Zelf-presentatie

Iedereen staat wel eens voor de spiegel. Zoals je jezelf ziet, denk je misschien, zo zien anderen mij ook. Maar dat is niet altijd waar. Anderen hebben een beeld bij je, dat deels gebaseerd is op fysiek uiterlijk, maar ook grotendeels afhangt van wat men van jou weet, en hoe men je vindt. Dat hangt gelukkig niet alleen van de ander af, of het weer. Je kan zelf ook ‘bepalen’ hoe anderen je zien, door jezelf op een bepaalde manier te presenteren. Dit is zelf-presentatie, het onderwerp van dit artikel. Waarom presenteren we onszelf, en hoe doen we dat?

Zelf-presentatie in een notendop

Zelf-presentatie – ook wel impressie-management genoemd - is het proces waarmee we als individu proberen controle uit te oefenen op wat anderen van ons denken. Veelal gebeurt dit onbewust, we hebben nauwelijks in de gaten dat we ons gedragen om ‘in een positief daglicht’ te komen staan bij anderen. Ruwweg wordt er door de sociale psychologie drie manieren van zelf-presentatie onderscheiden: 1) aardig gevonden worden, 2) competent lijken en 3) macht en status uitstralen. Maar waarom zouden mensen dit überhaupt doen?

Waarom zelf-presenteren we?

Ten eerste doen we het omdat we iets willen van anderen. We moeten daartoe anderen overtuigen om te delen met ons. Immers, als zij besluiten niet te delen met ons, waar zijn wij dan? Dit ‘overtuigen’ van de ander kan op de drie hierboven genoemde manieren gebeuren, laten we het even toelichten aan de hand van het delen van brood. Je kan bijvoorbeeld een goede relatie met iemand opbouwen (aardig gevonden worden) zodat die persoon uit liefde met je deelt. Hij geeft je een deel van zijn brood, als teken van vriendschap. Je kan ook zo overkomen dat de ander gelooft dat jij beter weet wat je met een bepaald goed aanmoet, dan hij/zij zelf (competent lijken), en het aan jou overgeeft. De ander denkt dat jij een veel lekkerder boterham kan maken dan hijzelf, en geeft jou het stuk brood ter verdere verwerking. Tot slot kan je jezelf zo machtig laten lijken, dat de ander besluit dat het veilig/beter is om gewoon naar je te luisteren en zijn goed af te geven. Je beveelt de ander en hij geeft snel zijn stukje brood aan jou.

Een tweede reden om jezelf te presenteren aan anderen is met als doel je eigen zelf-beeld te construeren. Iedereen heeft een idee van ‘zichzelf’. Vaak zie je jezelf als bijvoorbeeld ‘gul’, of juist ‘slim’ of misschien wel ‘mooi, knap’, of (meestal) een combinatie van vele van dit soort woorden. Een dergelijk zelf-beeld, echter, is het sterkst als het wordt bevestigd door anderen. Als je jezelf ziet als een grappig iemand, maar niemand lacht, ga je (hopelijk) op een gegeven moment aan jezelf twijfelen. Door jezelf als ‘grappig’ op te stellen, je zo te presenteren aan anderen, maak je meer kans om bevestigd te worden in je eigen zelf-beeld. Naast deze bevestiging van anderen geloven veel psychologen dat het óók gunstig is voor je zelf-beeld om domweg de handelingen te doen, die bij je beeld horen. Zie je jezelf als gul, dan is het ‘doen’ van gulle dingen (doneren aan een goed doel) voldoende om je zelf-beeld te bevestigen, of je nu feedback krijgt van anderen of niet.

Ten derde is een consistente zelf-presentatie (een presentatie die telkens hetzelfde is) ook bevorderlijk voor sociale interactie met anderen. Wanneer je steeds dezelfde rol en presentatie aanneemt, weten mensen ‘wat ze aan je hebben’. Ze hoeven niet voorzichtig te handelen en te vissen naar wat je vindt of hoe je bent, neen, ze kennen je ‘gepresenteerde karakter’ al, en kunnen daar direct op inspelen. Hetzelfde doe jij bij hun. Denk bijvoorbeeld aan de rol dokter en patiënt. Je neemt automatisch aan dat de dokter je advies zal geven, en dat jij dit aanneemt. De dokter heeft status en (een zekere vorm van) macht. Zou je dit niet aannemen, dan zou een interactie bij de arts heel wat moeizamer verlopen. De goede man/vrouw zou dan iedere keer weer moeten bewijzen aan jou dat hij expertise heeft, of ‘competent is’. De wachtkamer zou binnen no-time uitpuilen!

Hoe kan je jezelf presenteren?

Hierboven werd het al aangestipt, doorgaans worden er drie manieren onderscheiden van zelf-presentatie. In de onderstaande artikelen ga ik verder hierop in.

X) Aardig gevonden worden: wanneer mensen je aardig vinden, gaan veel sociale interacties soepeler. Mensen zijn bereid om dingen voor je te doen, en vice versa. Kort en bondig, je wordt aardig gevonden als je:

• 1) uitdrukking geeft dat jij anderen aardig vindt,
• 2) je veel lijkt op anderen (of doet alsof je veel lijkt op anderen),
• 3) je fysiek aantrekkelijk bent of maakt en
• 4) je bescheidenheid toont.

X) Competent lijken: Naast aardig gevonden worden is het ook van belang dat je gezien wordt als capabel en competent om dingen te doen. De macht van een expert is hedentendage sterk, denk maar aan de veelvuldige reclames die tandartsen laten presenteren hoe geweldig merk X tandpasta wel niet is. Grote multi-nationals zouden niet tonnen geld investeren in deze reclames als het geen machtig medium was om mensen te overtuigen.
Maar hoe kan jij, als individue, macht uitstralen?
Dit kan je doen door:

• 1) je competentie te uiten in echte situaties,
• 2) verbaal vertellen van je competentie (voorzichtig hiermee!)
• 3) gebruik maken van ‘tekenen van competentie’ en
• 4) excuses maken wanneer je iets niet hebt kunnen doen.

X) Macht en status vertonen: wanneer mensen je niet aardig of kundig vinden, kan je ze nog altijd overtuigen van je macht, om zo dingen voor elkaar te krijgen. Niemand vindt een dictator aardig, en misschien ook niet competent, maar als hij/zij machtig is, luistert toch iedereen naar hem/haar. Machtsvertoon kan door:

• 1) tekenen vertonen van macht, zoals de 5 machtsvormen besproken door psychologen French en Raven,
• 2) vol overgave geld uitgeven aan dure zaken,
• 3) jezelf associëren met belangrijke mensen en
• 4) non-verbale tekenen van dominantie vertonen.

Lees verder

• Macht van een expert/professional
• French en Raven’s vijf vormen van macht
• Status en macht – hoe kom je eraan?
• Conflictstijlen