Codependentie en basisbehoeftes

Codependentie is een psychische aandoening voortkomend uit een onveilige jeugd. Codependentie staat anno 2017 nog niet vermeld in de DSM V. Codependentie is als het ware een overlevingsstrategie van een kind dat opgroeit in een onveilige omgeving. Een codependent maakt zijn gevoel van eigenwaarde afhankelijk van de bevestiging die hij krijgt van andere mensen en heeft niet geleerd hoe hij zichzelf kan voorzien van een goede basis van zelfvertrouwen. Bij mensen met codependentie zijn er tijdens de jeugd een aantal basisbehoeftes niet vervuld. Deze behoeftes zullen een rode draad blijven vormen in hun volwassen leven.

Opgroeien tot codependent

Mensen die opgroeien tot codependent zijn opgegroeid in een onveilige omgeving. In deze omgeving hadden ze vaak te maken met narcistische ouders of ouders die op de een of andere manier verslaafd waren. Hierbij valt te denken aan drank- en drugsverslaving, werkverslaving, seks- of relatieverslaving. Feit is dat de ouders emotioneel niet beschikbaar waren voor het opgroeiende kind en dat er in het gezin geen ruimte was voor de gevoelens, grenzen en behoeftes van het kind. Hierdoor heeft het kind geleerd dat zijn grenzen, gevoelens en behoeftes er niet toe doen. Daarnaast is er voor het opgroeiende kind niet duidelijk geweest waar het aan toe was, door het vaak onvoorspelbare gedrag van de onbeschikbare ouders. Een kind dat in zo'n situatie opgroeit, groeit op in een mijnenveld en heeft hierdoor een groot gebrek aan veiligheid, liefde en stabiliteit ervaren.

Om toch een vorm van schijnveiligheid te creëren, gaat een kind inspelen op de behoeftes van zijn ouders in de hoop daardoor liefde, bevestiging en stabiliteit te ervaren. Echter beseft het kind nog niet dat het alles kan doen, maar dat het nooit zal worden voorzien in zijn zo benodigde basisbehoeftes.

Onvervulde basisbehoeftes

Op volwassen leeftijd draagt een codependent de onvervulde basisbehoeftes uit zijn jeugd nog altijd bij zich. Onbewust nog steeds zoekend naar het vervuld krijgen van deze behoeftes. Mensen die niet te maken hebben met codependentie kunnen zich vaak moeilijk voorstellen dat een codependent blijvende gaten heeft in zijn hart doordat er nooit in de broodnodige kindbehoeftes is voorzien. Deze behoeftes blijven een belangrijk thema in het proces van herstellen van codependentie. De behoeftes van een (opgroeiende) codependent zijn:

• Veiligheid;
• Begrip;
• Acceptatie;
• Erbij horen;
• Onvoorwaardelijke liefde.

Veiligheid

Een kind dat opgroeit in een onveilige gezinssituatie leert niet te vertrouwen op zijn ouders, omdat deze grofweg niet betrouwbaar zijn. Hierdoor ervaart het kind de wereld als onveilig en zal het leren dat mensen niet te vertrouwen zijn en de wereld een onveilige plek is. Een kind dat opgroeit in een veilige gezinssituatie leert daarentegen dat mensen te vertrouwen zijn en dat de wereld een veilige plaats is en zal hierdoor al een grote voorsprong hebben ten opzichte van een kind dat opgroeit in een onbetrouwbare omgeving.

Op volwassen leeftijd zullen veel codependents de wereld alsnog als onveilig ervaren, omdat zij zo zijn voorgeprogrammeerd in hun jeugd. Pas wanneer ze ervaring zullen krijgen met mensen die betrouwbaar zijn en die hen wel zullen zien in wie ze zijn, met al hun grenzen, behoeftes en verlangens, zal er langzaam ruimte komen om de 'foute' programmering te doorbreken. Echter is het voor codependents vaak lastig om onderscheid te maken tussen 'veilige' mensen en 'onveilige' mensen. Dit heeft er mee te maken dat onveilige mensen vaak vertrouwd aanvoelen voor een codependent, maar niet per definitie veilig zijn. Precies zoals met de ouders ook het geval was.

Om te herstellen van codependentie is het echter belangrijk om veiligheid te creëren door een groep van betrouwbare mensen. Dit kan zijn in de vorm van vrienden, familie, partner of een coach, therapeut. Let wel: herstellen is iets dat vaak een proces is dat jaren in beslag kan nemen.

Begrip

Wanneer een kind opgroeit zonder dat er oog is voor haar grenzen, behoeftes en gevoelens, zal het de broodnodige ondersteuning missen om een goed zelfgevoel en gevoel van eigenwaarde te ontwikkelen. Het kind leert zichzelf niet echt kennen doordat het niet gespiegeld wordt. Vaak wordt het kind door de ouders afgerekend op de eigen gevoelens, grenzen en behoeftes en zal het ervaren dat het niet veilig is om deze te uiten. Het kind leert zich los te koppelen van zijn eigen gevoelens, grenzen en behoeftes en verliest daardoor het contact met zichzelf. Het kind wordt als het ware voorgeprogrammeerd met de boodschap dat het geen gevoelens, behoeftes of grenzen mag voelen en dat het niet de moeite waard is om deze kenbaar aan anderen te maken, omdat anderen er geen oog voor hebben.

Op volwassen leeftijd leidt dit nogal eens tot burn-out. Voor het herstellen van codependentie is het van groot belang dat er begrip komt voor de eigen gevoelens, grenzen en behoeftes. De codependent zal met compassie naar zichzelf moeten leren kijken en zal van vrienden, familie, partner, coach of therapeut alle hulp en begrip kunnen gebruiken om zelfcompassie te ontwikkelen. Ook hier geldt voor dat het vaak een jarenlang proces is om tot zelfcompassie te komen. De 'foutieve' voorprogrammering is hardnekkig.

