Codependentie: symptomen & ontstaan van mede-afhankelijkheid

Codependentie, ook wel mede-afhankelijkheid genoemd, is een term die steeds vaker voorbij komt. Maar wat is codependentie eigenlijk? Hoe komt het dat het de levens van miljoenen mensen beïnvloedt? Het valt op dat er in Nederland anno 2018 weinig kennis is van dit werkelijk allesomvattende probleem dat complete mensenlevens kapotmaakt. Door onwetendheid en te weinig kennis weten veel mensen niet dat ze lijden aan deze slopende en progressieve aandoening, waarin de codependent zichzelf volledig weggeeft aan anderen.

Wat is codependentie

Codependentie betekent letterlijk uit het Engels vertaald: mede-afhankelijkheid. De term is eind jaren 50 ontstaan in de wereld van de Anonieme Alcoholisten om het gedrag van de mensen die in de omgeving van een alcoholist verkeren te verklaren. Codependentie treedt op wanneer iemands grenzen en behoeften in conflict komen met de belangen en behoeften van anderen. Een codependent zet zijn eigen belangen en behoeften compleet aan de kant om zo aan de verwachtingen, behoeften en belangen van anderen te voldoen. Dit gaat zelfs zo ver, dat wanneer een codependent dit gedrag al vanaf jongs af aan toepast, hij op latere leeftijd geen zicht meer heeft op zijn eigen grenzen en behoeften.

Een codependent voelt feilloos aan wat anderen voelen, wat anderen nodig hebben en hoe hij goed voor anderen kan zorgen. Maar wanneer het om de eigen gevoelens, behoeftes en grenzen gaat, zijn deze voor de codependent enorm moeilijk te omschrijven en te herkennen. In feite maakt een codependent zijn eigenwaarde afhankelijk van zijn omgeving. Bijvoorbeeld: als partner van een alcoholist heeft de codependent de illusie dat hij zich goed zal voelen wanneer het goed gaat met de alcoholist. Wanneer het niet goed gaat met de alcoholist zal de codependent zich daar verantwoordelijk voor voelen en alles in het werk stellen om te zorgen dat de situatie van de alcoholist verbetert, zodat hij zich ook beter kan voelen over zichzelf. Dit gaat altijd ten koste van de codependent zelf. De codependent is als het ware mede-afhankelijk van de verslaving van de alcoholist.

Symptomen

Er zijn een aantal specifieke kenmerken waar een codependent aan voldoet. De belangrijkste symptomen van codependentie zijn:

• Moeite hebben met het ervaren van een gepast niveau van eigenwaarde. De ene keer voelt een codependent zich heel klein, minderwaardig en niet de moeite waard om van te houden. De andere keer voelt een codependent zich beter en sterker dan anderen en kan hij gevoelsmatig de hele wereld aan.
• Moeite met het stellen van functionele grenzen. Een codependent heeft moeite met het stellen van grenzen, doordat hij zijn eigen grenzen niet (goed) kent en niet goed weet hoe hij deze toe moet passen om goed voor zichzelf te zorgen.
• Moeite hebben met inzicht in wat er zich werkelijk binnen in zichzelf afspeelt. Wat gebeurt er? Wat voel ik? Waar komt het vandaan? Een codependent heeft geen idee wat er binnen in hem gebeurt, laat staan wat hij ermee moet doen.
• Moeite met inzicht in de eigen volwassen behoeften en grenzen. Wat heb ik nu nodig? Voelt dit fijn? Gaat iemand over mijn grens? Ook hier heeft een codependent vaak totaal geen inzicht in.
• Moeite met het uiten van de eigen emoties en werkelijkheid op een beheersbare manier. Voordat een codependent zal uiten wat er in hem afspeelt, moet de spanning vanbinnen al ondraaglijk zijn. Waardoor de emotie in extreme mate van woede, verdriet of angst naar buiten komen.

Hoe uit het zich in de praktijk?

