Narcisme herkennen

Narcisme kent verschillende variaties, van een grote zelfvoldaanheid tot een zware narcistische persoonlijkheidsstoornis. Vaak beginnen de problemen al in de kinderjaren en sluimeren de narcistische trekjes er langzaam maar zeker in. Hoewel iedereen wel iets van narcisme in zich heeft, is niet iedereen een narcist. Er is een verschil tussen narcisme en een narcistische persoonlijkheidsstoornis die niet altijd evengoed herkend wordt. Een narcist is te herkennen aan een aantal kenmerken of symptomen die typerend zijn.

Wat is narcisme?

Het wordt zo vaak geroepen: 'hij of zij is een narcist'. Laten we voorop stellen dat iedereen narcistische kenmerken in zich heeft. De een wat meer dan de ander. Dit houdt echter niet in dat diegene ook een narcist is. Ook lijken we te leven in een narcistische wereld: de mensen zijn steeds meer op zichzelf gericht in plaats van op anderen. Daardoor wordt iemand sneller als narcist bestempeld. Een narcist is iemand die bepaald gedrag vertoont waardoor er echte problemen met de omgeving ontstaan. De narcist zelf lijkt weinig hinder te ondervinden hiervan, maar kan zichzelf uiteindelijk wel steeds dieper in de problemen werken.

Freud

Sigmund Freud, de grondlegger van de psychoanalyse, zag het narcisme als een normaal verschijnsel tijdens de seksuele ontwikkeling van kinderen. Zo meende Freud dat psycho-trauma's werden veroorzaakt door seksueel misbruik tijdens de kinderjaren. Later werd bekend dat Freud het op een aantal punten mis had, zo ook voor narcisme geldende. Narcisme komt voornamelijk voor bij volwassenen maar kan al vroeg in de kinderjaren ontstaan. Pubers krijgen ook vaker te maken met narcisme. Bij pubers wordt het echter vaak niet als zodanig herkend en wordt het gedrag toegeschreven aan de hormonen die tijdens de puberteit opspelen.

Oorzaak

Waardoor narcisme ontstaat is niet altijd te achterhalen. Narcisme bij de volwassen mens kan een teken zijn van onvolgroeidheid. Vaak valt de persoon terug naar zijn kinderlijk stadium. Emotionele verwaarlozing tijdens de kinderjaren zou hier een grote rol in kunnen spelen. Een tekort aan serotonine zou ook een rol kunnen spelen. Deze neurotransmitter speelt een rol bij emoties, inslapen en de eetlust. Een tekort aan serotonine veroorzaakt onder andere woede en agressie. Vaak is de precieze oorzaak niet te achterhalen. Het is belangrijk om te weten dat niemand zelf voor narcisme kiest: het is een gedragsstoornis die er langzaam maar zeker insluipt. Toch kan narcisme ook plots ontstaan, wanneer deze al langer sluimert. Er hoeft dan maar iets te gebeuren in het leven van de potentiële narcist en zijn gedrag kan plots omslaan. Eenmaal deze weg ingeslagen, zal het gedrag vaak verergeren. Op een gegeven moment blijft narcistisch gedrag stabiel.

Symptomen en kenmerken

Narcisme is niet altijd duidelijk te herkennen. Er zijn narcisten die dit prima weten te verbergen, terwijl andere niet-narcisten juist worden bestempeld tot narcist. Narcisme moet zeker niet verward worden met egoïsme of zelfzuchtigheid. Opvallend is dat narcisme meer bij mannen dan bij vrouwen voorkomt, terwijl vrouwen juist meer vatbaarder zijn voor andere psychische stoornissen.

Narcisme komt in verschillende vormen voor. Zo kennen we de grote zelfvoldaanheid, maar narcisme kan ook zeer sterke vormen aannemen waarbij er sprake is van een ziekelijke variant. Bij deze variant heeft de narcist eigen opvattingen die totaal niet overeenkomen met de werkelijkheid. Wanneer narcisme ernstig is spreken we ook wel van een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS). Het is voor psychologen niet altijd makkelijk om de grens tussen narcisme en NPS te ontdekken. De volgende kenmerken komen voor bij een narcist of bij een narcistische persoonlijkheidsstoornis:

• Charmant overkomen
• Zelfvoldaanheid
• Verhalen en eigen kennis overdrijven
• Heeft behoefte aan bewondering
• Gebrek aan inlevingsvermogen
• Geen gevoel voor kritiek
• Denkt uniek of speciaal te zijn
• Grote aanleg voor jaloezie
• Woede-aanvallen
• Dominant
• Manipulerend
• Arrogant
• Paranoïde
• Heeft een obsessie voor zichzelf of voor macht

Mensen die vijf of meer van bovenstaande kenmerken vertonen zouden mogelijk kunnen lijden aan narcisme of een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Geschat wordt dat bijna één procent te maken heeft met een NPS, terwijl narcisme nog vaker voorkomt.

Beroemde narcisten zijn onder ander Napoleon Bonaparte en Pablo Picasso. Ook Adolf Hitler en Sadam Hoessein waren narcisten. Behandeling van een narcist is niet mogelijk. Er zijn geen medicijnen die een narcist genezen. De narcist zelf moet willen veranderen voor zichzelf en zijn omgeving. Dit kan middels gedragstherapie. Probleem is dat veel narcisten hun afwijkend gedrag niet herkennen of erkennen. Vaak liggen alle problemen om hem heen aan de omgeving en niet aan hemzelf.

Lees verder

• Narcisme: omgaan met de woede
• Jaloezie en ontrouwwaan