kubieke meters leefruimte nodig, waardoor een ruimteschip erg groot moet zijn. Een ander probleem is dat de reizen jaren- of decennialang kunnen duren. Als de mens evolueert tot posthumaan vallen deze beperkingen grotendeels weg: de technologie wordt steeds kleiner. Ook de behoefte aan zuurstof en de juiste atmosferische druk vallen grotendeels weg. Kortom: er zijn tal van redenen te bedenken waarom een machine meer 'fit to survive' is dan een geüpgrade mens.
Of een machine ooit een 'ziel' kan bevatten vind ik onbelangrijk: alles wat een mens is zit in zijn lijf, en dat alles kan in kaart gebracht en begrepen worden, al staan deze wetenschappen nog in de kinderschoenen. Wij beschouwen het menselijk brein als iets uniek -dat is het volgens mij ook- en niet te vergelijken met computers. Maar klopt dat wel? Misschien kunnen ook zelf-replicerende robots uniek zijn. Een replica-robot die enkele wijzigingen heeft ondergaan op basis van het 'ervaren' van tekortkomingen door de moeder-robot is ook uniek. Ook die kan dan weer wijzigingen aanbrengen bij de nakomelingen: er ontstaat een evolutionaire ladder.

Klasse oorlog?

Sommige transhumanisten denken dat deze evolutie een nieuwe en in hevigheid nooit eerder geziene klasse oorlog zal doen ontstaan: de rijken kunnen zich de nieuwe technologieën veroorloven, de armen niet. Daardoor hebben ze een gigantisch informatievoordeel, waardoor de armen helemaal niet meer kunnen bijbenen. Informatie en kennis zijn nu al het hoogste goed in onze economie: wie niet mee kan valt af. Een vak leren en tot aan je pensioen dat vak beoefenen zit er al lang niet meer in: je moet levenslang leren, altijd beschikbaar zijn, innovatief denken, ... Bij ons is er voor wie niet mee kan gelukkig het vangnet van de welvaartsstaat, sociale tewerkstelling, ... maar of dit altijd zo zal blijven is zeer de vraag. De kloof tussen geüpgrade mensen en anderen zou razendsnel toenemen, met vervreemding tot gevolg. Daarom zou het zelfs het karakter van een 'rassenoorlog' kunnen aannemen.

Docu

Dit artikel heeft je nieuwsgierig gemaakt? Dan moet je zeker eens naar de driedelige documentaire Technocalyps van Frank Theys kijken.

Hollywood

In veel science fiction films speelt de idee van transhumanisme een belangrijke rol. De film Elysium (2013) van Neil Blomkamp met Matt Damon in de hoofdrol gaat helemaal over transhumanisme en de mogelijke klasse-oorlog die eruit voort vloeit. De film speelt zich af in de nabije toekomst, in het jaar 2154. De allerrijksten der aarde leven in een ruimtestation dat rond de aarde zweeft en hen allerlei privileges verschaft zoals een quasi onfeilbare gezondheidszorg. Terwijl leeft de arme bevolking op aarde, en wordt daar verplicht te werken in onmenselijke omstandigheden. Politie werd vervangen door robots, waartegen elk verzet zinloos is. In de film proberen arme achtergebleven aardbewoners bij te benen met de superieure transhumanen die in het ruimtestation Elysium leven.

Lees verder

• Gelukkig zijn volgens Epicurus
• Geothermische energie in Oost-Afrika
• Het Nihilisme: de waarheid bestaat niet
• Solipsisme: wat is reëel en wat is illusie?
• Theo Jansen en de Strandbeesten: kunst of wetenschap?