French en Raven’s vijf vormen van macht

Mensen hebben van nature de neiging om diegene te volgen, die veel macht vertonen. Evolutionair gezien is het slim om een alfamannetje te volgen die veel macht vertoont, omdat macht betekent dat je veilig bent bij hem, en niet zo veilig als je je tegen hem keert. Het lijkt alsof macht automatisch voortvloeit uit leiderschap. Niet alle macht komt van leiderschap, echter. Andersom, leiderschap lijkt wel altijd macht voor de leider te produceren.

Verschil tussen formeel en informeel

In de twinstigste eeuw ontstond er onder academicie en managers een interesse in leiderschap en macht. Vooral op de werkvloer kunnen we twee verschillende soorten macht onderscheiden:

1. Ten eerste is er de formele macht, welke is opgeschreven in taakbeschrijvingen, contracten en zo verder. Je moet hierbij denken aan de macht om salarisen en bonissen te bepalen, of mensen aan te nemen danwel ontslaan.
2. Informele macht, aan de andere kant, is gebaseerd op de ‘ongeschreven’ instemming van anderen dat een bepaald persoon de ‘leider’ is, om wat voor reden dan ook. In groepswerk zie je vaak dat een persoon naar voren komt als de team-leader. Dit kan zo zijn omdat deze persoon uitzonderlijk veel kennis heeft (expert leader) of omdat hij de juiste mensen buiten het team kent (social leader).

Vijf vormen van Macht

John French en Bertram Raven zijn twee psychologen uit Amerika die deze ‘informele’ vorm van leiderschap hebben onderzocht. . Gebaseerd op hun onderzoek beschreven ze vijf vormen van macht.

Legitiem/wettelijke macht

Macht gebaseerd op een maatschappelijke rol die iemand toebedeeld is. Men gelooft dat een persoon met legitieme macht het recht heeft op deze macht, en daarom ook recht op andermans gehoorzaamheid. Culturele normen en waarden zijn belangrijke redenen die bijdragen aan deze vorm van macht. Het zijn aangeleerde ‘default gedragingen’ die ons door cultuur worden bijgedragen. Hoeveel mensen denken lang na over het gehoorzamen van een politie-agent, of het opvolgen van de wet? Wie luistert er niet naar zijn manager, als die vraagt of een werknemer een bepaalde taak wil uitvoeren (welke alles zins redelijk in diens takenpakket ligt)? Deze macht is rol-gerelateerd. Dit betekent dat de macht gekoppeld is aan een rol die je hebt. Je rol als manager, bijvoorbeeld, geeft je de macht over andere werknemers. Zodra je geen manager meer bent, of zelfs wanneer je niet je ‘rol’ speelt (bijvoorbeeld tijdens een jaarlijks weekend-uitje met de afdeling) verlies je ook de macht die erbij hoort. Een politie-agent heeft alleen macht over de gewone burger, wanneer hij in zijn politie-rol is. Voorbeelden van mensen met een legitieme macht zijn: politie, managers, wethouders, de president of the koning(in).

Belonings-macht

Deze vorm van macht heeft te maken met belonen van anderen. Iemand die de mogelijkheid heeft om anderen te belonen verkrijgt hiermee een soort van macht. Mensen werken voor een bedrijf omdat ze ervoor betaald krijgen (beloning). Beloningen komen voor in vele smaken en vormen. De meest duidelijke beloning is natuurlijk monetair, in de vorm van salaris, subsidies etc. Maar ook minder duidelijke beloningen kunnen gegeven worden. Sociale waardering van een belangrijk persoon kan ook gezien worden als een beloning. Op de werkvloer is er vaak een verschil tussen diegene die de lonen verdelen, en degene die de leiding hebben over een team/vloer. De meeste managers hebben geen invloed op de lonen van hun directe ondergeschikten. Dit betekent dat veel managers het dus moeten doen zonder belonings-macht. Voorbeelden van mensen die WEL beloningsmacht hebben zijn: ouders (bijvoorbeeld als ze kinderen een snoepje geven voor goed gedrag) en de overheid die boetes dan wel subsidies wetmatig handhaaft.

