Jezus & geweld: Geldbuidel, reistas, zwaard (Lucas 22:35-38)

Jezus & geweld: Geldbuidel, reistas, zwaard (Lucas 22:35-38) Jezus was een revolutionair en helemaal geen vredelievende man. Hoewel de geboorte van Jezus werd aangekondigd met 'vrede op aarde', zei Jezus: "Denk niet dat ik gekomen ben om op aarde vrede te brengen. Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard" (Mattheus 10:34). En verder zei Hij: "Maar wie nu een geldbuidel heeft, moet die meenemen, evenals zijn reistas, en wie er geen heeft moet zijn mantel verkopen en zich een zwaard aanschaffen" (Lukas 22:36). Hoezo vredelievend?

Jezus was allerminst vredelievend

Was Jezus vredelievend en barmhartig? 'Nee,' zo luidt het antwoord op de website Freethinker, een club die het vrije denken promoot, want alhoewel de geboorte van Jezus werd aangekondigd met 'vrede op aarde', zei Jezus: "Denk niet dat ik gekomen ben om op aarde vrede te brengen. Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard" (Mattheus 10:34). En voorts zei Jezus: "Maar wie nu een geldbuidel heeft, moet die meenemen, evenals zijn reistas, en wie er geen heeft moet zijn mantel verkopen en zich een zwaard aanschaffen" (Lukas 22:36).(1)

Deze woorden die toegeschreven worden aan Jezus, kunnen netzogoed toegeschreven worden aan Mohammed die in de Koran vele keren oproept tot de jihad - het opnemen van het zwaard ter bestrijding en onderwerping van ongelovigen. Het zijn geen teksten om trots op te zijn. Christenen zouden er verstandig aan doen deze teksten uit hun Bijbel te schrappen. Of toch niet?

Bijbelteksten moeten gelezen worden in de context

Welnu, voor de Joden is de boodschap over Jezus en het kruis een ergernis en voor de Grieken is deze boodschap een dwaasheid (1 Korintiërs 1:23). Toen en nu, daar is niet veel in veranderd. Het is dus niet zo verwonderlijk dat vele mensen de woorden en daden van Jezus proberen af te branden. En zo op het eerste gezicht lijkt het er inderdaad op dat Jezus geweld aanmoedigt en het gebruikt van geweld rechtvaardigt. Maar schijn bedriegt. Als je een tekst uit haar historische en literaire context haalt, dan verandert de betekenis.

De Koran mag dan geen context bieden (2), de Bijbel doet dat zeer zeker wel. Kijkend naar de bredere context van het Nieuwe Testament, ontdekken we in de weg die Jezus ging het sterke besef dat het Rijk van God op deze aarde nooit met wapens kan worden gerealiseerd. Het gehele Nieuwe Testament is hiervan doordrongen en nergens in deze bundel geschriften - van de brieven van de heftige Paulus tot en met de geneesheer Lucas die één van de vier evangeliën schreef - worden gelovigen opgeroepen de wapens ter hand te nemen en ten strijde te trekken tegen de goddelozen, om een heilige oorlog te beginnen tegen ongelovigen.(3)

Geldbuidel, reistas en zwaard (Lucas 22:35-38)

Het is tijd om de twee hierboven aangehaalde teksten successievelijk onder de loep te nemen. In het onderhavige artikel bespreken we Lucas 22:35-38. In dit artikel komt Matteüs 10:34 aan de orde.

  • 35 Daarna zei hij tegen hen: ‘Toen ik jullie uitzond zonder geldbuidel, reistas en sandalen, kwamen jullie toen iets tekort?’ ‘Niets!’ antwoordden ze. 36 Hij zei: ‘Maar wie nu een geldbuidel heeft, moet die meenemen, evenals zijn reistas, en wie er geen heeft moet zijn mantel verkopen en zich een zwaard aanschaffen. 37 Want ik zeg jullie: wat geschreven staat, moet in mij tot vervulling komen, namelijk: “Hij werd gerekend tot de wettelozen.” Inderdaad, nu wordt voltrokken wat over mij gezegd is.’ 38 Ze zeiden: ‘Kijk Heer, hier zijn twee zwaarden.’ Maar hij zei tegen hen: ‘Genoeg hierover!’ (NBV)

