Status en macht – hoe kom je eraan?

Status en macht zijn ‘toestanden’ waarin iemand zich kan bevinden, ofwel iets wat je hebt, of niet hebt. Iedereen (bijna iedereen) wil het hebben als ze het niet hebben, en iedereen die het heeft, wil het behouden. Uit het Engels komen de gevleugelde woorden ‘might makes right’, hetgeen te vertalen is als ‘een persoon met macht kan de wet naar zijn hand zetten’. Veel mensen doen alles om hun positie van status te behouden in de ogen van anderen. Maar waarom heeft men zoveel behoefte aan status en macht, en hoe verkrijg je het, behoudt je het en hoe verlies je het? Dit artikel gaat hierop in vanuit een sociaal psychologisch perspectief.

In context

Sociaal psychologen hebben zich al vanaf het begin van de discipline bezig gehouden met macht en machtsverhoudingen. Machtsvertoon is één van de drie manieren van zelf-presentatie, naast ‘aardig gevonden worden’ en ‘competent lijken’. Zelf-presentatie – ook wel impressie-management genoemd - is het proces waarmee we als individu proberen controle uit te oefenen op wat anderen van ons denken. Veelal gebeurt dit onbewust, we hebben nauwelijks in de gaten dat we ons gedragen om ‘in een positief daglicht’ te komen staan bij anderen.

Vier routes naar de top

Ruwweg vier tactieken zijn ons bekend om status en macht te verkrijgen en te handhaven (ik bespreek ze hier afzonderlijk, maar het spreekt voor zich dat ze bijna altijd in combinatie met elkaar voorkomen):

1. Ten eerste kan iemand de ‘tekens van status en macht’ vertonen. Heel simpel, iedere status en machtspositie heeft zijn ‘attributen’ of tekenen die erbij horen. Een manager heeft een strak pak, een koning een kroon en scepter, een zwerver versleten kleding en een drankfles verpakt in een papieren zak. Met andere woorden, iedere status en machtspositie heeft zijn tekens, en door die tekens te uiten kan iemand zijn machtspositie laten zien aan anderen.
2. Een tweede route om macht te tonen is ‘uitgeven’. Het lijkt tegenstrijdig, maar als je wil laten zien dat je rijk bent, moet je dit uitgeven (en dus in werkelijkheid minder rijk worden). Hoe meer je uitgeeft aan dure producten (Dolce tassen, villa in Wassenaar en jacht in Scheveningen) hoe meer status en macht mensen je toekennen.
3. Ten derde kan je jezelf associëren met een machtig of hoge-status iemand (of iets). Bijvoorbeeld, je associeert jezelf met het voetbalteam dat gewonnen heeft (“Wij hebben gewonnen”), maar niet met de verliezers (“Ze hebben weer eens verloren...”). Het kennen van, en gekend worden door belangrijke mensen is dus een bron van status. Het idee van ‘friends in high places’, ofwel ‘vrienden in hoge posities’.
4. Tot slot kan je ook status en macht uitstralen door middel van non-verbale communicatie. Die non-verbale communicatie kan bestaan uit van alles, meestal lichaamstaal, houding, en positie. Achterover zitten en een beetje verveeld rondkijken tijdens een belangrijke vergadering geeft aan dat een persoon zich ‘te belangrijk’ voelt om actief mee te doen, en daarmee geeft de persoon aan dat hij machtig is en status heeft. Een persoon die voorovergebogen ja en amen knikt, daarentegen, geeft aan weinig macht te bezitten, hij/zij toont zich juist onderdanig. Met lichaamstaal dus kan je een hoop status en macht vertonen (of juist niet).

