Over een kwaadaardige Machiavelliaanse Narcist

Philips de Schone (1267-1314) kwam uitstekend weg in de geschiedenis: hij leek vroom, trouw aan zijn vrouw en deed alleen maar wat goed was voor... Philips. Over machtsmisbruik, geldzucht, niets ontziendheid, kortom over een middeleeuwse, kwaadaardige Machiavelliaanse Narcist.

De Machiavelliaanse Narcist

Ze hebben een persoonlijkheidsstoornis zonder dat ooit toe te kunnen geven. De Machiavelliaanse Narcist is een Super-Narcist die de macht grijpt waar hij kan. Dat maakt het verschil tussen de Machiavelliaanse Narcist en de 'gewone' Narcist: hun omgeving kruipt voor ze en doet alles om ze te behagen.

Binnen hun Narcisme is er geen ruimte voor angst- ,verdriet- of onzekerheidsgevoelens. De Machiavelliaanse Narcist leeft binnen een volkomen gepantserde persoonlijkheid waar geen plaats is voor gevoelens voor anderen. Iedereen om hem heen maakt het allemaal mogelijk; omdat Super-Narcisten de touwtjes ferm in de handen houden met nietsonziend, gewetenloos machtsmisbruik. Een onderzoek naar een man die ver voor Machiavelli zelf leefde: in een tijd waarin Narcisme alleen maar werd gezien als iemand die naar zichzelf staarde in de spiegel en zuchtte van zelfgenoegzaamheid. Niets blijkt helaas minder waar.

Philips de Schone(1267-1314)

Een jeugdige Narcist?

Philips IV had een vader die 'de harde' werd genoemd. Voor zijn vader Philips III, koning van Frankrijk was zelfgenoegzaamheid en een behoorlijke portie grootheidswaanzin, die hem fataal zou worden toen Mooie Philips 17 jaar was, niet vreemd. Dit alles is in overeenstemming met het idee dat Narcisme erfelijk kan zijn. Er zijn stromingen die 'verwendheid in de jeugd' als basis zien voor later Narcisme. Philips was een mooi kind en de eerstgeborene. Het ultieme koningskind, behandeld met fluwelen handschoenen, want kindersterfte was groot in zijn tijd.

Hij was een uitstekende en intelligente leerling en had een beroemde leermeester die hem niet streng behoefde te behandelen: Philips' intelligentie maakte hem een makkelijke leerling. Dat impliceerde dat Philips' leermeester al gauw onder de invloed kwam van Philips' charme. Daardoor werd kritiekloosheid van de leermeester ten opzichte van zijn Narcistische pupil veroorzaakt, waardoor Philips alleen maar verder kon groeien in zijn persoonlijkheidsstoornis.

Zijn vader liet hem op zijn 16e met de jeugdige, placide en onaantrekkelijke Johanna van Navarre trouwen, die hem in één klap van kroonprins tot koning van Navarre in zijn eigen recht maakte en graaf van het vruchtbare Champagne. Johanna kon haar knappe echtgenoot natuurlijk alleen maar verafgoden. Ernstige ervaringen in het leven hadden zijn Narcisme kunnen voorkomen of verminderen maar behalve de dood van zijn vader, die de goede man aan zichzelf had te wijten door een halsstarrige houding tijdens het beleg van Girona in Spanje in 1285 had Philips' Narcistische inslag alleen maar baat bij zijn vader's dood met zijn 17 jaar.

Een zichzelf overschattende koning zonder scrupules

Narcisten identificeren zichzelf met hun geïdealiseerde zelfbeeld. Dat betekent dat ze het contact met hun werkelijke zelf totaal kwijt raken. Ze blazen hun eigendunk op tot gigantische proporties, wat weer leidt tot onderschatting van de werkelijkheid.

Toen Philips' vader stierf voor de poorten van Girona zou Mooie Philips zelf wel even een goede aftocht regelen voor hemzelf en zijn leger door de Pyreneën. Zijn grootheidswaanzin en waanbeelden over hoe goed hij het allemaal zou regelen resulteerden erin dat de koninklijke familie Capet ternauwernood aan een slachting ontsnapte, terwijl bijna het gehele leger van de jonge koning het leven liet.

Machiavelliaanse Narcisten zullen hun onacceptabele eigenschappen ontkennen door ze op anderen te projecteren. De Narcist ziet die ander als een vijand die hem tegenwerkt en zal alles doen om de ander onschadelijk te maken.