In de NBG-vertaling:

  • 35 En Hij zeide tot hen: Toen Ik u uitzond zonder beurs of reiszak of sandalen, hebt gij toen aan iets gebrek gehad? Zij zeiden: Aan niets. 36 Hij zeide tot hen: Maar nú, wie een beurs heeft, hij neme die, zo ook een reiszak; en wie er geen heeft, hij verkope zijn mantel en kope een zwaard. 37 Want Ik zeg u, dat dit woord, dat geschreven is, aan Mij in vervulling moet gaan: En Hij is onder de misdadigers gerekend. Want wat over Mij geschreven is, komt tot een einde. 38 Zij zeiden: Here, zie, hier zijn twee zwaarden! Hij zeide tot hen: Het is voldoende. (NBG)

In het Grieks staat er voor 'zwaard' μάχαιρα of machaira (Strong #3162) en dit woord heeft een tweeledige betekenis:

  1. een lang mes, gebruikt om dieren te slachten en vlees te snijden;
  2. een kort zwaard, in onderscheid van een lang zwaard: (a) een krom zwaard, om mee te slaan; (b) een recht zwaar, om mee te stoten.

Het was indertijd niet ongewoon een kort zwaard te dragen. Het konden ook lange messen zijn waar bijvoorbeeld het paaslam mee geslacht werd (zie Lucas 22 vers 13). Ongetwijfeld was de slacht het doel van de twee 'zwaarden' (of lange messen) die de discipelen in de bovenzaal in bezit bleken te hebben.

Het Grieks van het Nieuwe Testament gebruikt twee verschillende woorden voor zwaard. Het andere woord, ρομφαια of rhomphaia, wijst op een veel groter militair wapen: een lang zwaard dat als een soort speer op de schouder gedragen werd. In de Evangeliën wordt het woord machaira bijna uitsluitend gebruikt ter aanduiding van de zwaarden van de soldaten die Jezus kwamen arresteren in Getsemané. Tevens wordt het gebruikt voor het mes van Petrus die de arrestatie van Jezus daarmee wilde verhinderen. Verder wordt het gebruik in de twee bovengenoemde teksten: Matteüs 10:34 en Lucas 22:36.

In het door ons besproken tekstgedeelte wekt Jezus de indruk dat zijn leerlingen een zwaard moeten aanschaffen. Bedoelt Jezus inderdaad letterlijk dat ze een zwaard moeten kopen of is het figuurlijk bedoeld? We zullen dieper de tekst induiken.

Een zwaard aanschaffen

Jezus herinnert zijn leeringen aan gelukkiger dagen waarin alles wat gemakkelijker ging: "Toen ik jullie uitzond zonder geldbuidel, reistas en sandalen, kwamen jullie toen iets tekort?" Ze kwamen niets tekort, was hun antwoord. De opdracht was om zonder geldbuidel, reistas en sandalen te reizen - dus om zich niet als reizigers uit te rusten, in volledige afhankelijkheid van God die soeverein zou voorzien in hun behoeften doordat gastvrije, welwillende mensen ze voedsel, kleiding en onderdak zouden verschaffen. En als ze een stad binnengaan waar ze niet welkom zijn, welnu, dan trekken ze gewoon door naar de volgende stad (Lucas 10:1-9). Kwamen ze ook maar iets tekort? "Nee," luidt hun antwoord.

"The Times they are a-Changin," zingt singer-songwriter Bob Dylan. Jawel, tijden veranderen. Andere tijden, andere instructies.

Jezus heeft nu een andere les voor zijn discipelen: Verwacht ontberingen, beproevingen en vijandigheid. Let op het woordje 'nu': "Maar wie nu een geldbuidel heeft, moet die meenemen, evenals zijn reistas, en wie er geen heeft moet zijn mantel verkopen en zich een zwaard aanschaffen." Bereid je dus vanaf nu goed voor en wees zelfvoorzienend, is zijn boodschap.

