Verbitterdheid: hoe voorkom je het of hoe kom je er vanaf?

Als je iets heftigs meemaakt, ligt de kans om verbitterd te raken altijd op de loer. Het heeft met allerlei persoonlijke omstandigheden te maken. Hoe ouder je wordt, hoe groter de kans dat je wat heftigs meemaakt. De verschillen zijn groot, als het gaat om mannen en vrouwen die na één of meerdere heftige gebeurtenissen verbitterd raken of er juist goed mee omgaan. Hoe voorkom je verbitterdheid of hoe kom je er vanaf?

Wat is verbittering?

De online woordenboeken geven als vertaling het volgende over ‘verbitterdheid’:

• ’haat’
• ‘wrok’
• ‘hostiliteit’
• ‘wraak’
• ‘zuur’

Als je na een heftige gebeurtenis en de verwerking hiervan, niet in staat bent het leven in volle omvang weer op te pakken, dan loop je een reële kans om verbitterd te geraken. Je blijft dan hangen in je wrok en/of woede. We noemen het ook wel verzuurd raken en het houdt in de negatieve kant van zaken zien, de schuld buiten jezelf zoeken. De basisvraag gaat dan meestal over: “Waarom ik?”. Op zich logisch, maar niet als je er in blijft hangen. Immers, de kans is klein dat je het antwoord zult vinden.

Verzuren er steeds meer mensen of toch niet?

Als je over aantallen spreekt, zijn er nogal wat mensen die niet in staat blijken om een heftige gebeurtenis goed te verwerken. Ongeveer 35 procent van onze bevolking heeft te maken met verbittering en boosheid. Zo’n twee tot drie procent heeft er blijvend last van en komt dus niet uit dat proces. Ze ondervinden er op dagelijkse basis hinder van en het varieert van boosheid tot machteloosheid en ze voelen zich zeker benadeeld.

Verwerken of toch niet?

Als je iets heftigs meemaakt, is het niet vreemd om ook met de gedachten te spelen waarom jou dit heeft moeten overkomen. Je ervaart boosheid en een onmachtig gevoel over het waarom en waarom op dit moment. Maar je denkt ook na of deze heftige gebeurtenis voorkomen had kunnen worden en wat jouw rol daar mogelijk in had kunnen zijn. We hebben het hier over het rouwproces en is het verwerken van wat er heeft plaatsgevonden. We noemen het met een populaire term ook wel “een plaats geven”. Het een plaats in je leven geven. Het is altijd weer op te roepen, maar bij een goede verwerking roept het niet meer de eerdergenoemde boosheid of onmacht op. Op deze wijze voorkom je verbittering of verzuring.

Bij jonge kinderen is het vaak zo dat je ze bij het proces moet helpen (bijvoorbeeld met behulp van een kinderpsycholoog). Kinderen zijn vaak nog niet in staat een heftige gebeurtenis zelfstandig goed te verwerken. Denk hierbij aan een ernstig ongeluk, ziekte of de dood van een ouder.

Hoe herken je de verbitterde mens?

Als je iemand (nog) niet goed kent, dan herken je de verbitterde man of vrouw vaak aan het gegeven dat hij of zij zoveel als mogelijk wil spreken (of op een andere manier wil communiceren) over het leed dat hem of haar is aangedaan c.q. wat hem of haar is overkomen. Dit kan keer op keer vanuit het niets gebeuren en neemt niet in intensiteit af. De Amerikanen zeggen dan “Get over it”, maar dat is nu net wat niet lukt. Alsof ze met hun hoofd in een berenklem zitten en er niet uit kunnen komen.

Heeft het een functie?

Verbitterdheid heeft een functie en dit heeft te maken met de hulpeloosheid, onmacht, er toe doen, zoals mensen dit met een heftige ervaring kunnen voelen. Het zelfbeeld wordt er in een dergelijke situatie niet beter op. Door zich als onschuldig slachtoffer te manifesteren, wordt hun eigenwaarde min of meer veiliggesteld. Men hoopt erop dat de omgeving compassie toont, wat ook vaak het geval is. Het sust slechts even het heftige gevoel, maar lost het op de lange duur niet op. Om die reden kan een verbitterd iemand er keer op keer op terugkomen alsof het een dag eerder heeft plaatsgevonden.

Hoe verwerk je het?

De basis waarom verbittering op de loer ligt kan variëren. Er zijn verschillende uitgangspunten, zoals tijd, rigide gedrag en de stressfactor.

Tijd

Verwerken kost tijd en dat heb je niet of gun je jezelf niet. Je mag er even boos of verdrietig over zijn, maar daarna moet je het dagelijkse leven weer oppakken (“doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg”). Kijk om je heen in het dagelijks leven en zie de voorbeelden van mensen die na een heftige gebeurtenis in no time het leven weer oppakken, althans ogenschijnlijk. Je loopt echter een reële kans dat je hetgeen er gebeurd is, niet goed verwerkt. Heb je die boosheid, die onmacht, die wrok, ook echt kunnen doorgronden? Ofwel de pijn ervaren en het langzaam los kunnen laten. Neem daarom de tijd voor verwerking (met of zonder een praat-maatje), kijk zo nu en dan achterom (af en toe verdrietig zijn mag), maar blijf vooruit lopen.

Rigide

Een andere reden dat je niet aan een goede verwerking van de heftige gebeurtenis toekomt, is het rigide karakter dat iemand van nature kan hebben. Als je rigide bent dan heb je een rotsvast idee hoe de wereld in elkaar zit. De opgedane nare ervaring, past niet in het plaatje. Praten, veel praten over je gedachten en je daarmee kwetsbaar opstellen, is een belangrijk aspect in dit kader. Laat een meer genuanceerd beeld over de heftige gebeurtenis tot je doordringen en kijk wat je er mee kunt. Soms is iemand zo rigide dat professionele hulp gewenst of noodzakelijk is, om een adequate verwerking van de heftige gebeurtenis in gang te zetten.

Stress

Stress heeft een grotere invloed op de mens dan we ons realiseren. Verbittering kan namelijk ook in verband staan met de door stress verkeerd opgeslagen herinneringen in het geheugen. Een heftige gebeurtenis kan daarom zomaar op ieder willekeurig moment volledig herbeleefd worden. Een goede oplossing kan dan zijn dat je de heftige gebeurtenis herbeleefd met iemand die dezelfde heftige gebeurtenis ondergaan heeft. Als je op deze wijze de gebeurtenis herbeleeft, rectificeren je hersenen de gebeurtenis als het ware. Deze exercitie moet je meestal meerdere keren herhalen, tot het in de hersenen ook beklijft. De verandering in de hersenen gaat meestal geleidelijk en er vindt in feite steeds meer nuancering plaats.

Tot slot

Hoe hard het ook klinkt, verbitterdheid is meestal een keuze. Een keuze die je zelf maakt en/of waar de omgeving je kan stimuleren. De ene heeft er (professionele) hulp bij nodig en de ander doet het op geheel eigen wijze. Als je in verbittering blijft hangen, maak je het jezelf een stuk moeilijker in het leven. Als je het proces echter aanpakt, zal je die kwetsbare man of vrouw weer moeten laten zien, moet je misschien kleur bekennen, moet je de pijn misschien nog eens ervaren. Uiteindelijk word je er een vrolijker en aardiger mens van.