"Bestaat God?" Een goede vraag of ondertussen achterhaald?

De vraag of er een God bestaat houdt de mens al lang bezig. Begrijpelijk, want het antwoord heeft mogelijk gevolgen voor ons leven, onze dood en de betekenis en doel van ons leven. Maar tegelijkertijd zijn er maar weinig vragen waar meer verhitte discussies over gevoerd zijn. Op welke manier kun je naar deze vraag kijken om tot een antwoord te komen?

Mogelijke antwoorden

Op de vraag of er een God bestaat hoor je over het algemeen drie antwoorden:

• Ja, God bestaat.
• Nee, God bestaat niet.
• Ik weet het niet.

De eerste groep mensen noemen we theïsten. De tweede groep zijn atheïstisch en de derde groep wordt vaak agnostisch genoemd.

Theïsten

Een theïst gelooft dat er een God bestaat. Je zou alle geloven en religies onder deze noemer kunnen laten vallen. De variatie daarin is echter nog behoorlijk groot. In de eerste plaats zijn er natuurlijk de grote religies als het christendom, de islam, en het judaïsme (het joodse geloof). Dit zijn de drie grootste monotheïstische geloven. Volgens hen bestaat er één god. Maar er zijn ook polytheïstische geloven, waarin er van het bestaan van meerdere goden wordt uitgegaan. De bekendste is het Hindoeïsme, maar denk ook aan mythologieën uit het oude Griekenland en Egypte.

Atheïsme

In het atheïsme wordt gesteld dat er geen God of Goden bestaan. Sinds 2006 is er een beweging opgekomen die wel het nieuwe atheïsme genoemd wordt. Bekende trekkers en voorvechters van deze beweging zijn Richard Dawkins, Sam Harris, Daniel Dennet en de overleden Christopher Hitchens. Het grote verschil is dat in het nieuwe atheïsme er een vijandige houding tegenover het theïsme wordt aangenomen.

Agnosticisme

Het agnosticisme is eigenlijk de opvatting dat het niet mogelijk is te weten of er wel of niet een God bestaat. Dit is dus niet precies hetzelfde als zeggen dat je niet weet dat God bestaat. Je kunt namelijk zeggen dat je niet weet of God bestaat, maar toch denken dat het in principe wel mogelijk is dit te weten. Een echte agnost daarentegen stelt dat het simpelweg niet mogelijk is dit te weten. In de praktijk leven agnosten meestal vanuit het idee dat er geen God bestaat. Dat wil zeggen, ze houden geen rekening met het bestaan van een God.

Vrijheid van geloofskeuze

Gelukkig leven wij in een maatschappij waar je zelf mag weten waar je in gelooft. Dat is een groot voorrecht en in sommige landen is het helaas heel anders. Maar het recht hebben op een eigen opvatting maakt natuurlijk niet dat al die opvattingen ook kloppen. Uiteindelijk zijn er maar twee mogelijkheden: God bestaat of God bestaat niet. Er wordt weleens gezegd "Dat is jouw mening". En ook al is dat op zichzelf waar, in werkelijkheid betekent het dat persoon B met andere mening, denkt dat persoon A het bij het verkeerde eind heeft. Het gaat hier niet om een kwestie van smaak, zoals een muzikale voorkeur of een favoriete kleur. Uiteindelijk kunnen tegengestelde ideeën niet beide waar zijn.

Belang van de vraag of er een God bestaat

Om die reden is het toch belangrijk een idee te vormen over de vraag of er een God bestaat. Want als je zonder meer van het ene uitgaat, terwijl het andere waar blijkt te zijn, had je je leven wellicht anders willen leven. Maar alleen al uit het groot aantal verschillende meningen en ideeën die er zijn over dit onderwerp, blijkt wel dat het nog niet zo eenvoudig is tot een conclusie te komen. Er is helaas geen algemeen geaccepteerd bewijs dat er wel of geen God bestaat. Dit bewijs lijkt ook niet te zullen komen.

Geen bewijs voor het bestaan van God

Moet je dan de vraag laten rusten, omdat er geen sluitend wetenschappelijk bewijs is? En is het agnosticisme het enige redelijke standpunt dat overblijft? Voor een grote groep mensen lijkt dat het geval te zijn. Zo zijn er veel mensen die zichzelf agnost noemen, maar in de praktijk zichzelf als atheïst zien. Dit omdat ze het bestaan van God niet 100% kunnen ontkrachten, maar het bestaand van God toch erg onwaarschijnlijk vinden. Deze redenering geeft al aan dat het niet zo zwart-wit is als de kwestie van wel of geen bewijs. Er is ook nog zoiets als waarschijnlijkheid.

