Macht volgens Thomas Hobbes

Een klassieke opvatting van macht is die van Thomas Hobbes, een Engelse filosoof uit de 16e eeuw. Hij was een van de eersten die macht classificeerde in verschillende groeperingen, en daarmee een nieuwe trend zette in het nadenken over machtsrelaties.

Hobbes' vier vormen van macht

Thomas Hobbes (1588-1679) was een Engelse filosoof die als (een van de) eersten macht omschreef als verschillende categorieen. Door velen beschouwd als zijn meesterwerk, het boek ‘Leviathan’ behandeld macht als voorkomend in vier verschillende vormen.

Natuurlijke macht

Sommige mensen hebben van nature een overmacht over anderen. Dit kan door eloquentie (welbespraaktheid) of gewoon door pure brute kracht. Zowel de grote sterke vechtersbaas als de sluwe slinkse praatjesmaker heeft een natuurlijke macht over anderen. Beide kunnen ze iemand anders ‘overtuigen’ om dingen te doen voor henzelf.

Instrumentele macht

Dit is het soort macht dat uitsluitend als doelstelling heeft om meer macht te vergaren. Voorbeelden zijn geld of een ander verhandelbaar product, een netwerk van invloedrijke vrienden, en een goede reputatie. Al deze voorbeelden zijn geen redenen an sich die anderen kunnen beinvloeden. Ja, iemand oefent invloed op je uit doordat hij veel sterker is dan ons. Beter kunnen we luisteren, anders worden we misschien op een of andere manier een kopje kleiner gemaakt. Maar het feit dat iemand anders rijk is, is niet per definitie een reden om naar hem te luisteren. Iemand die rijk is kan echter wel ANDEREN betalen, die fysiek groter zijn dan ons, zodat we toch indirect, via een ‘instrument’ beinvloedbaar zijn.

Relatieve macht

Hiermee duidde Hobbes erop dat alle macht altijd relatief is. Het maakt dus geenszins uit hoeveel macht je hebt (quantitatief) als je maar meer macht hebt dan degene wie je wilt beinvloeden. Een beetje als in het land der blinden, waar de eenoog koning is. Misschien is een redelijk machteloos figuur, omringt door NOG machtelozere figuren, wel veel ‘machtiger’ dan een erg machtig persoon, omringt door nog veel machtigere mensen.

Afgestane macht

Dit is een bijzondere categorie, omdat Hobbes hier namelijk besluit dat het beter zou zijn wanneer iedereen zijn/haar macht zou ‘afstaan’ tot een bepaald moment. Hobbes beargumenteerd dit vanuit het voorgaande aspect van relativiteit. Men zal altijd blijven vechten en concureren om ‘beter’ te zijn dan de anderen. Daarom zal men dus altijd om macht blijven worstelen. Echter, als iedereen zijn macht afstaat aan de gemeenschap (hij noemt het ‘common wealth’), kan er een situatie van vrede en voorspoed ontstaan.

Hierarchie

Deze classificatie van Hobbes heeft een hierarchisch tintje. Het lijkt of men door de jaren heen een proces heeft doorlopen van het eerste, natuurlijke macht, naar instrumentele en relatieve macht. Hobbes’ utopie (ideale toekomstbeeld) is tot slot de afgestane machtsituatie.

Men kan zich echter afvragen of het realistisch is dat er een common wealth kan ontstaan, wanneer iedereen zijn macht afgeeft. Kan de mens zijn macht wel zo gemakkelijk afstaan? Een groot voorbeeld van een poging tot een dergelijke gedeelde gemeenschap is Rusland, de voormalige USSR. Het blijkt dat, in ieder geval toendertijd, dat de leiders niet hun macht konden afstaan.

Een tweede probleem is dat er altijd ‘iemand’ over de algemene gemeenschap moet waken. De persoon die die taak op zich neemt, heeft per definitie alle macht.

Na Hobbes: denken over Macht

Het grote pluspunt van Hobbes ideeen was dat men nu ging nadenken over dit concept van ‘macht’. Voorheen werd het vaak aangenomen dat zij die de macht hadden (de kerk en de adel) dit verdienden en de machtelozen er waren om uitgebuit te worden. Door Hobbes en andere denkers uit deze periode, begonnen steeds meer mensen hun vraagtekens te zetten bij deze ongelijkheid. Het mag dan wel onmogelijk zijn (of op zijn minst erg moeilijk) om macht volledig uit te schakelen, dat betekent nog niet dat we hoeven te accepteren dat de verschillen tussen machtigsten en machtelozen gigantisch worden. Men begon voor het eerst diep na te denken over een meer ‘gelijke’ samenleving!

Pas veel later, in de 19ste eeuw, ontstond er een echte intresse naar macht. In de 20ste eeuw werden vooral management-onderzoekers geintrigeerd door macht, in relatie tot leiderschap. Iedereen wilde wel weten hoe je status en macht kunt verkrijgen! Een ander voorbeeld van een classificatie van macht die is een uit de 20ste eeuw, ontwikkeld door French en Raven: vijf vormen van macht. Daarnaast mag het ook gezegd worden dat expertise hebben (denk aan een expert-tandarts die tandpasta aanbeveelt, een wetenschapper in een lange labjas, of een politie in een uniform) een vorm van macht uitstraalt. Je moet die expertise dan natuurlijk wel uitstralen, door jezelf te presenteren als een professional.

Lees verder

• Macht van een expert/professional
• French en Raven’s vijf vormen van macht