Acceptatie

Voor een codependent is het belangrijk om zich geaccepteerd te voelen. Te mogen zijn wie hij is. Alleen al door te zijn, niet door gedrag. Omdat de ouders hun kind niet het gevoel konden geven dat het er mocht zijn zoals het kind was, maar in plaats daarvan de boodschap aan hun kind gaven dat het moest veranderen en dat het niet goed genoeg was wanneer het kind zijn eigen gevoelens, grenzen en behoeftes kenbaar maakte, heeft het kind nooit geleerd dat hij goed is, zoals hij is. Het kind heeft geleerd dat liefde voorwaardelijk is en dat het pas liefde, begrip en acceptatie krijgt wanneer het aan de voorwaarden van de ouders voldoet. Het is triest dat een kind dat in een onveilige situatie opgroeit, opgroeit tot 'human-doing' in plaats van 'human-being'.

Ook op volwassen leeftijd speelt dit een grote rol. Veel codependents zijn geneigd om keihard te werken voor erkenning en acceptatie en kunnen zichzelf nog niet goed accepteren zoals ze in werkelijkheid zijn. Terwijl ze daar zoveel behoefte aan hebben. Om tot zelf-acceptatie te komen is het belangrijk om een goede groep van naasten te hebben die de codependent zullen accepteren, precies zoals hij is. Daarnaast is het belangrijk om hulp van een gespecialiseerde coach of therapeut te hebben om zichzelf te leren accepteren. Dit gaat met kleine stapjes.

Erbij horen

Wanneer je opgroeit zonder dat je wordt gezien in je behoeftes, gevoelens en grenzen, zul je tijdens je jeugd het gevoel hebben dat je er niet bijhoort. Je wordt continu afgewezen op wie je bent. Dat vormt je. Voor veel codependents is dit het geval. Ieder mens verlangt ernaar ergens bij te horen, met name bij familie. Wanneer dit niet gebeurt tijdens de o zo kwetsbare jeugd, zal er een leegte ontstaan die zelfs op volwassen leeftijd niet op te vullen is. Dit kan tot gevolg hebben dat een codependent naar deze leegte gaat leven door zichzelf buiten te sluiten of door zich aan te sluiten bij mensen die niet goed voor hem zijn, om de leegte maar niet te hoeven voelen. Ook bij deze behoefte speelt het feit dat een codependent geneigd is zich vertrouwd te voelen bij mensen die niet veilig zijn, als gevolg van de jeugd, die tevens vertrouwd was, maar verre van veilig.

Tijdens het herstellen van codependentie is het belangrijk om door bewustwording van de eigen grenzen, behoeftes en gevoelens te leren wat goed is voor de codependent en daar met kleine stapjes naar toe te werken.

Onvoorwaardelijke liefde

Een opgroeiend kind heeft als grootste behoefte om op te groeien bij ouders die onvoorwaardelijk van hem houden. Ouders die hem zeggen dat het kind goed is zoals het is, houden van het kind zoals het is en laten merken dat het kind niet hoeft te veranderen. Wanneer dit niet is gebeurd, heeft het kind geleerd dat liefde voorwaardelijk is. Dat het aan bepaalde voorwaarden of gedragingen zal moeten voldoen om liefde te krijgen. Immers, wanneer de mensen die onvoorwaardelijk van je zouden moeten houden dat niet kunnen, wie zal er dan onvoorwaardelijk van je kunnen houden? Ook het gebrek aan onvoorwaardelijke liefde tijdens het opgroeien, is een wond die codependents op volwassen leeftijd nog meedragen. Er is geen tot weinig vertrouwen dat er mensen zullen bestaan die onvoorwaardelijk van de codependent zullen houden. Hoe zou dat immers kunnen wanneer de mensen die dat zouden hebben moeten doen, dat niet hebben gekund?

De eerste stap in het krijgen van onvoorwaardelijke liefde voor een codependent is om te leren het aan zichzelf te geven. Dat is een enorme opgave, omdat een codependent vaak geen voorbeeld heeft van hoe het zou moeten. Met behulp van een goede coach of therapeut, lieve vrienden, familie en een veilige partner kan het stapsgewijs worden aangeleerd. Echter kost dit veel tijd, geduld en doorzettingsvermogen.

Herstel

De eerste stap in het herstellen van codependentie is bewustwording. Bewustwording van de onvervulde behoeften tijdens de jeugd en het erkennen dat deze behoeften nog steeds een grote rol spelen in het leven van de codependent. Wanneer er bewust naar de wonden van de onveilige jeugd kan worden gekeken en deze met liefde, zonder oordeel worden omarmd, is dat de eerste stap in herstellen. Herstellen van codependentie betekent niet dat de codependentie opgelost wordt of dat het over gaat. Herstellen betekent dat de codependentie nog steeds aanwezig is, vaak een levenlang, maar dat er op een andere en liefdevolle manier mee kan worden omgegaan. Herstellen betekent dat een codependent zelfliefde, zelfcompassie en zelfacceptatie ontwikkelt en zichzelf op een gezonde manier leert verbinden met zijn naasten, of dit nu vrienden, familie of een partner is. Het doorbreken van codependentiepatronen is een proces. Een proces dat veel liefde, aandacht, doorzettingsvermogen en geduld vereist en vaak met kleine stapjes vordert. Een belangrijke vuistregel hierbij kan zijn: kleine stapjes maken ook dat je vooruit komt.