Dwang-macht

Deze vorm van macht gaat ervan uit dat iemand letterlijk gedwongen kan worden om iets te doen wat een ander wil dat gedaan wordt. In de meest primitieve vorm: “als je niet gauw dit en dat doet, dan zal ik je eens… <iets slechts of naars volgt>“. De meeste mensen luisteren naar de wet en politie agenten omdat ze anders afgestraft worden (gevangenis, boetes, etc). De wet stelt ons allerlei (lastige) regels voor die we moeten opvolgen om niet gestraft te worden met boetes of gevangenisstraf. Sociale buitensluiting is een gevolg van de sociale dwang van groepen om te doen wat de groep wil. Dit zijn allemaal voorbeelden van dwang (hoewel sommigen misschien niet duidelijk als ‘dwang’ gezien worden, zoals de meeste wetten en sociale druk). Voorbeelden van dwang-macht-hebbenden: de wet, ouders, de sociale groep waartoe men behoort.

Expert-macht

Deze vorm is gebaseerd op superieure kennis en/of kunde. Vaak zie je in een project groep dat een bepaalde bijzonder kundige expert het voortouw neemt. Op basis van zijn kennis gaan de anderen ervan uit dat hij/zij de juiste persoon is om te leiden. Je ‘expertise’ verleent je dus de macht om tot leider benoemd te worden. Een belangrijk effect van expert macht is dat het gemakkelijk overdraagbaar is. Dit betekent, dat als je een expert bent in een bepaald gebied (laten we zeggen, het stoppen van sokken) mensen vaak je expertise als een algemene persoonskenmerk interpreteren. In een volgende situatie, waarin ‘expertise’ nodig is (laten we zeggen, fietsbanden-plakken), gaat men uit van de aanname dat je een ‘expert’ bent. Niet zozeer het feit dat je expert was in sokken stoppen, enkel de titel ‘expert’ blijft vaak bij mensen hangen. Zodoende kan je dus je expertise vaak naar andere gebieden uitbereiden, zonder daar eigenlijk ‘recht’ op te hebben. Voorbeelden van expert-machthebbenden: een wetenschapper, een professor, de oude medicijnman

Referente macht

Wanneer iemand knap, charismatisch is of gewoon een soort ‘charme’ heeft, kan iemand hier vaak een vorm van macht aan ontlenen. Of je werkelijk machtig ben of niet, doet er niet toe, zolang je jezelf presenteert als een machtig iemand. Zulke zelfpresentatie kan zeer overtuigend zijn voor anderen! Want, hoewel het misschien niet altijd rechtvaardig is omdat men voor deze machtsvoor geen ‘inhoudelijke kennis’ nodig heeft, is veel leiderschap gericht op deze vorm van macht. Politici, bijvoorbeeld, verkrijgen hun (later legitieme) macht in de eerste instantie door mensen te overtuigen met hun charisma (en ook wel expertise, mag men hopen). Veel leiders in het verleden zijn verkozen op hun charismatische uitstraling. Deze vorm van macht is ook vaak misbruikt. Van alle vormen van macht is deze het minst ‘ergens’ op gebaseerd. Noch de macht van distributie van beloningen of straffen, noch kennis, noch het uitvoeren van een rol leidt tot deze vorm van macht. Enkel en alleen een ‘charme’ leidt ertoe dat mensen deze machthebbenden volgen. Veel grote leiders zijn ontstaan vanuit deze vorm van macht, zowel goede (Gandhi, Boeddha) als slechte (Hitler, Stalin).

Het nut van deze classificatie?

Tot slot, waarom zouden we dit allemaal willen weten? Wat maakt het uit of je weet waar iemands macht vandaan komt?
Ten eerste geeft het een beter inzicht in wie wie beinvloed. Als er iemand aan de leiding gezet moet worden, is het handig om te weten wie naar wie luistert. Geef de leiding aan een oncharismatische, domme dodo, en je hebt een recept voor mislukking. Vindt je een expert met een leuke snoet, zit je gebakken!

Het is ten tweede een handige methode om erachter te komen hoe het zit met je eigen (gebrek aan) macht. Misschien kan je jezelf meer macht opleveren door beter te worden ergens in (expert) of door je charisma te oefenen. Of simpelweg door anderen beloningen te geven, dan wel te straffen voor hun daden? Verkrijgen van macht kan dus door te kijken naar deze vijf vormen en te proberen een of meerdere ervan te verbeteren in jezelf.

Lees verder

• Macht van een expert/professional