Codependentie en de zelfverificatie-theorie

Codependentie is een psychische aandoening waarbij iemand zijn eigenwaarde afhankelijk maakt van de bevestiging, aandacht en liefde die hij krijgt van andere mensen. Codependentie is een overlevingsmechanisme van een onveilige jeugd, waarin er niet in de behoeften van het kind is voorzien. Het kind heeft geleerd dat het voor zijn eigenwaarde afhankelijk is van andere mensen en hun positieve mening over hem. Hoewel codependentie anno 2017 nog niet vermeld staat in de DSM V, komt de aandoening in de westerse maatschappij voor bij 10 tot 15% van de bevolking. Codependentie wordt vaak in stand gehouden door de zelfverificatie-theorie.

De zelfverificatie-theorie

In 1981 ontwikkelde William Swann, professor in sociale en persoonlijkheidspsychologie aan de universiteit van Texas, de zelfverificatie-theorie. Volgens deze theorie gedragen mensen zich naar het zelfbeeld dat zij van zichzelf hebben en zoeken zij in de buitenwereld bevestiging voor dit zelfbeeld. Dit geeft hen grip op de werkelijkheid, doordat ze hierdoor kunnen inschatten hoe de wereld op hen reageert. Bij de meeste mensen speelt dit proces zich onbewust af.

Naar gelang het zelfbeeld dat iemand heeft, zal deze persoon volgens deze theorie geneigd zijn bevestiging voor dit zelfbeeld te zoeken in de wereld om hem heen. Hij zal vrienden zoeken die zijn zelfbeeld bevestigen. Hij zal een werkplek zoeken waar hij zijn zelfbeeld bevestigd ziet. Hij zal situaties opzoeken waarin zijn zelfbeeld wordt bevestigd en bekracht.

Dit heeft voordelen wanneer iemand een positief zelfbeeld heeft. Door dit principe zal iemand met een positief zelfbeeld zijn zelfbeeld steeds positief bekrachtigd zien, waardoor zijn positieve zelfbeeld in stand wordt gehouden. Echter wanneer iemand een negatief zelfbeeld heeft, zal ook dit zelfbeeld steeds worden bevestigd door de omgeving waarin iemand verkeert. Hierdoor blijft het negatieve zelfbeeld in stand. Mensen die lijden aan codependentie, hebben vaak te maken met een negatief zelfbeeld, dat door de zelfverificatie-theorie in stand blijft.

Hoe het werkt bij codependentie

Een codependent is vaak opgegroeid in een onveilige gezinssituatie, waarin er niet in de emotionele behoeftes van het kind is voorzien. Vaak heeft het kind tijdens zijn jeugd van alles geprobeerd om zichzelf te laten zien aan zijn ouders door zijn grenzen aan te geven, door zijn gevoelens te laten zien en door te gaan pleasen in de hoop dat zijn ouders zijn grenzen, wensen en behoeftes zouden respecteren. Echter heeft dit vaak geen effect gehad, met als gevolg dat het kind een negatief zelfbeeld heeft ontwikkeld en niet heeft geleerd dat hij kan vertrouwen op de wereld om hem heen. Het kind legt in een dergelijke situatie vaak de schuld bij zichzelf: hij was het niet waard om rekening mee te houden, hij was het niet waard om van te houden. Het kind heeft geleerd dat het geen zin heeft om voor zichzelf op te komen of om zichzelf te laten zien en mist daardoor het gevoel van grip en controle op zijn leven te hebben. Dit is het punt waarop codependentie om de hoek komt kijken. Het volwassen kind heeft geleerd dat zijn eigen stem er niet toe doet en zal op de behoeftes van andere mensen in gaan spelen in de hoop daarvoor veiligheid, liefde en bevestiging te krijgen, zonder hierbij rekening te houden met wat hij zelf wil en wat zijn behoeftes zijn. Wat er dan vaak gebeurt, is dat de codependent onbewust situaties opzoekt waarin zijn negatieve zelfbeeld wordt bevestigd en waarin de zelfverificatie-theorie een rol begint te spelen.