'While I was with them I protected them'
"In the 'High Priestly Prayer,' Jesus prayed, 'While I was with them I protected them and kept them safe by the Name you gave me' (John 17:12; italics added). There are numerous instances of the protection of this extraordinary providence in the Gospels. In Luke 8:22-25, for example, we read the account of Jesus and his disciples being in a boat when a squall came upon them. The text explicitly tells us, 'they were in great danger' (8:23). And yet, Jesus rebukes them for exhibiting 'little faith.'

The reason for his rebuke is that Jesus was not going to die by drowning. Nor was he was going to die at the hands of robbers. He was going to die on the cross. And so, as long as he was with them, no harm could possibly come to them. But now he was going away, and with him the protection of an extraordinary providence. The disciples must now rely on the ordinary means of God’s protection. And so he says, 'But now . . . if you don’t have a sword, sell your cloak and buy one'."(4)

Maak je borst maar nat

Een mantel voor een zwaard. Een mantel beschermt reizigers tegen de ontberingen van de nacht; reizigers konden daarin slapen tijdens de koude nachten. Dit impliceert dat er werkelijk zware tijden op komst zijn. Het zwaard symboliseert de strijd die de volgelingen van Jezus te wachten staat. Maak je borst maar nat. Er valt heel wat tegenwerking te verwachten. Jezus kondigt met zoveel woorden het conflict aan.

Sam Janse zegt hierover:

  • "De NBV heeft: 'Genoeg hierover!' en dat klinkt zoals het klinken wil, als een kritische opmerking. Jezus zal de oproep om een zwaard te kopen ongetwijfeld als beeld hebben gebruikt om aan te geven dat er zware tijden voor de deur staan. Zoals wij zouden zeggen: 'Je kunt de messen wel gaan slijpen.' De Discipelen vatten dit letterlijk op en daarom berispt Jezus hen."(5)

De discipelen begrepen de overdrachtelijke zin van zijn woorden niet en namen die letterlijk. Jezus wijst ze daarom terecht.

Het Evangelie wordt niet met geweld verdedigd of met het zwaard verspreid

In de verzen 47-51 kunnen we lezen dat, vlak voordat Jezus gevangen genomen werd, Petrus met het zwaard de rechteroor van de dienaar van de hogepriester afsloeg en een aantal van zijn leerlingen vroegen: "Heer, zullen we er met het zwaard op los slaan?" Maar Jezus zei: "Houd daarmee op. Zo is het genoeg!" Hij raakte het oor aan en genas de man. Jezus verbood zijn discipelen het zwaard te hanteren tegen ongelovigen. Nee, het Evangelie wordt niet met geweld verdedigd.

Het koninkrijk van God kan niet door middel van het zwaard naderbij gebracht worden. Jezus zegt in Johannes 18:36: "Mijn koningschap hoort niet bij deze wereld. Als mijn koningschap bij deze wereld hoorde, zouden mijn dienaren wel gevochten hebben om te voorkomen dat ik aan de Joden werd uitgeleverd. Maar mijn koninkrijk is niet van hier." Jezus verbood expliciet het zwaard te gebruiken als een manier om zijn Koninkrijk te bevorderen. We leven wel in deze wereld, maar vechten niet met de wapens van deze wereld (2 Korintiërs 10:3). Het gaat om een geestelijke wapenrusting (Efeziërs 6:10-20).

In zijn dood geeft hij verzoening en vergeving

Ter verklaring van zijn woorden in vers 36, om goed voorbereid op reis te gaan vanwege de moeilijke tijd die komt en het gevaar dat ze te wachten staat, spreekt Jezus deze woorden uit (vers 36): "Want ik zeg jullie: wat geschreven staat, moet in mij tot vervulling komen, namelijk: 'Hij werd gerekend tot de wettelozen.' Inderdaad, nu wordt voltrokken wat over mij gezegd is." Jezus citeert Jesaja 53:12. In Jesaja 52:13 - 53:12 wordt een profetische beschrijving gegeven van de verlossende bediening van de lijdende dienaar die de zonden van anderen op zich neemt. Het volledige vers dat Jezus citeert luidt als volgt:

  • "Daarom ken ik hem een plaats toe onder velen en zal hij met machtigen delen in de buit, omdat hij zijn leven prijsgaf aan de dood en zich tot de zondaars liet rekenen. Hij droeg echter de schuld van velen en nam het voor zondaars op." (Jesaja 53:12)