Wie doet nu zoiets – verschillen tussen mannen en vrouwen

Terwijl vrouwen (gemiddeld genomen, maar uitzonderingen zijn mogelijk) zichzelf vaker presenteren op een manier waarop ze ‘aardiger’ gevonden worden, zijn mannen gemiddeld genomen meer bezig met zichzelf ‘machtig’ te laten lijken. Dit is meestal geen bewust proces, mannen denken niet (altijd) bewust ‘nu ga ik achterover leunen om machtiger te lijken’, maar onbewust lijkt het erop dat mannen meer ‘machtsvertoon’ plegen en vrouwen meer ‘sociale binding’. Bijvoorbeeld, mannen (ik benadruk nogmaals ‘gemiddeld gezien’ dus uitzonderingen zijn mogelijk), eisen een grotere persoonlijke ruimte op – de afstand tussen hen en anderen is groter dan bij vrouwen. Mannen onderbreken vaker in discussies en overschreeuwen anderen vaker. Ze geven meer visuele ‘tekenen’ van macht, zoals dure auto’s, gadgets (Macbook, Rolex) en letten minder op als vrouwen wanneer ze naar anderen moeten luisteren in conversaties. Boven alles zijn ze eerder geneigd om tot fysiek geweld te keren wanneer ze beledigd worden. Deze verschillen zijn natuurlijk enkel aanwezig op een niveau van ‘gemiddelden’, wanneer we één vrouw met één man vergelijken, kan het best zo zijn dat de rollen omgekeerd zijn. Enkel op gemiddeld niveau zijn deze verschillen zichtbaar.

Veelal wordt dit verschil toegeschreven aan socialisatie – het proces van leren hoe wij ons moeten gedragen in de maatschappij. Vrouwen moeten zich ‘vrouwelijker’ gedragen, en dus minder fysiek geweld vertonen, ze mogen dichter bij elkaar staan en leren ook beter te luisteren naar elkaar. Een heel andere verklaring wordt dikwijls gezocht in de biologische achtergrond van mensen. Vrouwen en mannen verschillen biologisch gezien nogal van elkaar – onze hormoonhuishouding bijvoorbeeld, is compleet anders. Testosteron kan voor veel fysieke geweldplegingen worden aangewezen als de ‘schuldige’ hormoon. Gemiddeld genomen blijken agressievere mannen ook hogere testosteron-gehaltes te hebben. Dit is vanuit een evolutionair perspectief logisch - de vrouw ‘zorgt’ voor de kinderen en het gezin/leefgemeenschap, terwijl de man agressie moet vertonen tijdens de jacht op wilde beesten, en tijdens het verdedigen van zijn groep. Vrouwen moeten dus sociaal contact onderhouden (luisteren naar elkaar en dichtbij elkaar zijn) terwijl mannen hun territorium moeten bewaken (fysieke afstand houden, macht vertonen en vechten indien nodig).

Tegenwoordig zijn veel sociaal psychologen van mening dat beide socialisatie en biologische achtergronden bijdragen aan de verschillen tussen mannen en vrouwen.

Situaties die machtsvertoon oproepen

Machtsvertoon moet met mate, en sommige situaties roepen erom, terwijl in andere situaties het niet ‘sociaal geaccepteerd’ is. Gebruik van machtsvertoon en status vertoon in de verkeerde situatie kan zelfs averechtse effecten hebben. Stel je voor dat een manager besluit om ‘zijn macht te vertonen’ terwijl hij omringt is door nóg belangrijkere managers, zijn pogingen zullen gezien worden als kinderachtig, zielig, en aandacht-trekkerig, en in plaats van een stijging in status, zal de betreffende manager wellicht dalen in de achting van de anderen. Het is dus van belang om aan te voelen wanneer macht vertoont kan worden. Enkele situaties zijn hiertoe bijzonder geschikt. De eerste situatie ontstaat wanneer er een verlies van huidige middelen heerst (zoals wanneer de concurrentie de zaal binnen wandelt) en de tweede situatie is wanneer er een mogelijkheid ontstaat om meer middelen te vergaren (zoals wanneer er een baan-opening is in de Raad van een bedrijf). Met name deze situaties roepen om machtsvertoon, omwille van behoud of verbetering van je positie. De meeste andere situaties zijn minder geschikt.

Meer over macht

Enkele andere ideeën over macht zijn beschreven in de volgende artikelen:

• Thomas Hobbes (filosoof) ideeën over macht: een filosoof uit de 16e eeuw die als een van de eersten macht classificeerde in verschillende categorieën.
• French en Raven’s 5 vormen van macht: een categorisering van macht in 5 verschillende types, veel gebruikt en toepasbaar in de huidige bedrijfswereld.
• Macht van een expert-professional: macht die voortvloeit uit competentie, of expertise van iemand is een bijzonder veel toegepaste vorm van macht in de huidige maatschappij.
• Conflict stijlen: niet direct over macht, maar wel gerelateerd eraan zijn manieren waarop mensen conflicten behandelen of vermijden. Onder andere iemands macht bepaald (naast andere factoren) hoe iemand een conflict ingaat en probeert op te lossen.