Een codependent die zichzelf minderwaardig voelt aan anderen als gevolg van zijn onveilige jeugd, zal in zijn leven mensen en situaties opzoeken die zijn minderwaardigheid bevestigen. Hij zal vriendschappen vormen met mensen die hem ook daadwerkelijk het gevoel geven minderwaardig te zijn doordat zij hem minderwaardig zullen behandelen. Het punt hierin is dat de codependent zich ook als minderwaardig opstelt, waardoor het vaak een (onbewuste) situatie is die door zowel de codependent als door de omgeving in stand wordt gehouden.

Een voorbeeld

Een codependent heeft een relatie met een narcistische partner. De narcistische partner is gericht op zijn eigen behoeftes en zal daardoor minder oog hebben voor de grenzen, wensen en behoeftes van zijn codependente partner. De codependent zal in het begin geneigd zijn zijn grenzen, wensen en behoeftes kenbaar te maken in de hoop zijn emotionele behoeftes in deze relatie vervuld te krijgen. Echter zal de narcist hier niet in kunnen voorzien. Met als gevolg dat de codependent wederom zijn zelfbeeld van vroeger - Ik ben het niet waard om rekening mee te houden - bevestigd ziet. Hij zal hierdoor steeds minder geneigd zijn zich te laten horen en gelden. Zonder te beseffen dat er ook een keuze is om uit deze situatie te stappen. In deze situatie doet de zelfverificatie-theorie zijn werk.

Een ander voorbeeld

Een vrouw met een laag zelfbeeld heeft veel behoefte aan liefde. Iedere man die haar een glimlach gunt, doet haar hart sneller kloppen. Iedere man die met haar naar bed wil, geeft haar in eerste instantie het gevoel dat ze gewild en geliefd is. Wanneer ze echter met een man naar bed is geweest en deze man haar zonder pardon verlaat, voelt ze haar lage zelfbeeld bevestigd en ervaart ze dat ze het niet waard is om van te houden omdat mannen haar na de daad in de steek laten.

Omgaan met de gevolgen van de zelfverificatie-theorie en codependentie

Omdat het negatieve zelfbeeld van een codependent in stand wordt gehouden door de omgeving en situaties volgens de theorie van William Swann, is het zaak voor de codependent om uit de vicieuze cirkel van negatieve zelfverificatie te stappen. Belangrijke stappen zijn dan voor de codependent:

• Zelfvertrouwen leren vergroten;
• Op zichzelf leren vertrouwen in plaats van op de waarnemingen van anderen;
• Zich bewust te worden van zijn eigen gevoelens en behoeftes en deze opnieuw te leren uiten;
• Leren mild te zijn voor zichzelf;
• Leren liefde te geven aan zichzelf;
• Leren verantwoordelijkheid te nemen voor zichzelf, zijn gedrag en zijn leven;
• Leren grenzen te stellen;
• Leren destructieve patronen te doorzien en te doorbreken.

Bovenstaande stappen zijn niet zomaar gemaakt en kosten vaak jaren van hard werken, doorzettingsvermogen, geduld en kracht. Vaak is er in dit proces hulp nodig van een therapeut, coach of een supportgroep. Echter wanneer het zelfbeeld van de codependent verandert en hij sterker in zijn schoenen leert te staan, zal ook de omgeving langzaam veranderen. Uiteindelijk zal - volgens de zelfverificatie-theorie - het nieuwe zelfbeeld dan gereflecteerd en bevestigd worden in de omgeving en situaties. Wat weer positieve gevolgen heeft voor het zelfbeeld van de codependent.

Lees verder

• Codependentie en eenzaamheid
• Codependentie en de omgang met het gezin van herkomst
• Codependentie en emotionele mishandeling
• Codependentie en enabling
• Codependentie en hechting