Jezus spreekt tot zijn leerlingen van een vijandige wereld waarin ze zich zullen begeven wanneer ze het Evangelie gaan verspreiden. Jezus sterft tussen twee misdadigers aan het kruis; Hij werd als één hunner beschouwd. Maar in zijn dood geeft hij verzoening en vergeving: "Vader, vergeef hen, want ze weten niet wat ze doen" (Lucas 23:34). Jezus is klip en klaar over zijn missie: "Want ook de Mensenzoon is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en zijn leven te geven als losgeld voor velen" (Marcus 10:45). En dat deed Hij door de zonden 'van velen' te dragen aan het kruis.

'Ze hebben mij vervolgd, dus zullen ze ook jullie vervolgen'

Jezus zal worden vervolgd en worden behandeld als een misdadiger. Zijn volgelingen hoeven geen betere positie te verwachten; een leerling staat immers niet boven zijn leermeester (Lucas 6:40). De wereld zit niet te wachten op de 'blijde boodschap' dat Jezus Christus stierf voor zondaars, en hun zonden in Zijn Eigen lichaam aan het kruis droeg, begraven is en is opgestaan uit de doden (1 Korintiërs 15:1-5; 1 Petrus 2:24). Degenen die deze boodschap zullen uitdragen zullen worden bespot, gehaat, en vervolgd:

  • "Als jullie bij de wereld zouden horen, zou ze jullie hebben liefgehad als iets van haarzelf, maar jullie horen niet bij haar, want ik heb jullie uit de wereld weggeroepen. Daarom haat ze jullie." (Johannes 15:19)

  • "Denk aan wat ik gezegd heb: een slaaf is niet meer dan zijn meester. Ze hebben mij vervolgd, dus zullen ze ook jullie vervolgen." (Johannes 15:20)

  • "Jullie zullen het zwaar te verduren krijgen in de wereld, maar houd moed: ik heb de wereld overwonnen." (Johannes 16:33)

Geen overdreven waarschuwing

In retrospectief zijn de waarschuwende woorden van Jezus dat er zware tijden voor de deur staan, geenszins overtrokken. Zijn apostelen werden gemarteld en geslagen en vonden dikwijls op de wreedste manier de dood.(6)

Naam apostelWijze van sterven
Petrusgekruisigd
Andreasgekruisigd
Mattheüshet zwaard
Johanneseen natuurlijke dood
Jacobus, de zoon van Alfeüsgekruisigd
Filippusgekruisigd
Simongekruisigd
Thaddeüsgedood door pijlen
Jacobusgestenigd
Thomasspeerstoot
Bartholomeüsgekruisigd
Jacobus, de zoon van Zebedeüshet zwaard

'In de wereld zult u verdrukking hebben, maar...'

Door de eeuwen heen zijn christenen vanwege hun geloof vervolgd. Zo zijn christenen gedurende drie eeuwen door de Romeinen wreed vervolgd; ze werden gewurgd, verbrand of zelfs voor de leeuwen gegooid in de Romeinse amfitheaters. Ook nu vindt in allerlei landen van de wereld christenvervolging plaats.

Kortom, gelovigen moeten zich terdege voorbereiden op hun reis die vol gevaar is en niet gemakkelijk zal zijn. Ja, sommigen van ons zullen zelfs sterven vanwege hun geloof. Wees dus goed voorbereid. De wereld zal je niet met open armen ontvangen.

We mogen niettemin kracht putten uit de volgende woorden van Jezus:

  • In de wereld zult u verdrukking hebben, maar heb goede moed; Ik heb de wereld overwonnen. (Johannes16:33)

