Praktische hulp bij codependentie: leren doseren

Codependentie is een progressieve psychische aandoening waarbij iemand zijn eigenwaarde volledig afhankelijk maakt van de mening en bevestiging van andere mensen. Iemand met codependentie vervloeit als het ware met zijn dierbaren en neemt dan automatisch de grenzen, behoeftes en normen en waarden van de ander over en gaat daar naar handelen. Hierbij verliest hij het contact met zijn eigen grenzen, behoeftes en normen en waarden volledig, met alle gevolgen van dien. Codependentie werkt als een verslaving en is het gevolg van een overlevingsstrategie van een moeilijke en onveilige jeugd. Hoewel codependentie veel voorkomt in onze maatschappij, staat het nog niet vermeld in de DSM V. Een belangrijke stap in het herstel van codependentie is het leren doseren. Iemand met codependentie is namelijk snel geneigd alles te geven en dan vervolgens met niets over te blijven.

Zelfzorg

Mensen met codependentie kunnen vaak niet goed doseren. Een codependent heeft vaak weinig contact met zijn eigen grenzen en behoeftes en wanneer iemand besluit te willen herstellen van codependentie, is het vaak een hele zoektocht naar de eigen gevoelens, grenzen, behoeftes en meningen. Vaak moet er onderscheid worden gemaakt tussen de gevoelens, grenzen, behoeftes en meningen die de codependent voelt vanuit zijn codependentie, dus met als motief bevestiging en liefde van andere mensen te krijgen en afwijzing te voorkomen en de gevoelens, grenzen, behoeftes en meningen die de codependent voelt vanuit zichzelf en zijn intuïtie. Deze laatste zitten meestal erg diep verstopt, omdat ze altijd genegeerd en weggestopt zijn. De eigen grenzen, gevoelens, meningen en behoeften stonden als het ware de verslaving van codependentie in de weg en waren eerder een obstakel dan een noodzakelijk iets om goed voor jezelf te leren zorgen. Dat laatste is vaak het echte probleem: iemand met codependentie heeft nooit geleerd voor zichzelf te zorgen. Dit komt vaak voort uit een jeugd met emotioneel onbeschikbare ouders die op hun beurt ook niet goed voor zichzelf zorg(d)en.

Wanneer een herstellende codependent wil leren voor zichzelf te zorgen, gaat dit met veel vallen en opstaan. Juist omdat een codependent vaak ook een grotendeels codependente omgeving heeft, kan hij zich niet optrekken aan andere mensen die hem het voorbeeld kunnen geven van goede zelfzorg. Het is echt een kwestie van proberen, leren, vallen en opstaan, voelen en aanpassen. Omdat dit proces alleen erg moeilijk is, kan de herstellende codependent een beroep doen op de hulp van een coach, therapeut of vrienden van een Twaalf Stappen Programma. Wat voor een codependent nog het meest lastige is, is dat hij wanneer hij begint te veranderen en niet meer al zijn oude taken klakkeloos uitvoert, hij geen bevestiging of begrip vanuit zijn omgeving hoeft te verwachten. Omdat hij hier jarenlang op geteerd heeft, is het extra moeilijk wanneer dit achterwege blijft.

Valkuil

Vaak begint het leren voor zichzelf te zorgen pas wanneer een codependent echt niet anders kan. Er kan sprake zijn van ziekte, burn-out of een relatie die op de klippen is gelopen. De codependent beseft dat hij altijd keihard heeft gerend om aan alle eisen van zichzelf en die van zijn omgeving te voldoen. En daarmee heeft hij al zijn energie gespendeerd, wat nu betekent dat hij al zijn houvast kwijt is.

Voor een codependent is het enorm moeilijk om niet in staat te zijn om aan zijn normale kunnen te voldoen. Het voelt per definitie als falen, terwijl de codependent niet inziet dat hij al die tijd op standje 10 heeft gerend terwijl de rest van de wereld op standje 3 functioneert. Wanneer een codependent uitvalt door ziekte, burn-out of door een andere reden, zal hij zich eerst waardeloos gaan voelen. Dit heeft te maken met het feit dat een codependent een human doing is en eigenwaarde haalt uit dingen doen (voor anderen). Hij zal moeten leren dat het leven als human being al voldoende is om het waard te zijn om van te houden. En dat zorgt nu net voor kortsluiting en chaos in zijn hoofd.

In eerste instantie zal een uitgevallen codependent bij het minste of geringste geestelijke of lichamelijke herstel, meteen geneigd zijn weer vol gas te gaan. Het kleine beetje energie dat weer is opgebouwd, zal vaak meteen weer worden verbruikt. Dit is de grootste valkuil voor een herstellende codependent. Hij zal moeten leren zijn energie te doseren en de actieve patronen in zijn leven anders en met meer rust in te richten, zodat hij op de lange termijn kan blijven functioneren op een normale manier met minder stress.

