Stemmen horen in je hoofd: kenmerken, oorzaak en behandeling

Stemmen horen in je hoofd is nog steeds een taboe in Nederland. Mensen lopen er niet mee te koop dat ze stemmen horen, uit angst voor 'gek' te worden versleten. Stemmen horen in je hoofd kan voor sommige mensen veel problemen geven. Vooral als deze stemmen zich zó vaak aandienen, dat het de concentratie verstoort. Of omdat de stemmen nare dingen zeggen. Ze kunnen bijvoorbeeld opdrachten geven die je afschrikken. Stemmen horen kan voorkomen bij psychiatrische aandoeningen, neurologische aandoeningen, bij hardhorendheid, maar ook bij mensen die geestelijk en lichamelijk als gezond worden beschouwd. Ook kinderen kunnen stemmen horen. Grofweg één op de tien kinderen tussen zeven en acht jaar hoort wel eens stemmen. Vaak verdwijnen deze stemmen binnen drie jaar. Mensen die lijden onder hun stemmen kunnen hulp inschakelen bij bijvoorbeeld een speciale stemmenpoli. Hier leer je om de stemmen wat te onderdrukken, of om de stemmen minder vervelend te maken.

• Stemmen horen in je hoofd
• Kenmerken van stemmen horen
• Geluidswaarneming
• Niet van jezelf
• Binnen of buiten het hoofd
• Wat de stemmen zeggen
• Aantal en soort stemmen
• Hoe klinken de stemmen?
• Verklaringen voor stemmen horen
• Welke mensen horen stemmen?
• Stemmen horen bij ziektebeelden
• Stemmen horen bij gezonde mensen
• Andere fenomenen die op stemmen lijken
• Wat zeggen de stemmen?
• Stemmen horen bij gezonde mensen
• Mensen met een psychose
• Hardhorendheid en epilepsie
• Oorzaak en ontstaansfactoren
• Behandeling stemmen horen
• Basistherapie
• Andere behandelingen
• Stemmenshoordersgroepen

Stemmen horen in je hoofd

Stemmen horen in je hoofd is een verschijnsel waarbij je een of meerdere stemmen hoort, terwijl andere mensen deze niet kunnen horen. Ongeveer één op de tien mensen maakt dit wel eens mee en een deel hunner zelfs heel vaak. Stemmen kunnen als prettig ervaren worden, maar er zijn ook mensen die er erg veel last van hebben. Stemmen horen gaat vaak samen met achterdocht en wantrouwen, wat sociaal isolement in de hand werkt. De medische term voor stemmen horen is auditief verbale hallucinaties. Je hoort iemand spreken, terwijl er niemand aanwezig is.

Kenmerken van stemmen horen

Geluidswaarneming

Stemmen horen moet onderscheiden worden van gedachten. Ten eerste gaat het bij stemmen horen om een geluidswaarneming, waarbij het klinkt alsof de stem of de stemmen echt via de oren binnenkomt. Dat is bij gedachten niet het geval.

Niet van jezelf

Het tweede kenmerk van stemmen horen is het besef dat de woorden die je hoort, niet van jezelf zijn. Het is niet eigen. Je gedachten worden er zelfs door onderbroken en de stemmen gaan soms over en heel ander onderwerp dan waar je aan dacht. Vergelijk het met het onderbreken van je gedachten door een mededeling van een omroepstem op het perron van een treinstation. Vaak gebruiken de stemmen ook een ander soort taal: korte en krachtige zinnen of uitroepen en soms zelfs vloeken en scheldwoorden.

Binnen of buiten het hoofd

De stemmen kunnen zowel binnen als buiten het hoofd waargenomen worden. Binnenshoofds klinkt dat alsof je naar een iPod luister, ergens midden in het hoofd klinken de stemmen. Stemmen buiten het hoofd lijken soms uit een bepaalde richting te komen, bijvoorbeeld uit een kamer of het huis van de buren. Veel mensen die stemmen horen, ervaren beide vormen. Het kan ook dat de stemmen eerst buiten het hoofd en jaren later binnen het hoofd worden gehoord.