Waarschijnlijkheid in de rechtspraak

In de rechtspraak zien we dit ook terug, wanneer er bepaald moet worden of iemand wel of niet schuldig is aan een misdrijf. In veel gevallen is het bewijs niet 100% sluitend. En zelden kun je spreken van absolute zekerheid, zoals we dat wel in de wetenschap hanteren. Bij veel misdrijven kun je wel een theorie verzinnen, waarin er iemand anders schuldig is dan de verdachte. Er is echter sprake van een bepaalde mate van waarschijnlijkheid. De rechter zal op basis hiervan tot een uitspraak moeten komen.

waarschijnlijkheden in het dagelijkse leven

Maar ook in het dagelijkse leven doen we tal van aannames. Wie test tegenwoordig zijn remmen uitgebreid voordat we met hoge snelheid aan het verkeer deelnemen? Of hoe vaak controleren we ons voedsel of het niet is vergiftigd, voordat we het opeten. Al deze zaken hebben in het verleden vaker dan eens tot noodlottige resultaten geleid. Maar we vinden het niet waarschijnlijk genoeg om rekening mee te houden. We hebben geen wetenschappelijk bewijs dat de vloer het houdt, voordat we de lift instappen op de tiende verdieping. En het gaat hier wel om ons eigen leven, dus een onbelangrijke kwestie is het niet.

Argumenten voor en tegen het bestaan van God

Het is dus mogelijk om het antwoord op de vraag of er een God bestaat met bepaalde argumenten en redeneringen te onderbouwen. De sterkte van de onderbouwing bepaald dan in hoeverre het antwoord op de vraag terecht lijkt. Hoe waarschijnlijk lijkt het gegeven antwoord te zijn? Hoe sterk de onderbouwing gevonden wordt is erg persoonlijk. De een hecht veel waarde aan het ene argument, terwijl een ander juist vindt dat dit weer goed uitgelegd wordt op een andere manier. Daardoor is het niet zo eenvoudig tot een conclusie te komen. Er zijn door de eeuwen heen al heel wat argumenten voor en tegen het bestaan van een God opgevoerd. Het voordeel daarvan is wel dat hier tegenwoordig veel informatie over te vinden is.

Persoonlijke ervaring

Naast al de argumenten, bewijzen en redeneringen is er ook nog zoiets als een persoonlijk ervaring en/of gevoelens. Andere mensen kunnen daar weinig mee en het zal een scepticus niet snel overtuigen. Maar tegelijkertijd kan het voor jezelf erg reaal zijn en om die reden zwaar meewegen in je opvatting. Ook hier kun je een parallel trekken met de rechtspraak. Stel je wordt beschuldigd van het plegen van een misdrijf, terwijl jezelf weet dat je het niet gedaan hebt. Misschien is de zaak tegen je erg sterk op basis van DNA, motieven en alibi's. En ook al zal elke onafhankelijke jury of rechter je schuldig bevinden, zelf weet je beter en dat recht heb je natuurlijk ook.

De aard van een persoonlijke ervaring

Mocht er een God bestaan en heb je een persoonlijke ervaring gehad, dan is het bijna logisch dat dit verworpen zal worden door een scepticus. Dergelijke contacten of ervaringen liggen per definitie buiten het domein van de wetenschap en om die reden is het erg gemakkelijk te negeren. Dat maakt dat een persoonlijke ervaring een enorm sterk punt is voor iemand die het zelf meemaakt, maar tegelijkertijd voor een scepticus als niet relevant wordt afgedaan.

Persoonlijke ervaringen zijn geen gemakkelijke uitweg voor lastige vragen

Ook al is een persoonlijke ervaring voor iemand wellicht meer dan bewijs genoeg, het mag geen gemakkelijke uitweg worden voor allerlei moeilijke vragen. Het kan niet zo zijn, dat er allemaal zwaarwegende tegenstrijdigheden zomaar genegeerd mogen worden. Als er sprake is van een logische onmogelijkheid, dan kan er niet van een scepticus verwacht worden, om maar op basis van jouw persoonlijke ervaringen iets aan te nemen. Als er daadwerkelijk een God bestaat, dan moet er een manier zijn om de wereld, met alles daarin, uit te leggen, zonder met tegenstrijdigheden of onmogelijkheden te blijven zitten.

Conclusie

Het ontbreken van hard wetenschappelijk bewijs voor het wel of niet bestaan van een God is niet een eindstation. Je kunt toch voor jezelf tot een conclusie komen op basis van argumenten en de wereld om je heen. Zowel het geloof dat er een God bestaat als het geloof dat er geen God bestaat resulteert in een bepaald wereldbeeld. In hoeverre dit wereldbeeld voor jou samenhangend, aannemelijk en terecht lijkt, bepaalt of je voor jezelf een onderbouwd antwoord kan geven op de vraag of er wel of geen God bestaat.

Lees verder

• God en wetenschappelijk bewijs
• Probleem van het lijden: een probleem voor het christendom?
• Zijn Christenen schijnheilig of bedriegt de schijn?
• Het christelijk geloof in een notendop
• Richard Dawkins's The God Delusion: een kritische blik