Codependentie uit zich in verschillende gedragingen. De meest duidelijke gedragssymptomen zijn de volgende:

• Het willen hebben van (negatieve) controle op het gedrag van anderen om er zelf sterker van te worden. Eigenlijk komt het erop neer dat een codependent continu behoefte heeft aan het weten waar hij aan toe is. En dat de dingen op zijn manier moeten gebeuren, omdat hieruit een gevoel van grip op de realiteit kan worden gehaald.
• Het ervaren van rancune. Wanneer een codependent onrecht is aangedaan in welke vorm dan ook, blijft er een gevoel van rancune heersen om de ervaren pijn te vereffenen met degene die de pijn heeft veroorzaakt. Vaak zonder dat de codependent dit in de gaten heeft. Het doel hiervan is dat als de ander is teruggepakt, er de hoop is dat de eigen pijn opgelost zal zijn wat uiteraard niet het geval is.
• Een codependent heeft meestal geen vertrouwen in een God of hogere macht. Hij heeft het gevoel dat hij er volledig alleen voor staat en dat hij de verantwoordelijkheid draagt voor alles wat er zich in zijn leven afspeelt. Dit veroorzaakt vaak enorm veel stress.
• Veel codependenten zijn verslaafd. Dit kan een verslaving zijn aan middelen als alcohol of drugs, maar ook een eetverslaving of zelfs een relatieverslaving. Deze verslavingen geven in eerste instantie verlichting aan de ervaring van enorm heftige gevoelens op de korte termijn, maar zorgen uiteraard voor het verlies van nog meer grip op de lange termijn.
• Moeite met intimiteit. Een codependent heeft moeite met het ervaren van echte intimiteit met mensen. Dit heeft vooral te maken omdat hij geen intieme relatie met zichzelf kan hebben. Wanneer iemand zichzelf niet kent, niet van zichzelf houdt en er niet onvoorwaardelijk voor zichzelf is, zal iemand ook geen echte intimiteit met een ander aan kunnen gaan. Als iemand niet weet wie hij zelf is, kan een ander hem ook niet leren kennen.

Het ontstaan van codependentie

Codependentie ontstaat meestal wanneer een kind opgroeit in een voor hem een ongezonde, onveilige en destructieve gezinssituatie. Meestal is er sprake van een of beide ouders die lijden aan een persoonlijkheidsstoornis (zoals bijvoorbeeld narcisme), of een of beide ouders die te kampen hebben met een verslaving (zoals aan drugs, alcohol, seks, werken, etc). Binnen het gezin worden de problemen en de invloed ervan op de rest van het gezin ontkend. Er wordt naar de buitenwereld toe gedaan of er geen vuiltje aan de lucht is. Ieder gezinslid leert dat het er alles aan moet doen om het beeld naar de buitenwereld in stand te houden. Dit kan zich uiten in dat een kind verantwoordelijkheden op zich moet nemen die niet bij zijn leeftijd passen. Zo kan een kind bijvoorbeeld de rol van een van de ouders op zich nemen. Dit gebeurt vaak wanneer een of beide ouders emotioneel onbeschikbaar zijn voor de behoeften van het kind. Het gezin ontkent problemen, vindt dat er geen hulp nodig is en beschikbare hulp wordt vaak niet geaccepteerd.

Wanneer je als kind in zo’n gezin opgroeit, leer je de schijn op te houden. Je bent continu op je hoede en leert jezelf niet kennen. Er is geen oog voor jouw behoeftes, grenzen en wensen. Wat je wel leert is om je continu aan te passen aan de behoeften van anderen, om daaruit (schijn)veiligheid te halen. Sommige van deze kinderen ontdekken op volwassen leeftijd - wanneer ze vastlopen door burn-out of door psychische klachten - dat ze zichzelf niet kennen, hun behoeftes niet weten en dat ze überhaupt grenzen hebben. Deze mensen zoeken daar hulp voor. Anderen blijven hun hele leven gericht op de behoeftes en verlangens van anderen en zullen daar uiteindelijk kapot aan gaan.
Een andere reden waardoor iemand codependent kan worden, is binnen een relatie met een narcist.

Codependent en nu

Codependentie is nog geen diagnose die vermeld staat in de DSM V. Wel heeft de aandoening veel overlapping met een borderlinepersoonlijkheidsstoornis en een afhankelijkheidspersoonlijkheidsstoornis. Wanneer je ontdekt dat je codependent bent, is het zaak dat je je realiseert dat het een serieus probleem is en dat het niet vanzelf overgaat. Het is dan belangrijk om veel informatie op te doen, boeken te lezen en eventueel hulp te gaan zoeken bij een therapeut. Ook kun je je aanmelden bij zelfhulpgroepen zoals de Codependents Anonymous of de Norwood Groep, die werken volgens het Twaalf Stappen Programma.

Lees verder

• Codependentie en relaties
• Codependentie en narcisme
• Codependentie: het herstel
• De vier fases van herstel van codependentie