Energie leren doseren

Wat is doseren eigenlijk? Doseren is het verdelen van je energie over enerzijds inspanning en anderzijds rusten. Het komt er in de praktijk op neer dat je na iedere inspanning een (korte) periode van rust inlast. De bedoeling van doseren is dat zowel lichaam als geest niet te lang worden geforceerd en dat er ruimte komt voor herstel door rust tussendoor. De meeste mensen met codependentie denderen maar door en hebben pas rust wanneer ze in bed liggen en dan pas komen alle weggestopte gevoelens van de hele dag als een enorme bulk bovendrijven, wat vaak voor enorme onrust of paniek zorgt. Energie leren doseren is iets dat alleen de herstellende codependent zelf kan doen, met of zonder hulp, door naar zijn eigen gevoelens, behoeftes en grenzen te luisteren. En daar een evenwicht in te vinden tussen actie en rust. Dit is een enorm moeilijk proces. Maar op de lange termijn zo belangrijk.

Een voorbeeld:

Een codependente moeder brengt haar kinderen naar school, ruimt thuis de ontbijtrestanten op, doet de afwas, doet boodschappen, gaat stofzuigen en dweilen, doet een wasje, maakt de kattenbak schoon, ruimt op en eet lunch. Vervolgens werkt ze twee uur, haalt de kinderen op uit school, rijdt naar clubjes, verzorgt het avondeten, de afwas en geeft haar kinderen veel aandacht. Om 21.00 uur zit ze uitgeteld op de bank. Om 21.15 uur komt er een kind beneden waar ze weer aandacht voor heeft en vervolgens belt een vriendin in nood op. En om 22.00 uur voelt ze alles wat ze die dag niet heeft willen voelen en gaat uitgeput naar bed.

Dit voorbeeld geeft een normale dag weer van een codependente moeder. Zoals je ziet is er weinig ruimte voor haarzelf en verbruikt ze haar energie zonder dat er ruimte is voor haar eigen rust en herstel. Je kunt je voorstellen dat wanneer ze dit gedrag maar lang genoeg volhoudt, ze op een bepaald moment opgebrand raakt.

Maar hoe kan het dan beter? Wanneer een codependent zijn leven anders gaat inrichten om het kwalitatief te verbeteren, zal hij ook moeten gaan voelen bij alles wat hij doet. Wellicht was de moeder in het voorbeeld al moe na de boodschappen en was het voor haar goed geweest om dan een pauze in te lassen van een kwartier. En om daarna haar dagindeling te veranderen. Doseren leren kan op meerdere manieren:

• Voelen;
• Taken efficiënter indelen;
• Rekening houden met de vaste dagindeling per week;
• Taken uitbesteden.

Voelen

Voelen is wellicht de moeilijkste stap voor een codependent. Omdat zijn neiging altijd is om door te razen zonder te voelen, is het een hele uitdaging om stil te gaan staan bij wat er nu eigenlijk allemaal gebeurt in het lichaam. Om te leren doseren, is het belangrijk om te gaan voelen wanneer het lichaam rust nodig heeft en wanneer iets teveel wordt. Het is in elk geval belangrijk om na iedere taak even een rustpauze in te lassen van een paar minuten om even te voelen. Wat voel ik? Waar heb ik behoefte aan? Vaak zal een codependent in het begin allereerst last hebben van schuldgevoelens wanneer hij rust neemt en zal hij zich eerder onrustiger voelen dan rustig. Dit is een fase waar hij doorheen zal moeten om bij zijn echte eigen gevoelens te komen. Wanneer een codependent zich bewust wordt van wat hij voelt, kan hij daar zijn grenzen en behoeftes op aanpassen. Let wel: in het begin is het voelen een hele klus. Omdat gevoelens er nooit mochten zijn, zullen ze zich eerst ook niet makkelijk laten voelen, om vervolgens alles te voelen dat er te voelen is. Later zal ook het voelen meer gedoseerd gaan. Oefening baart kunst.

Taken efficiënter indelen

Om meer rust te creëren en beter te kunnen doseren is het belangrijk om taken efficiënter in te delen. Mensen met codependentie denderen vaak door zonder bewust bij taken stil te staan. Ze zijn geneigd om toch nog net iets meer te doen dan gevraagd wordt of dan ze zichzelf opleggen. Dit levert ze bevestiging en waardering op op de korte termijn, maar lichamelijke uitputting op de lange termijn.

Door taken efficiënter in te gaan delen, kan er meer rust worden gecreëerd. Een voorbeeld is een codependent die elke dag boodschappen doet en elke dag zijn huis schoonmaakt. Hier kan winst worden behaald door bijvoorbeeld om de twee dagen boodschappen te doen en dan gelijk voor meerdere dagen boodschappen in huis te halen. Dan hoeft de supermarkt niet elke dag bezocht te worden. Ook wat huishouden betreft kan er een soort van vaste planning worden gemaakt. Om de dag stofzuigen bijvoorbeeld. En één keer per week dweilen.