Wat de stemmen zeggen

Het gaat bij stemmen horen niet om onzinnige woorden of klanken, maar om een of meer min of meer correcte zinnen die een persoonlijke betekenis hebben voor degene die ze hoort. De stemmen gaan vaak over thema's waar je veel mee bezig bent, bijvoorbeeld je onzekerheden, angsten of een verliefdheid. Stemmen kunnen zowel een negatieve als een positieve inhoud hebben. Negatieve stemmen kunnen gaan over thema's als geweld, zelfmoord, schuld en schaamte. Positieve stemmen kunnen bestaan uit bemoedigingen of waarschuwingen. Stemmen gaan bijna nooit over neutrale thema's. De meeste mensen horen meerdere stemmen met verschillende karaktertrekken en niet zelden ervaren ze ook een lichamelijk effect van de stemmen. Deze lichaamssensaties kunnen bestaan uit gevoelens van warmte of tintelen. Deze sensatie kan zowel als plezierig als onplezierig worden ervaren.

Aantal en soort stemmen

Veel mensen horen meerdere stemmen, maar je kunt ook één stem horen die steeds terugkomt. Verschillende mensen kunnen na elkaar aan het woord zijn, maar soms komen ze allemaal tegelijk wat een kakofonie oplevert. Je kunt ook meerdere stemmen horen die een gesprek met elkaar voeren. Zowel mannen als vrouwen horen vaker een mannenstem dan een vrouwenstem. Veel mensen horen een bekende stem, bijvoorbeeld van een (overleden) geliefde of ouder. Mensen die in hun jeugd gepest zijn, kunnen hun treiterkoppen horen, of juist een onderwijzer die voor ze in de bres sprong. Of je hoort een persoon die je kort daarvoor gesproken hebt, zoals een huisarts of therapeut. Dit kan erg verwarrend zijn, vooral als de stem negatieve dingen zegt.

Hoe klinken de stemmen?

Stemmen klinken zo realistisch dat je in het begin er vaak niet in slaagt om deze te onderscheiden van stemmen van echte mensen. Sommige mensen kunnen zich niet voorstellen dat andere mensen deze stemmen niet horen, zo levensecht klinken ze. Stemmen klinken meestal allemaal even hard; fluisteren of schreeuwen komen minder vaak voor. Vaak zijn er meerdere gesprekken nodig met bijvoorbeeld een zorgverlener, voordat iemand die stemmen hoort bereid is aan te nemen dat ze 'slechts' een product zijn van de hersenen.

Verklaringen voor stemmen horen

Mensen die stemmen horen zijn vaak op zoek naar een verklaring voor hun ervaringen. Als stemmen horen een onderdeel is van een psychose, kun je op allerlei paranoïde ideeën komen. Religieuze of spirituele mensen zullen geneigd zijn hun stemmen in die lijn te verklaren. De stemmen komen dan van God, geesten en demonen, geesten van overledenen, etc. Er zijn ook mensen die voor het stemmen horen een paranormale verklaring geven. Sommige mensen zien het als een verschrikking en weer andere als een verrijking.

Welke mensen horen stemmen?

Stemmen horen komt relatief vaak voor. Ongeveer 10% van de westerse bevolking hoort wel eens stemmen zonder dat er iemand is. Vaak gaat het om een ervaring die slechts een of enkele keren in het leven voorkomt. Je hoort bijvoorbeeld een keer een stem je naam roepen na een periode van slaaptekort en stress. En daar blijft het dan bij. Veel minder mensen horen hele zinnen. En nog minder mensen heeft deze ervaring regelmatig, bijvoorbeeld wekelijks of dagelijks. Men schat dat deze groep uit 2 tot 5 procent van de bevolking bestaat. Slechts een gedeelte hunner kampt met een psychiatrische ziekte en een klein deel heeft een neurologische stoornis of gehoorverlies. En een deel van de stemmenhoorders is gezond van lijf en leden.

Stemmen horen bij ziektebeelden

De verschillende ziektebeelden waarbij stemmen kunnen voorkomen, zijn de volgende.

