Wanen en hallucinaties: soorten, vormen, oorzaken & prognose

Wat is de betekenis van wanen en hallucinaties? Een waan zijn vaststaande overtuigingen die gebaseerd zijn op onjuiste gevolgtrekkingen over de werkelijkheid en niet vatbaar zijn voor feiten die ermee in tegenspraak zijn. Er wordt vastgehouden aan deze overtuiging ondanks bewijs van het tegendeel en het kan niet worden verklaard door de cultuur of religie van de persoon. Een voorbeeld van een waan is dat je denkt dat er een groot complot bestaat van mensen, die het stuk voor stuk op jou hebben gemunt. Een hallucinatie kan worden omschreven als een zintuiglijke waarneming die wordt ervaren ondanks dat er geen externe prikkel is. Hallucinaties kunnen bij elke zintuig optreden: zien, ruiken, horen, voelen en proeven. Voorbeelden van hallucinaties zijn geluiden of stemmen horen die er niet zijn, dingen zien die er niet zijn, dingen voelen die er niet zijn, dingen proeven die er in werkelijkheid niet zijn en dingen ruiken die er niet zijn. De oorzaken van wanen en hallucinaties variëren.

• Wat zijn wanen en hallucinaties?
• Hallucinaties
• Wanen
• Verschillende vormen
• Soorten hallucinaties
• Soorten wanen
• Oorzaken van hallucinaties
• Psychotische stoornissen
• Drugsgebruik
• Onthoudingsverschijnselen
• Spanning en stress
• Slaapdeprivatie en/of uitputting
• Meditatie en/of sensorische deprivatie
• Elektrische of neurochemische activiteit in de hersenen
• Hersenschade of hersenziekte
• Oorzaken van wanen
• Prognose
• Prognose van hallucinaties
• Prognose van wanen
• Hoe vaak komt het voor?

Wat zijn wanen en hallucinaties?

Hallucinaties

Hallucinaties zijn zintuiglijke ervaringen die plaatsvinden zonder externe stimulus. Deze zintuiglijke indrukken worden gegenereerd door de geest in plaats van door externe prikkels, en kunnen worden gezien, gehoord, gevoeld en zelfs geroken of geproefd. Hallucinaties zijn dus levendig en helder en hebben net zoveel kracht en maken net zo veel indruk als normale waarnemeningen. Ze staan niet onder invloed van de wil.

Een hallucinatie treedt op wanneer omgevingsfactoren, emotionele of fysieke factoren zoals stress, medicatie, extreme vermoeidheid of psychische aandoeningen het mechanisme in de hersenen verstoren dat helpt om bewuste waarnemingen te onderscheiden van interne, op geheugen gebaseerde waarnemingen. Dientengevolge komen hallucinaties voor tijdens perioden van bewustzijn. Ze kunnen verschijnen in de vorm van visioenen, stemmen of geluiden, tactiele gevoelens (bekend als haptische hallucinaties), geuren of smaken.

Wanen

Wanen zijn vaststaande overtuigingen die niet vatbaar zijn voor feiten of ermee in tegenspraak zijn. De overtuiging is gebaseerd op onjuiste gevolgtrekkingen over de externe werkelijkheid; het zijn verkeerde conclusies getrokken uit ware gebeurtenissen. Het onderscheid tussen een waan en een sterke overtuiging is vaak moeilijk te maken.

Wanen zijn een veel voorkomend symptoom van verschillende stemmings- en persoonlijkheidsgerelateerde psychische aandoeningen, waaronder schizoaffectieve stoornis, schizofrenie, gedeelde psychotische stoornis (een 'folie à deux'), depressieve stoornis (depressie) en bipolaire stoornis. Ze zijn ook het belangrijkste kenmerk van waanstoornis. Mensen met een waanstoornis lijden aan langdurige, complexe wanen die in een van de zes categorieën vallen: vervolgingswaan, grootsheidswaan, jaloezie en ontrouwwaan, erotomanie (de zeer sterke overtuiging dat een ander verliefd is op jou, terwijl daar absoluut geen sprake van is), somatische waan (opvattingen over je lichaam of lichaamsfuncties die niet overeenkomen met de realiteit) of een gemengde waan.

