Codependentie versus narcisme

Hoewel codependentie en narcisme vaak worden omschreven als twee tegengestelde psychische aandoeningen, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat codependentie en narcisme eigenlijk twee keerzijden zijn van dezelfde medaille. Zowel codependentie als narcisme delen dezelfde hoofdsymptomen en dezelfde instabiele basis. Maar er zijn ook belangrijke verschillen.

De jeugd

In 1995 deed psycholoog Harvey J. Irwin onderzoek naar codependentie, narcisme en jeugdtrauma aan de universiteit van New England in Australië. Hij kwam tot de conclusie dat zowel codependentie als narcisme beide een gevolg zijn van hetzelfde soort jeugdtrauma, als gevolg van emotioneel onbeschikbare ouders. Vaak hadden de ouders zelf te lijden onder narcisme, was er sprake van verslaving op allerlei gebieden of konden ze om andere redenen niet voorzien in de emotionele behoeften van hun kind.
Kinderen die onder deze omstandigheden opgroeien, kunnen er niet op vertrouwen dat hun ouders er voor hen zullen zijn wanneer zij dat nodig hebben. Ze zijn als het ware aan zichzelf overgeleverd voor liefde, geborgenheid, steun en leren niet hoe zij op zichzelf en de eigen intuïtie en gevoelens kunnen vertrouwen. Hierdoor kunnen ze niet de belangrijke basis van vertrouwen in zichzelf en de wereld om zich heen ontwikkelen die voor ieder kind de belangrijkste stap is in de ontwikkeling naar gezonde volwassenheid. In plaats daarvan ontwikkelen kinderen die opgroeien bij emotioneel onbeschikbare ouders vaak codependentie of narcisme. Welke van de twee stoornissen een kind ontwikkelt, heeft onder andere te maken met de aard van het kind en de manier waarop de ouders met het kind omgaan.

Ontwikkeling tot narcist in het kort

Vaak is er in het geval van een gezin bestaande uit meerdere kinderen sprake van een favoriet kind, dat door de ouders op een voetstuk wordt gezet en een zondebok. Het favoriete kind kan niets fout doen en als het toch iets doet wat niet door de beugel kan, wordt het gedrag goedgepraat, zonder dat er consequenties aan verbonden zijn. Het kind wordt dus niet op een gezonde manier begrensd. Het favoriete kind krijgt privileges wanneer hij aan het beeld voldoet dat zijn ouders van hem hebben. Het kind krijgt weliswaar veel aandacht en bevestiging, maar niet voor wie hij in werkelijkheid is. Het kind leert op deze manier niet dat hij zichzelf mag zijn, maar dat hij moet zijn wie zijn ouders willen dat hij is om geliefd te zijn. Er wordt dan een vals zelfbeeld ontwikkeld waarbij het kind continu op zijn tenen moet lopen om aan dit beeld van zijn ouders te voldoen. Het kind leert dat het afhankelijk is van de bevestiging van zijn ouders, is zich niet bewust van grenzen en weet dat hij op een voetstuk staat en dus per definitie beter is dan anderen die niet op een voetstuk staan. Narcisme is geboren.

Ontwikkeling tot codependent in het kort

De zondebok is vaak een kind dat voor de ouders onzichtbaar is en als lastig wordt ervaren. De gevoelens van het kind worden volledig ontkend en genegeerd. Het kind krijgt de boodschap dat het niet mag zijn wie het in werkelijkheid is en voelt zich tot last. Vaak wordt het kind verantwoordelijk gehouden voor zaken, emoties en gedragingen van anderen, waar het kind niet verantwoordelijk voor is. Vaak wordt het afgerekend op zogenaamde negatieve emoties en zal het kind alles doen om deze emoties te onderdrukken. Om toch iets van liefde, aandacht en bevestiging te krijgen, past het kind zich volledig aan aan de wensen, behoeftes en grenzen van zijn ouders en leert het dat de eigen wensen, behoeftes en grenzen ondergeschikt zijn aan die van zijn ouders. Het kind leert dat het niet zichzelf kan zijn en dat het voor bevestiging en zelfvertrouwen afhankelijk is van zijn ouders en later anderen. Het kind zal zichzelf in dienst stellen van andere mensen, vaak ten koste van zichzelf. Codependentie is geboren.

