Marianne Vaatstra – DNA-verwantschapsonderzoek

Marianna Vaatstra werd in 1999 op 16-jarige leeftijd in Veenklooster verkracht en vermoord. DNA-verwantschapsonderzoek bracht in november 2012 de doorbraak: een verdachte werd aangehouden op basis van een DNA-match met het DNA daderspoor dat op plaats delict werd gevonden. Er kon eindelijk een arrestatie worden verricht.

DNA-verwantschapsonderzoek

Bij DNA-verwantschapsonderzoek worden DNA-profielen vergeleken om te kijken of de personen familie van elkaar zijn. Een bekende toepassing van verwantschapsonderzoek is het vaderschapsonderzoek om te bepalen of een man de vader van een kind is.

NFI

Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI), waar het onderzoek plaatsvindt, zit in Den Haag en valt onder het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Het NFI doet ook DNA-verwantschapsonderzoek in opdracht van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) bij gezinsherenigingsverzoeken. Ook bij vermissingen kan de oplossing soms gevonden worden na een DNA-verwantschapsonderzoek. Sinds 1 april 2012 kan het DNA-verwantschapsonderzoek ook ingezet worden bij opsporingen en vervolging in strafzaken. Om dat mogelijk te maken werd speciale wet- en regelgeving door het Kabinet aangenomen.

Het DNA van verwanten

Het DNA van ouders en kinderen lijkt op elkaar. Kinderen krijgen hun DNA van hun vader en hun moeder. Ze krijgen een helft van moeder en een helft van vader. DNA-kenmerken van kinderen lijken dus deels op die van de vader en de moeder: ze zijn verwant aan elkaar.

Chromosomen

Menselijk DNA zit in 23 chromosomenparen. Van de 23 paren zijn er 22 zogenaamde autosomale chromosomenparen. Die zijn voor elk mens uniek. Het 23ste paar is dat van de geslachtschromen: XX voor een meisje en XY voor een jongen. Wat het kind meekrijgt van de vader en wat van de moeder is niet van te voren te zeggen. Broers en zussen hebben door overerving van autosomale DNA-kenmerken gemiddeld meer DNA-kenmerken gemeen dan personen die geen familie zijn. Een kind erft DNA van zijn beide ouders, maar er is ook DNA dat door één ouder wordt doorgegeven. Het gaat dan om het Y-chromosomale DNA en het mitochondriale DNA. Y-chromosomaal DNA is te vinden op het Y-chromosoom en erft over van vader op zoon. Mitochondriaal DNA zit in de mitochondriën, de energievoorzieners van een cel. Mitochondriën zitten in eicellen, maar niet in spermacellen. Mitochondriaal DNA erft over van moeder op kind.

Mannelijke lijn

Als er Y-chromosomaal DNA-onderzoek wordt gedaan, is te zien of er verwantschap in de mannelijke lijn is. Via mitochondriaal DNA-onderzoek is te zien of er verwantschap in de vrouwelijke lijn zit. Het Y-chromosomale DNA en mitochondriaal DNA kan eeuwen lang overerven.

Verwantschapsonderzoek

Door de wet die in april 2012 van kracht werd, mag er DNA-verwantschapsonderzoek gedaan worden om een ernstige misdrijf op te lossen. Met een verwantschapsonderzoek kan een familielijn worden aangetroffen waarbinnen de dader zich bevindt. Bij het onderzoek in de zaak Vaatstra, dat zich op verwantschap in de mannelijke lijn richtte, werden bijna 8000 mannen in een straal van vijf kilometer rondom plaats delict uitgenodigd om wangslijm te laten afnemen. In het wangslijm is het DNA te vinden dat zou kunnen matchen met het DNA van het daderspoor dat op het lichaam van Marianne is gevonden.

Dubbelcheck

Rondom Veenklooster, de plek van de moord, namen bijna 7000 mannen deel aan het onderzoek. Van die groep kwam een familielijn van Jasper S, de verdachte van de moord op Marianne Vaatstra bovendrijven. Het bleek dat ongeveer dertig mensen uit zijn familie wangslijm hadden afgeleverd. S. had zelf ook meegedaan aan het onderzoek. De dubbelcheck van het DNA van Jasper S. bevestigde de match met het DNA dat gevonden was op het plaats delict.

Materiaal

Forensisch DNA-verwantschapsonderzoek is alleen zinvol wanneer er genoeg dader DNA-materiaal beschikbaar is om een match te maken met het verkregen DNA uit het wangslijm. Bij Marianne Vaatstra is voldoende DNA van een man gevonden: op haar lichaam werd sperma aangetroffen. Het is dit DNA dat Jasper S. in de week van 14 november 2012 de das omdoet. NFI weet woensdag 14 november 2012 van wie het sperma is. Maandag 19 november 2012 bevestigt de dubbelcheck die bevindingen. Jasper S. werd de avond daarvoor aangehouden op verdenking van moord op Marianne Vaatstra.

Vernietigd

In de week voor Kerstmis van 2012 is het dna-materiaal dat is verzameld voor dit onderzoek vernietigd, heeft het Openbaar Ministerie laten weten.

Lees verder

• Marianne Vaatstra – Arrestatie van de moordenaar
• Marianne Vaatstra – Bijzonderheden over het moordonderzoek
• Marianne Vaatstra – Haar broers en zussen
• Machiavelliprijs voor Bellingcat
• Marianne Vaatstra – Bekentenis van Jasper na DNA-onderzoek