Verschillende vormen

Waanideeën zijn onjuiste overtuigingen en hallucinaties zijn percepties van stimuli die niet echt bestaan. Een waanidee kan bijvoorbeeld de overtuiging zijn dat de regering wordt gecontroleerd door reptielachtige mannen die de watervoorziening vergiftigen om de mensen tot slaaf te maken. Een hallucinatie kan bestaan uit 'stemmen horen' of spoken zien.

Het komt vaak voor dat mensen een gedeelde waanvoorstelling hebben die voortkomt uit hun paranoia of geloofssysteem. Mensen in sekten geloven misschien allemaal dat hun leider een Messias is of dat het einde van de wereld op een bepaalde datum plaatsvindt. Het komt echter vrij zelden voor dat twee mensen een ​​hallucinatie te delen.

Soorten hallucinaties

Hallucinaties kunnen op alle zintuigen betrekking hebben:

• Visuele hallucinaties: beelden zien die in het geheel niet aanwezig zijn (niet te verwarren met 'visuele illusies').
• Akoestische, auditieve of gehoorshallucinaties: geluiden horen die er niet zijn.
• Olfactorische of reukhallucinaties: niet aanwezige geuren ruiken.
• Gustatoire of smaakhallucinaties: het proeven van niet aanwezige smaken.
• Somatische hallucinaties: deze hebben betrekking op het gevoel, zowel binnen het lichaam als op en vlak onder de huid (tactiele hallucinaties), bijvoorbeeld formicatie (gekriebel op huid door de overtuiging dat er beestjes over of onder je huid lopen).

Soorten wanen

Er bestaan verschillende soorten wanen:

• Erotomane waan: het centrale thema van de waan is dat iemand anders verliefd op jou is.
• Grootheidswaan: het centrale thema van de waan is de overtuiging dat je beschikt over een groot (maar niet erkend) talent of inzicht.
• Jaloerse waan: het centrale thema van deze waan is dat je huwelijkspartner of geliefde ontrouw is.
• Somatische waan: het centrale thema betreft lichamelijke functies of sensaties (bijvoorbeeld parasietenwaan of infestatiewaan)
• Gemengde waan: wanneer niet slechts één enkele waan op de voorgrond staat.

Oorzaken van hallucinaties

Hallucinaties kunnen meerdere mogelijke oorzaken hebben.

Psychotische stoornissen

Onder psychotische stoornissen worden de volgende stoornissen verstaan: schizofrenie, schizoaffectieve stoornis, schizofreniforme stoornis, gedeelde psychotische stoornis, kortdurende psychotische stoornis, een psychotische stoornis door middelengebruik, bipolaire stoornis, ernstige depressie met psychotische kenmerken, delier of dementie. Vooral auditieve hallucinaties komen vaak voor bij psychotische stoornissen zoals schizofrenie.

Drugsgebruik

Het gebruik van bepaalde drugs kan hallucinaties veroorzaken, waaronder amfetaminen en cocaïne, hallucinogenen (zoals lyserginezuurdiethylamide of LSD), fencyclidine (PCP) en cannabis of marihuana.

Onthoudingsverschijnselen

Onthouding van sommige recreatieve drugs kan hallucinaties veroorzaken, waaronder ontwenning van alcohol, kalmerende middelen, slaapmiddelen (hypnotica) of anxiolytica (groep van medicijnen die worden toegepast bij aanhoudende en/of hevige angstgevoelens).

Spanning en stress

Langdurige of extreme stress kan denkprocessen hinderen en hallucinaties veroorzaken.

Slaapdeprivatie en/of uitputting

Lichamelijke en emotionele uitputting kan hallucinaties veroorzaken door de grens tussen slaap en waakzaamheid te vervagen.

Meditatie en/of sensorische deprivatie

Wanneer de hersenen externe stimulatie missen om percepties te vormen, kan dit gecompenseerd worden door terug te grijpen op het geheugen en hallucinatoire percepties te vormen. Deze aandoening wordt vaak aangetroffen bij blinde en dove personen.