Overeenkomsten tussen narcisme en codependentie

Op volwassen leeftijd ervaren zowel de narcist en de codependent veel innerlijke leegte. Beiden hebben zich niet kunnen ontwikkelen tot wie ze in werkelijkheid zijn gedurende hun jeugd en hebben daardoor een vals zelfbeeld aangenomen. De overeenkomsten tussen een narcist en een codependent zijn:

• een basis van toxische schaamte;
• een basis van toxische eenzaamheid;
• een vals zelfbeeld;
• ontkenning;
• behoefte aan controle;
• afhankelijkheid;
• grenzeloosheid;
• communicatieproblemen.

Een basis van toxische schaamte

Toxische schaamte is een intens gevoel van inadequaatheid, minderwaardigheid, vernedering en zelfveroordeling, dat overtuigingen activeert zoals ik ben een mislukking, ik ben het niet waard om van te houden of ik verdien het niet om gelukkig te zijn.
Iemand die toxische schaamte ervaart, voelt zich afgesneden van de rest van de wereld. Toxische schaamte triggert intense gevoelens van onveiligheid uit de jeugd, wat weer een vecht-/vluchtreactie in het brein veroorzaakt. Dit leidt vaak tot verslavingen. Zowel codependents als narcisten hebben hier last van. Codependents gaan met toxische schaamte om door andere mensen te pleasen om liefde, affectie en bevestiging te krijgen. Narcisten gaan met toxische schaamte om door bevestiging te zoeken en anderen te domineren. Zowel de omgang van de codependent met toxische schaamte als de omgang van de narcist met toxische schaamte zijn compulsief. Dit betekent dat er steeds meer meer bevestiging nodig is om een goed gevoel over zichzelf te krijgen.

Een vals zelfbeeld

Zowel een codependent als een narcist hebben een vals zelfbeeld. Een narcist groeit op met een opgeblazen zelfbeeld. Een beeld dat zijn ouders van hem hebben gecreëerd. Zolang als hij aan dat door zijn ouders gecreëerde zelfbeeld voldoet, krijgt hij bevestiging dat hij het waard is om van te houden. Op volwassen leeftijd zal de narcist tevens blijven functioneren naar dit valse zelfbeeld omdat hij niet heeft geleerd wie hij zelf is en dus alleen maar kan functioneren volgens het beeld dat zijn ouders van hem hebben gecreëerd.

Een codependent heeft tevens een vals zelfbeeld. Echter heeft een codependent het beeld van zijn ouders meegekregen dat hij tot last is wanneer hij zichzelf is, dat hij er niet mag zijn en dat hij pas van waarde is wanneer hij dienstbaar is naar anderen. Wanneer een codependent dienstbaar is naar anderen, zal hij liefde, geborgenheid en steun ervaren. Dit ervaart hij niet wanneer hij zich niet dienstbaar opstelt. Ook een codependent heeft niet geleerd wie hij zelf is en zal functioneren naar het valse zelfbeeld dat door zijn ouders is gecreëerd omdat hij niet beter weet.

Ontkenning

Codependents ontkennen vaak de eigen gevoelens, behoeftes en grenzen, omdat hun ouders tijdens hun jeugd ook de gevoelens, behoeftes en grenzen van de codependent ontkenden, negeerden en beschaamden. Hierdoor voelt het niet veilig om met name 'negatieve' emoties als verdriet, boosheid en teleurstelling te tonen, omdat de codependent niet heeft geleerd met deze emoties om te gaan en omdat er een grote geïnternaliseerde veroordeling op deze emoties drukt. Een codependent zal de behoeftes, grenzen en gevoelens van anderen boven die van zichzelf plaatsen.

Een narcist ontkent gevoelens die hem kwetsbaar maken, zoals verdriet, hulpeloosheid, behoeftigheid, angst, schuldgevoelens, machteloosheid. Een narcist veroordeelt deze gevoelens erg sterk bij zichzelf en bij anderen. Wanneer een narcist deze gevoelens wel zou toelaten, zou hij zich afhankelijk en zwak voelen. Vaak ervaart hij deze gevoelens alleen wanneer er dreiging is dat iemand hem gaat verlaten. Een narcist plaatst de behoeftes, grenzen en gevoelens van anderen niet boven die van zichzelf. Al kan een narcist ook goed mensen helpen. Dit doet hij niet om de mensen te helpen, maar omdat het hem een gevoel van bevestiging geeft in zijn superioriteit. Narcisten helpen graag zwakkere mensen omdat ze zichzelf dan boven deze mensen kunnen plaatsen.