Rekening houden met de vaste dagindeling per week

Vaak is er een vast weekschema binnen een huishouden. Er zijn drukke dagen en minder drukke dagen. Iemand met codependentie kan op een drukke dag ook nog eens het gehele huishouden doen en allerlei andere taken ernaast. Vaak op de automatische piloot en totaal onbewust. Een codependent zal op drukke dagen zelfs eerder geneigd zijn nog meer te gaan doen. Het is handig wanneer bepaalde handelingen en taken op elkaar worden afgestemd. Na een drukke werkdag is het bijvoorbeeld niet handig om daarna nog het gehele huishouden te doen, de kinderen naar clubjes te brengen en de boodschappen te doen. Het is wel handig om op een drukke werkdag de boodschappen al binnen te hebben, het huishouden de dag ervoor te hebben gedaan en de kinderen wellicht met iemand mee laten rijden naar clubjes. Dit zal in het begin erg moeilijk voelen, maar zorgen voor jezelf is ook zorgen voor de kinderen. Een goede tip is om een weekschema op papier te zetten en daaromheen de boodschappen en het huidhouden te plannen. Om zo te doseren en meer rust te creëren. Zo weet de codependent waar hij aan toe is.

Taken uitbesteden

Deze klus is wellicht de allermoeilijkste die een codependent te doen heeft: taken uitbesteden. Iemand met codependentie heeft graag alle regie (lees: controle) in handen en zal deze moeilijk uit handen kunnen geven. Puur omdat hier zijn eigenwaarde van afhangt. Wanneer een codependent aan het herstellen is, zal hij moeten leren dat zijn eigenwaarde niet afhangt van de taken die hij doet, maar dat hij gewoon is. Hij zal moeten leren dat hij niet alles alleen kan. En moet dit eigenlijk ook niet willen. Puur omdat hij het zichzelf daardoor vaak onnodig moeilijk maakt.

Het uitbesteden van taken zal in het begin leiden tot gevoelens van schuld en falen. De codependent zal het gevoel hebben dat hij wegloopt voor zijn verantwoordelijkheden, zonder te beseffen dat hij eerst teveel verantwoordelijkheden op zijn bord had. Bij het uitbesteden van taken valt te denken aan hulp accepteren van vrienden of familie. In eerste instantie heeft een codependent geleerd dat overal het ‘voor wat, hoort wat’- principe geldt en dat is vaak ook de reden dat de codependent geen hulp accepteert of wil accepteren. Toch zal het hem meer rust geven als hij leert dat mensen hem belangeloos willen en kunnen helpen.

Wanneer een codependent ziek is of opgebrand, zal hij vaak niet anders kunnen dan hulp accepteren. Wellicht biedt iemand aan om boodschappen te doen of te helpen in het huishouden. Of om een luisterend oor te zijn. Voor de codependent is het belangrijk om te bedenken waar hij zelf behoefte aan heeft en om dat vervolgens te kunnen overbrengen aan de mensen die hem willen helpen en hem goed gezind zijn. Heeft hij behoefte aan een luisterend oor, dan kan hij daarom vragen. Heeft hij behoefte aan hulp in het huishouden, dan kan hij die behoefte ook duidelijk maken aan bijvoorbeeld zijn partner. Heeft hij behoefte aan een knuffel? Just ask!

In het geval de codependent kinderen heeft, kunnen ook zij een rol gaan spelen in het overnemen van taken. Zo kunnen de kinderen wat lichte huishoudelijke taakjes op zich nemen als de was ophangen of opvouwen, de afwas doen en de tafel dekken en afruimen. Wanneer kinderen hiervoor beloond worden met een sticker op een stickerkaart, zullen zij hier zelf ook gemotiveerd van raken. Helemaal als ze bij een volle kaart een beloning wacht in de vorm van een presentje, het eten van het lievelingseten of iets dergelijks. Daarnaast leren kinderen ook verantwoordelijkheid te dragen voor het huishouden en daar zullen ze als volwassene profijt van hebben. Meteen een reden waarom de codependente ouder zich hier niet schuldig over hoeft te voelen.

Al met al is en leren doseren een flinke klus voor de codependent. Maar met een paar richtlijnen is er in ieder geval wat houvast beschikbaar.

Lees verder

• Praktische hulp bij codependentie: bouwen aan zelfvertrouwen
• Praktische hulp bij codependentie: de eerste stappen
• Praktische hulp bij codependentie: het destructieve trio
• De vier fases van herstel van codependentie
• Codependentie: het herstel