Elektrische of neurochemische activiteit in de hersenen

Een hallucinatoire sensatie genaamd aura, verschijnt vaak voorafgaande een migraine-aanval. Ook is bekend dat aura's met betrekking tot geur en aanraking (tactiel) waarschuwen voor het begin van een epileptische aanval.

Hersenschade of hersenziekte

Hersenschade of hersenziekte (zoals de ziekte van Parkinson) kunnen de hersenfunctie veranderen en hallucinaties veroorzaken.

Oorzaken van wanen

Wanen kunnen worden veroorzaakt door:

• psychische stoornissen: psychotische stoornissen, of aandoeningen waarbij de getroffen persoon een verminderd of vervormd gevoel van realiteit heeft en geen onderscheid kan maken tussen het reële en het onwerkelijke, waaronder schizofrenie, schizoaffectieve stoornis, waanstoornis, schizofreniforme stoornis, gedeelde psychotische stoornis, kortdurende psychotische stoornis en psychotische stoornis door middelengebruik
• bipolaire stoornis
• ernstige depressieve stoornis met psychotische kenmerken
• delirium
• zwakzinnigheid of mentale retardatie

Waanovertuigingen kunnen aanwezig zijn bij anorexia nervosa, obsessieve-compulsieve stoornis, body dysmorphic disorder (afgekort BDD, stoornis in de lichaamsbeleving) of hypochondrie.

Prognose

Prognose van hallucinaties

In veel gevallen kunnen chronische hallucinaties die worden veroorzaakt door schizofrenie of een andere geestesziekte, door medicatie worden behandeld. Als hallucinaties blijven bestaan, kan psychotherapie nuttig zijn om copingvaardigheden te leren om hiermee om te gaan. Hallucinaties als gevolg van slaapgebrek of extreme stress, verdwijnen meestal nadat de oorzaak is verwijderd.

Prognose van wanen

Waanstoornis is meestal een chronische aandoening, maar bij een geschikte behandeling treedt bij maximaal 50% van de patiënten een remissie van waanstoornissen op. Er zijn echter mensen die vanwege hun sterke geloof in de realiteit van hun waanideeën en een gebrek aan inzicht in hun toestand, behandeling uit de weg gaan, of behandelingsresistent zijn.

Hoe vaak komt het voor?

Het lijkt erop dat waanideeën en hallucinaties veel vaker voorkomen dan altijd werd aangenomen.[1] De aanwezig ervan wil niet zeggen dat de persoon ook een psychische aandoening heeft. De aanwezigheid van wanen en hallucinaties is echter hoger gebleken bij mensen met een familiegeschiedenis met psychische stoornissen. [2] Bovendien moeten wanen en hallucinaties altijd worden beoordeeld in de context van iemands etniciteit en sociale omstandigheden, ofschoon het interpreteren van dergelijke symptomen in de context van etnisch culturele diversiteit een uitdaging kan zijn. Waanideeën kunnen volgens onderzoek worden veroorzaakt door problemen met het functioneren van de orbitofrontale cortex, wat deel uitmaakt van een affectief netwerk in de hersenen, dat verantwoordelijk is voor de verwerking en controle van emotionele prikkels van de hersenen, en dit leidt tot problemen bij de aanpassing aan veranderende omstandigheden en externe druk.[3]

Noten:

1. Ian K, Jenner JA, Cannon M; Psychotic symptoms in the general population - an evolutionary perspective. Br J Psychiatry. 2010 Sep197(3):167-9.
2. Varghese D, Scott J, McGrath J; Correlates of delusion-like experiences in a non-psychotic community sample. Aust N Z J Psychiatry. 2008 Jun42(6):505-8.
3. Vega WA, Lewis-Fernandez R; Ethnicity and variability of psychotic symptoms. Curr Psychiatry Rep. 2008 Jun10(3):223-8.

Lees verder

• Kortdurende psychotische stoornis: symptomen DSM-5 & oorzaak
• Psychotische stoornis door middel of medicatie: symptomen
• Waanstoornis: symptomen (DSM-5), oorzaak en behandeling
• Stemmen horen in je hoofd: kenmerken, oorzaak en behandeling
• Parasietenwaan of infestatiewaan: symptomen en behandeling