• Psychose: een toestand waarbij iemands contact met de werkelijkheid ernstig verstoord is, en waarbij hallucinaties en wanen kunnen optreden*.
• Schizofrenie: een chronische ziekte in de hersenen, die van invloed is op iemands gedachten- en belevingswereld, waarbij je last hebt van één of meerdere psychosen en waarbij je ook sociaal, verstandelijk of emotioneel slecht functioneert.
• Borderline-persoonlijkheidsstoornis: wordt gekenmerkt door een laag zelfgevoel, instabiele relaties met anderen en impulsief gedrag. Mensen met borderline horen ook vaak stemmen.
• Psychotische depressie: een depressie kan soms overgaan in een psychotisch beeld, waarbij je de realiteit uit het oog verliest.
• Manie: een overdreven stemming, maar soms ook uitgesproken geagiteerd en bozig. Op het hoogtepunt van de manie treden er psychotische symptomen op.
• Post-partumpsychose: ook wel 'kraambedpsychose' genoemd, welke ontstaat in aansluiting op een bevalling.
• Delier: acute verwardheid die vaak gepaard gaat met angst, hallucinaties en onrust, wat kan optreden als iemand ernstig lichamelijk ziek is.
• Hardhorendheid of doofheid: stemmen horen kan optreden bij mensen die hardhorend of doof zijn. Vaak gaat het hierbij om oudere mensen. Naarmate je minder geluiden waarneemt, gaat het brein deze stilte opvullen.
• Neurologische aandoeningen: bij multiple sclerose (MS), een hersentumor of hersenontstekingen, bepaalde vormen van dementie en bij de ziekte van Parkinson, kun je stemmen horen. Bij epilepsie kan stemmen horen ook optreden.
• Lichamelijk en geestelijk gezond mensen: stemmen horen kan ook optreden bij mensen die gezond zijn van lijf en leden en waarbij er geen sprake is van psychiatrische stoornissen, neurologische ziekten of hardhorendheid.

(*) Wanen zijn vaststaande overtuigingen die niet vatbaar zijn voor feiten die ermee in tegenspraak zijn. Hallucinaties zijn zintuiglijke ervaringen zonder dat er een externe stimulus is.

Stemmen horen bij gezonde mensen

Iris Sommer schrijft in het boek 'Stemmen horen' over de resultaten van de onderzoeksgroep in het UMC Utrecht 'stemmen horen'. Ze hebben 150 mensen geïnterviewd die geestelijk en lichamelijk gezond zijn en stemmen horen, om een beter beeld te krijgen van dit fenomeen. Daaruit bleek het volgende:

• Bij bijna iedereen zijn de stemmen positief van inhoud en worden ze als steunend ervaren.
• De stemmen kunnen intermitterend aanwezig zijn: ze kunnen verdwijnen om na een aantal jaren weer terug te komen.
• Positieve stemmen kunnen veranderen in negatieve en vice versa.
• Na een omslag van positief naar negatief kan een persoon die eerst blij was met de stemmen, alsnog een psychose ontwikkelen.
• Andere symptomen die bij een psychose voorkomen, wannen en formele denkstoornis, zijn ook bij gezonde mensen die stemmen horen terug te vinden, zij het in verminderde mate.
• Vaak hebben gezonde mensen die stemmen horen ook de behoefte aan een verklaring.
• Niemand van de 150 mensen die deelnam aan het onderzoek van UMC gaf aan te geloven dat de stemmen van God, engelen of de duivel afkomstig waren.
• Een minderheid van de groep was van mening dat de stemmen het product van hun hersenen waren.
• Veel mensen gaven aan dat zij een bepaalde gevoeligheid ontwikkelt hebben waardoor ze signalen kunnen opvangen om hen heen. Sommigen hunner waren overtuigd van een geestenwereld, waarin entiteiten contact met hen maken, en weer anderen geloofden dat geesten van overledenen contact met hen zochten. Of ze zagen hun stemmen als een soort zesde zintuig, waarbij ze zichzelf beschouwden als helderhorend.
• Gezonde mensen hebben meer controle over hun stemmen dan mensen met een psychose. Veel mensen kregen het voor elkaar de stemmen met wilskracht weg te dringen of de stemmen zijn voor rede vatbaar.
• Bij gezonde mensen begint het stemmen horen gemiddeld wat eerder dan bij mensen die een psychose doormaken.

Andere fenomenen die op stemmen lijken

Er zijn allerlei fenomenen die kunnen lijken op auditieve hallucinaties, maar het niet zijn. Het gaat hierbij om terugkerende gedachten of ruminaties, obsessies (dwanggedachten), liedjes of deuntjes die maar blijven hangen, aha-erlebnis of ingevingen, gedachteninbrenging (hierbij wordt een gedachte beleefd als niet van het eigen ik afkomstig), het hardop horen van gedachten ('Gedanken Lautwerden', komt voor bij zowel mensen die een psychose hebben als bij mensen zonder psychose), flashbacks en herbelevingen, déjà-vuervaringen, absences (een aparte vorm van epilepsie) en oorsuizen of tinnitus.

Wat zeggen de stemmen?

De inhoud van de stemmen bepaalt in grote mate of je er al dan niet last van hebt. Bovendien kan de inhoud van de stemmen iets zeggen over de diagnose, wat van belang is voor de behandeling. Uit onderzoek blijkt dat wanneer de stemmen voor meer dan de helft een negatieve inhoud hebben, de kans dat deze persoon een psychose heeft ongeveer 80% is. Alleen maar negatieve stemmen horen geeft een 90% kans dat er sprake is van een psychose.