Noten:
  1. Dan Barker: Waarom Jezus? http://www.freethinker.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=50 (voor de laatste keer geraadpleegd op 24 juli 2010)
  2. Ibn Warraq: Leaving islam - Apostates speak out; Prometheus Books, New York, 2003, p.400-404.
  3. Sam Janse: De tegenstem van Jezus - Over geweld in het Nieuwe Testament; Boekencentrum, Zoetermeer, 2006.
  4. Rev. G.C. Hammond: Jesus’ Prescription of the Sword - Luke 22:35-38; http://www.aplacefortruth.org/Jesus.sword.hammond (voor de laatste keer geraadpleegd op 24 juli 2010)
  5. Sam Janse: De tegenstem van Jezus - Over geweld in het Nieuwe Testament; Boekencentrum, Zoetermeer, 2006, p. 73.
  6. Wie zou er willen sterven voor een leugen?; http://www.thelife.nl/pag.php?c=4&s=0&s2=0&v=140 (voor de laatste keer geraadpleegd op 24 juli 2010)

Lees verder

© 2010 - 2024 Tartuffel, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
De gelijkenis van de verloren zoon: Lucas 15 vers 26De gelijkenis van de verloren zoon: Lucas 15 vers 26En hij riep een van de knechts tot zich en vroeg wat er te doen was Lucas 15: 26 In de gelijkenissen van Jezus nemen kne…
Stille tijd op weg naar Pasen en bezinningStille tijd op weg naar Pasen en bezinningVolgens verschillende mensen is Jezus Christus niet de zoon van God. Jezus zou ook niet zijn opgestaan uit de dood. Petr…
De gelijkenis van de verloren zoon: Lucas 15De gelijkenis van de verloren zoon: Lucas 15Wanneer Jezus de gelijkenis van de Verloren zoon in Lucas 15 vertelt moeten we letten op context waarin de gelijkenis ve…
De gelijkenis van de Verloren zoon: Lucas 15: 23De gelijkenis van de Verloren zoon: Lucas 15: 23En haalt het gemeste kalf en slacht het en laten wij een feestmaal hebben (Lucas 15: 23). De jongste zoon is terug. De v…

De Zwarte kat: vereerd en verguisdDe Zwarte kat: vereerd en verguisdDe een vindt het een schijnheilig, wreed en afstandelijk beest. De ander houdt juist van hem om zijn zachtheid, zijn gra…
Jezus in het jodendomMiljoenen mensen geloven vandaag de dag dat Jezus de Messias was. Hun geloof gaat zover dat ze menen dat Jezus God zelf…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: TanteTati, Pixabay
  • Dan Barker: Waarom Jezus? http://www.freethinker.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=50 (voor de laatste keer geraadpleegd op 24 juli 2010)
  • Het Nieuwe Testament - Statenvertaling met Strong-coderingen en Grieks-Nederlands Lexicon; Importantia Studiebijbel.
  • Ibn Warraq: Leaving islam - Apostates speak out; Prometheus Books, New York, 2003.
  • Rev. G.C. Hammond: Jesus’ Prescription of the Sword - Luke 22:35-38; http://www.aplacefortruth.org/Jesus.sword.hammond
  • Sam Janse: De tegenstem van Jezus - Over geweld in het Nieuwe Testament; Boekencentrum, Zoetermeer, 2006.
  • Studiebijbel: Het Evangelie naar Lucas; Uitgeverij In de Ruimte, Soest, 1993.
  • Vrede of het zwaard?; http://www.broedersinchristus.nl/blad/blad_taal_34.htm (voor de laatste keer geraadpleegd op 26 juli 2010)
  • Wie zou er willen sterven voor een leugen?; http://www.thelife.nl/pag.php?c=4&s=0&s2=0&v=140 (voor de laatste keer geraadpleegd op 24 juli 2010)
Reactie

Squall, 28-11-2011
"De Koran mag dan geen context hebben"
Ibn Warraq: Leaving islam - Apostates speak out; Prometheus Books, New York, 2003, p.400-404.

Jij moest eens je bronnen nalopen op hun integriteit. Iedere vers van de Koran dient in een specifieke tekstuele en historische context gelezen te worden. De uitspraak op zichzelf is ongelooflijk krom, IEDERE TEKST heeft wel een context. Er zijn maar weinig teksten waar je één op één zaken uit kunt citeren letterlijk zonder de betekenis verkeerd te interpreteren.