Philips, altijd uit op meer geld om zijn buitengewoon weelderige levensstijl en gewapende conflicten te financieren duldde geen kerkelijke inmenging in wereldlijke zaken. Hij zag paus Bonifatius VIII als zijn grote tegenstander die hem in zijn exorbitante wensen in de weg stond. Hij had al de zogenaamde Siciliaanse kruistocht, aangevoerd door Bonifatius tegen hem en zijn familie verloren en zijn wraakzucht kende natuurlijk geen grenzen. In 1296 verbood de paus in zijn bul Clericis Laicos aan geestelijken om zonder pauselijke toestemming belasting te betalen aan wereldlijke overheden waarmee hij uiteraard Philips IV op het oog had. Als reactie stelde Philips een uitvoerverbod voor goud en zilver in, waardoor de paus helemaal geen inkomsten meer kreeg uit Frankrijk. Philips dwong zo de paus de Clericis Laicos te herroepen. In 1300 volgde een tweede aanvaring met Bonifatius VIII, die Philips nu alleen nog maar als zijn aartsvijand kon qualificeren.

Omdat de Narcist alleen oppervlakkige gevoelens toestaat in zijn leven is hij gewetenloos en niets ontziend. Maar door zijn opgeblazen grootheidswaanzin kan hij zich makkelijk in zijn tegenstander vergissen. Deze Narcist denk niemand nodig te hebben en kan alles zelf.

Philips was overtuigd van de vijandschap van de Paus en deed alles wat hem in zijn macht lag om hem dwars te zitten. In 1303 deed de 84-jarige paus Philips in de ban. Philips beantwoordde dit met het proberen te ontvoeren van de paus uit zijn eigen huis in Italië, een onbezonnen daad waarmee hij de vijandschap van de hele kerkelijke wereld op zich zou laden. Toen de paus uiteindelijk een maand na dit avontuur stierf benoemde Philips een Fransman tot paus: zijn latere marionet-paus Clement V en haalde diens zetel vervolgens naar Frankrijk omdat dat Philips het makkelijkste uitkwam: Rome was hem te ver weg. Niemand kon toen vermoeden dat deze vrij onbezonnen pauselijke verhuizing 100 jaar zou gaan duren.

De kliek van de koning voor de uitwerking van de details

De Machiavelliaanse Narcist kan zich niet bezighouden met details en vergadert een kliek om zich heen die hij vooral met geld en weelde omkoopt. Omdat zijn gevoelens ten op zichte van anderen bijzonder oppervlakkig zijn of zelfs afwezig draait hij er zijn hand niet voor om iemand die geen nut meer voor hem heeft of die hem tegenspreekt te elimineren. Dit creëert een sfeer van kruiperigheid, manipulatie en angst om hem heen waar deze Narcist alleen maar baat bij heeft.

Philips stond erom bekend dat hij een klein legertje van uitstekende adviseurs om zich heen had, die alles wat hij wilde pleegden te legaliseren en te regelen. Hij had Paus Clement V volledig in zijn macht en gebruikte hem om zich totaal te ontdoen van de Orde der Tempeliers, wiens enige verwijt tegen hem was: dat ze hem gigantische sommen geld hadden geleend. Clement V stierf een maand nadat hij zijn nut voor Philips had verloren.

Philips' hang naar geld

Dit soort Narcist heeft een bijna onwerkelijke hang naar geld en koestert jaloezie en brandende afgunst voor wie veel geld heeft. Ze zullen alles doen: liegen, bedriegen, manipuleren op onethische manier, spelen van psychische spelletjes en het zaaien van emotionele verwarring om hun doel te bereiken: het verkrijgen van nog meer geld.

Philips ging door roeien en ruiten om de Tempeliers te verdelgen. Toen het bijna niet lukte omdat Clement V aarzeling begon te vertonen over de beschuldigingen van de Tempeliers liet Philips ze in een dag tijd zonder verder vorm van proces op de brandstapel zetten.

De Machiavelliaanse Narcist kent in het algemeen maar één soort verslaving: die aan geld. Dit in tegenstelling tot de meer allerdaagse Narcist: deze is vaak verslaafd aan geld, sex, verdovende middelen of genots-middelen zoals drank.
Ook is de hang naar erkenning en het zich laten voorstaan op een voorkeurs behandeling bij de Machiavelliaanse Narcist minder evident. De erkenning en de voorkeursbehandelingen hebben ze hun omgeving allang afgedwongen door hun positie in de wereld. Indien zulke Narcisten al sex-verslaafd zijn zal het weinig invloed uitoefenen op de machtsverhoudingen binnen hun leven. Narcisten gebruiken sex in het algemeen om hun doeleinden te bereiken en de Machiavelliaanse Narcist kan gebruik maken van heel andere dwangmethoden.

De vergelijking van Philips de Schone met het Machiavelliaanse Narcisme gaat op voor iedere machtswellusteling uit alle tijden.

Lees verder

• Excentriek en Vreemd als persoonlijkheidsstoornissen
• Gestoorde dictators
• Emotioneel en grillig: als persoonlijkheidsstoornissen
• Jezus' doodskleed: de bewijzen
• De vloek van de Tempeliers