Stemmen horen bij gezonde mensen

Volgens Iris Sommer kunnen de boodschappen van stemmen van gezonde stemmen ingedeeld worden in grofweg vier soorten: geruststellingen, waarschuwingen, opdrachten en berichten van overlijden (p.76). De meerderheid van deze groep vindt de stemmen niet vervelend of belastend. Een klein deel echter wel. Zij horen meerdere keren per dag stemmen en ervaren dat als storend. Of ze zijn bang dat ze schizofrenie ontwikkelen. Ongeveer 5% van de gezonde mensen hoort stemmen met een negatieve inhoud. Bij deze groep bestaat de kans dat ze alsnog een psychose ontwikkelen.

Mensen met een psychose

Bij mensen met een psychotische stoornis is vaak een gedeelte van de boodschappen van de stemmen negatief gekleurd, waardoor het zeer belastend kan zijn. Mensen met een psychose kunnen bijvoorbeeld scheldpartijen en bedreigingen horen, of ze krijgen steeds commentaar op wat ze doen, of ze krijgen opdrachten van de stemmen. Sommigen horen doorlopend commentaar op wat ze doen ('running commentary'), wat kenmerkend is voor mensen met schizofrenie. Opdrachten komen ook vaak voor, variërend van onschuldig tot levensgevaarlijk.

Hardhorendheid en epilepsie

Mensen die stemmen zijn gaan horen op het moment dat hun gehoor slechter werd, hebben vaak muzikale hallucinaties, bijvoorbeeld slaapliedjes of Psalmen. Het kunnen ook stemmen zijn, bijna nooit negatief. Commentaar en opdrachten komen slechts sporadisch voor. Stemmen horen bij epilepsie is een zeldzaam verschijnsel. Bij deze groep gaat het vaak om nare stemmen.

Oorzaak en ontstaansfactoren

Hoe stemmen ontstaan wordt nog niet precies begrepen, maar er zijn wel factoren bekend die een rol spelen bij het ontstaan ervan:

• Erfelijke aanleg;
  Somberheid als trigger voor stemmen horen / Bron: Saschamilk, Pixabay
• Dopamine: verhoogde dopamineactiviteit;
• De invloed van verwachtingen;
• Andere organisatie van de hersenen;
• Stress;
• Trauma (seksueel misbruik, gepest worden op school);;
• Vermoeidheid en slaapgebrek;
• Somberheid;
• Drugsgebruik (veel drugs verhogen de dopamineconcentratie in de hersenen en THC in cannabis kan een psychose uitlokken of verergeren).

Het gaat hierbij om aanleg en omgeving. Meestal is de aanleg om stemmen te horen subtiel aanwezig en hangt het van omgevingsfactoren af of je ook daadwerkelijk stemmen zult gaan horen.

Behandeling stemmen horen

Lang niet altijd is behandeling nodig voor mensen die stemmen horen. Behandeling is nodig bij mensen die ernstig lijden onder hun stemmen.

Basistherapie

Behandeling kan bestaan uit psycho-educatie, waarbij je leert hoe stemmen in de hersenen kunnen ontstaan en je handvatten aangereikt krijgt om met de stemmen om te gaan. Ook een gezond leefpatroon is daarbij belangrijk met een goed dag-nachtritme, regelmatige lichaamsbeweging, goede lichaamsverzorging, gezond eten en drinken, etc. Op de stemmenpoli van het UMC Utrecht begint iedere behandeling met een basistraining. Soms is dat voldoende om met de stemmen te leren omgaan of om de last die de stemmen teweegbrengen terug te brengen tot een acceptabel en draagbaar niveau.

Andere behandelingen

Er is naast basistherapie een scala aan behandelingen bij stemmen horen, variërend van behandeling met medicijnen (antipsychotica), cognitieve gedragstherapie (waarbij je bijvoorbeeld leert dat hoe je je klachten beleeft, sterk gekleurd wordt door hoe je ze interpreteert), traumagerichte therapie of persoonlijke coaching en diëtetiek.

Stemmenshoordersgroepen

Wereldwijd bestaat er de zogeheten hearing voices movement: netwerken van stemmenhoorders die elkaar helpen in stemmenhoordersgroepen. Ook in Nederland bestaan zulke zelfhulpgroepen.

Lees verder

• Schizofrenie (DSM-5): symptomen, oorzaken en behandeling