Boek over religie en godsdienst in de wereld: Moojan Momen

Over de gehele wereld zijn er verschillende soorten godsdiensten. Dr. Moojan Momen heeft een overzichtelijk boek geschreven waarin hij alle godsdiensten van de wereld beschrijft. Het boek is rijk geïllustreerd met foto’s en kaarten. Het boek onderscheidt zich ten opzichte van andere boeken over godsdienst. Religie en godsdienst is verweven door het hele menselijke bestaan. Mensen zijn opgegroeid met een religie of krijgen er vroeg of laat mee te maken. Momen geeft in zijn boek een praktisch handvat om een godsdienst te begrijpen en dat stimuleert om de dialoog aan te gaan. In het gesprek met mensen uit andere religies ontstaan leersituaties waardoor de verschillende culturen elkaar beter gaan begrijpen.

Interpreteren van religie en dialoog in een godsdienst

Religie komt voor over de gehele wereld. In de verschillende culturen wordt religie anders beleefd. Wilfred Cantwell Smith, een van de pioniers in de godsdienstwetenschap heeft de volgende definitie van religie; ‘een religie is het resultaat van een proces van reïficatie wat door het westen is bedacht’ . Voor christenen is dat Jezus Christus of de Bijbel, voor Moslims is dat de Quran of Mohammed. Het is de persoon in Jezus Christus en het boek de Quran dat het Woord van God in de concrete vorm voor de mensen zichtbaar is geworden. Tenslotte als het gaat om beeldende uitdrukking dan is bijvoorbeeld de kalligrafie voor de moslims wat de iconen voor de oosterse orthodoxe kerk zijn.

Niveaus in religieuze context

Religie kan op drie niveaus worden onderscheiden:
Individuele niveau: de ervaring van het heilige
Begrijpelijk niveau: het idee dat er een ultieme realiteit is waarmee een relatie moet worden aangegaan
Sociaal niveau: religie creëert een samenbindend aspect in de maatschappij

Definities

Momen hanteert in zijn boek drie definities:

• Substantieve definitie: religie is de menselijke reactie van de ervaring van het heilige
• Symbolische definitie: een religie is een systeem dat zo samenhangend en boeiend is, dat het realiteit wordt voor de mensen die geloven.
• Functionele definitie: religie is datgene wat het voor de mens doet aan de hand van ethische waarden en normen en niet zozeer om wat religie is.

Een overzicht van de oostelijke en westelijke religies en godsdiensten

De natuurlijke of ultieme werkelijkheid is een verschil in opvatting tussen de oostelijke en de westelijke religies. Ook worden voorbeelden van leiden en het kwaad genoemd. Hierbij is ‘het pad naar verlossing’ een belangrijk thema. Het doel verlossing op zich kan op verschillende manieren bereikt worden. Er is een behoefte aan rituele en religieuze oefeningen door het eren van de godheid. De begrippen tijd en creatie sluiten aan bij de termen Theïsme en monisme. De een is van mening dat ergens in de tijd het ontstaan van de wereld is begonnen. Anderen zeggen dat deze er altijd is geweest.

Mystieke weg

In religie wordt betrekkelijk veel ruimte besteed aan de ‘universaliteit van manieren van religieuze gedachten’. Verschillende personen waren van mening dat de verbinding met God via een ‘mystieke weg’ het ultieme doel is. Vanuit het christendom waren dat bijvoorbeeld:

• Meister Eckhart
• Henry Suso
• Jan van Ruysbroeck
• St. Jan van het kruis

Theïsme en monisme

Theisten kijken vaak met afkeer naar de monisten. Zij zeggen dat monisten afgoden dienaars zijn omdat zij zichzelf als individu als God claimen. De monisten zeggen namelijk dat alles één realiteit is dus ook God en de mens. De Islam veroordeeld de Soefi´s (mystieke stroming binnen de Islam) voor hetzelfde feit. Een van de eerste martelaars in de Islam was al-Hallaj (922) die zei dat hij de waarheid en God was. Anderzijds hebben de monisten een subtielere houding tegenover de Theisten. De monisten zien de Theisten als een lagere vorm van de waarheid. Het monisme moet als het ware een fase hoger komen om de echte waarheid te bereiken.

Relativisme

Naast het theïsme en het monisme is er nog een andere vorm: het relativisme. Deze stroming is van mening dat het ultieme waarheid niet bestaat. Kennis komt altijd van een individu en is daarom relatief aan dat perspectief. Deze vorm van denken is ontstaan in de Madhyamika school, opgericht in de 2e eeuw door Nagarjuna in India. Het is geen grote stroming binnen het boeddhisme maar het heeft wel grote invloed met haar filosofische ideeën. Ook het Bahaí geloof is door deze ideeën beïnvloed.
Ook de Islam is doormiddel van Ibn al-Arabi door het relativisme beïnvloed. Hij is namelijk van mening dat iedereen de capaciteit heeft om God te zien.

Chinese en Japanse religie

De Chinese en Japanse religie moet apart genoemd worden omdat in deze religies aspecten voorkomen die in andere niet voorkomen. Het taoïsme en het confucianisme zijn stromingen die we voornamelijk alleen in China en Japan aantreffen. Het Taoïsme, opgericht door Lao-Tzu, is van mening dat het individu moet leven naar de natuurwetten (de Tao). Door meditatie ontvangt hij of zij magische kracht of kennis. Ook het boeddhisme kwam naar China en kreeg invloed in de verschillende volksreligies. Confucius leerde een praktisch en ethisch systeem. Hij claimde geen religieuze bron maar zei een oud ethisch systeem te vernieuwen wat in verval was geraakt. Zijn leer bestond uit zes aspecten:

• Vriendelijkheid
• Vertrouwen
• Oprechtheid
• Fatsoen
• Wijsheid
• Onbaatzuchtigheid

Japan

In Japan was het Shinto van grote invloed. Het Shinto is een complex fenomeen. De keizer fungeert als hogepriester. In de Japanse religie zijn twee begrippen belangrijk:

• Jiriki: op eigen kracht jezelf verlossen
• Tariki: door de kracht(genade) van een kracht buiten jezelf verlossing ontvangen

Primitieve religies

De primitieve religies zoals we die aantreffen in bijvoorbeeld Afrika of Australië bij de Aboriginals, kennen twee concepten:

• Eerste concept: in dit concept zijn er overeenkomsten met de theïstische religie. Men was overtuigd van een buitennatuurlijke kracht die aanbeden moest worden door geschenken en offers.
• Tweede concept: hierin speelt het begrip mana een belangrijke rol. Mana is een heilige kracht die overal in kan zitten. Vervolgens kreeg de mens daar een persoonlijk beeld bij, wat overging naar het polytheïsme en tenslotte naar het monotheïsme en atheïsme.