Behoefte aan controle

Zowel narcisten als codependents hebben een sterke behoefte aan controle, vaak om het gemis aan controle en veiligheid te compenseren vanuit de jeugd. Hoe groter de angst en gevoelens van onveiligheid, hoe groter ook de behoefte aan controle. Zowel de narcist als de codependent maken hun eigenwaarde afhankelijk van de bevestiging die zij krijgen van andere mensen. Een codependent zal de bevestiging willen controleren door andere mensen te pleasen. Een narcist zal om bevestiging te krijgen gebruik maken van manipulatie. Daarnaast proberen zowel de codependent als de narcist hun gevoelens te controleren. Een narcist mag zich niet zwak of kwetsbaar voelen en zal er alles aan doen om dit te voorkomen. Een codependent is bang voor emoties als verdriet, boosheid, teleurstelling en zal er alles voor over hebben om dit niet te hoeven voelen omdat hij het gevoel heeft dat hij er niet mee om kan gaan.

Afhankelijkheid

Codependents zijn in hun jeugd het contact verloren met hun eigen grenzen, behoeftes en gevoelens en hebben hun zelfbeeld afhankelijk gemaakt van de bevestiging die zij krijgen van hun naasten. Narcisten hebben ook geen contact met hun eigen grenzen en gevoelens en zijn voor bevestiging van hun opgeblazen zelfbeeld tevens afhankelijk van de bevestiging die zij van hun naasten krijgen. Pas wanneer zowel de codependent als de narcist verbinding leert maken met hun echte zelf, hun echte gevoelens, hun echte grenzen en hun echte behoeftes kunnen zij de afhankelijkheid doorbreken.

Grenzeloosheid

Zowel codependents als narcisten hebben geen zicht op de eigen grenzen omdat deze niet werden gerespecteerd gedurende het opgroeien. Beiden voelen zich snel aangevallen en vatten veel gebeurtenissen persoonlijk op. Het verschil is dat een codependent op het overschrijden van zijn grenzen is geneigd te reageren met zelfkritiek, zelfkastijding en zich terug te trekken uit een situatie in plaats van voor zichzelf op te komen. Een narcist kan niet begrijpen dat andere mensen anders zijn dan hem en kan zich dus niet voorstellen dat andere mensen andere gevoelens, behoeftes en grenzen hebben. Hij heeft als het ware geen inlevingsvermogen. Wanneer de grenzen van een narcist worden overschreden zal deze reageren door zijn eigen tekortkomingen te projecteren op anderen en anderen daarop aan te vallen, terwijl hij in feiten zichzelf aanvalt op zijn eigen tekortkomingen.

Communicatieproblemen

Zowel codependents als narcisten hebben moeite om duidelijk hun gevoelens, grenzen en behoeftes te communiceren. Dit omdat ze beiden vaak en niet in contact staan met hun gevoelens, grenzen en behoeftes en omdat ze niet hebben geleerd hoe ze goed kunnen communiceren. Vaak is de communicatie van zowel de narcist als de codependent indirect, zonder duidelijkheid en is het voor anderen erg moeilijk om hiermee om te gaan.

Verschillen

Hoewel er tussen codependents en narcisten veel overeenkomsten zijn, zijn er echter ook een paar belangrijke verschillen. Een daarvan is dat een codependent vaak enorm veel inlevingsvermogen heeft en zonder moeite kan aanvoelen waar zijn naasten behoeften aan hebben. Een narcist beschikt in tegenstelling tot de codependent over weinig tot geen inlevingsvermogen en zal alles doen vanuit eigen belang: het krijgen van bevestiging. Waar de een een altruïst is, is de ander een egoïst.

Daarnaast heeft een codependent vaak de beschikking over zelfreflecterend vermogen, iets wat de narcist niet heeft. Een narcist zal niet kunnen kijken naar zijn eigen gedrag en welke gevolgen dit heeft voor de mensen in zijn omgeving. Waar de codependent te veel verantwoordelijkheid op zich neemt, neemt de narcist te weinig verantwoordelijkheid.

Lees verder

• Codependentie en de patronen van een narcistische partner
• Codependentie en narcisme
• Codependentie en narcistische ouders
• Narcisme en gaslighting: twijfel zaaien door manipulatie
• De verborgen narcistische persoonlijkheidsstoornis