Aan de interpretatie van de Koran ligt een studie ten grondslag (Tafseer) en jij beweert dat het geen context heeft? Ik ben eigenlijk daar opgehouden met lezen. Reactie infoteur, 29-11-2011
Wat ik bedoel, wordt zeer duidelijk verwoord door Samuel Green:

"De koran gaat over het leven van Mohammed. Mohammed schreef de woorden van de koran als antwoord op de verscheidene situaties in zijn leven, maar hoe deze situaties waren, wordt niet door de koran weergegeven. Dat wil zeggen: dat de koran niet haar eigen context of chronologie vermeldt. Het kennen van de juiste context en chronologie is van essentieel belang om de koran te begrijpen. Maar om inzicht te krijgen in de context en de chronologie moeten we niet bij de koran zijn maar bij de boeken over de islamitische traditie - boeken zoals de hadieth of de sira literatuur. Deze boeken bieden de context voor de koran. De islamitische geleerde Habib Ur Rahman Azami verklaart duidelijk de afhankelijkheid van de koran van de hadieth en sira.

'Een groot aantal koranverzen is nagenoeg niet te begrijpen of te verklaren als de Tradities zouden worden afgedaan als zinloos en onecht'. ( Habib Ur Rahman Azami, The soennah in the Islam, blz. 29-31.)

De bijbel echter is heel anders. De bijbel voorziet in zijn eigen context en chronologie. Het begint met de schepping en vertelt het verhaal tot en met de nieuwe schepping, de tijd van de opstanding. Als de bijbel bepaalde informatie geeft of het evangelie verkondigt dan wordt dit gedaan binnen een kader van openbaringen. Dus om de bijbel te begrijpen heb je alleen maar de bijbel nodig. De bijbel is onafhankelijk en staat op zichzelf zoals het woord van God behoort te zijn." (Bron: http://answering-islam.org/Dutch/green/vergelijkingbijbelkoran.htm.)

Robert Spencer schrijft er het volgende over:

"… [M]uch of the Koran has no context in the first place. For long stretches there is little or no narrative unity. The text move[s] from topic to topic with scant regard for any conventional notion of continuity. Many verses appear as abstract maxims, related without regard to any particular situation;… " (Robert Spencer: The Complete Infidel's Guide to the Koran, p.17).

Kortom: de koran biedt niet haar eigen context of chronologie, maar de Bijbel daarentegen wel. Bij de Bijbelexegese (tekstverklaring) moet de tekst in zijn context worden beschouwd, dat wil zeggen dat men deze probeert te begrijpen vanuit wat er aan voorafgaat en wat er op volgt, dat hij vergeleken wordt met 'parallelle gedeelten' en tenslotte met de gehele Bijbel. Een tekst in de koran biedt geen context, en dus kan de lezer deze er ook niet bij betrekken. De lezer zal te rade moeten gaan bij andere teksten, zoals de hadith, om de context samen te stellen, voor zover hij daar (nog) in slaagt. Met de Bijbel ligt dat geheel anders; daar krijgt de lezer de context (zowel de directe als de bredere) aangereikt. Het is dan ook zaak deze erbij te betrekken in plaats van een tekst los te beschouwen, zoals Freethinker doet. De Bijbel is geen (gebrekkige) koran, die het nalaat een voor de lezer duidelijke context te bieden.

Wat ik dus bedoel te zeggen is dat de koran geen context biedt. Maar laat ik, om verwarring te voorkomen, de betreffende zinsnede veranderen in: "De koran mag dan geen context BIEDEN… ".

Zo, na deze uitleg kunt u weer gerust verder lezen. Als er nog andere vragen zijn, dan hoor ik dat graag.

N.B.: Gelet op voorgaande is het overigens merkwaardig dat een devoot moslim gelooft dat de Koran perfect, onveranderlijk en het eeuwige woord van Allah is, terwijl 'ieder vers van de Koran in een specifieke tekstuele en historische context gelezen dient te worden' waarbij dus andere (lees: imperfecte en niet-eeuwige) geschriften naast de koran nodig zijn om dat te kunnen. Dat is geen perfectie, maar een manco. Het eeuwige woord van Allah kan het niet zelfstandig af en moet - bij wijze van spreken - op krukken lopen.

Tartuffel (2.971 artikelen)
Laatste update: 19-05-2023
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Religie
Bronnen en referenties: 9
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.