Narcisme en gaslighting: twijfel zaaien door manipulatie

Narcisme is een heftige persoonlijkheidsstoornis, vermeld in de DSM V, met als belangrijkste kenmerk een onzichtbaar instabiel zelfbeeld dat steeds gevoed moet worden door de buitenwereld. Hiervoor gaat een narcist heel ver. Een narcist stelt zich vaak arrogant op. Alsof hij beter is dan anderen. Een narcist is egoïstisch en vertoont een gebrek aan empathie. Vaak voedt de narcist zijn zelfvertrouwen ten koste van het zelfvertrouwen van de mensen in zijn omgeving. Narcisten zijn obsessief bezig met het in stand houden van hun zelfbeeld en hebben daardoor totaal geen oog voor anderen. Een narcist vindt het fijn wanneer mensen afhankelijk van hem zijn, omdat het hem voorziet in het gevoel nodig te zijn en zijn zelfbeeld bevestigt. Om mensen afhankelijk te maken, zal hij vaak gebruik maken van manipulatie. Een van de manipulatietechnieken is gaslighting.

Wat is gaslighting

Gaslighting is een manipulatietechniek waarbij iemand zijn 'slachtoffer' laat twijfelen aan diens realiteit met als doel dat deze afhankelijk wordt van de gaslighter. Gaslighting wordt vaak gebruikt door mensen met narcisme. Gaslighting is een ernstige vorm van psychische mishandeling. Een slachtoffer van gaslighting zal gaan twijfelen aan zijn eigen geheugen, zijn perceptie en zijn eigen geestelijke gezondheid. Vaak wordt er bij het toepassen van gaslighting gebruik gemaakt van ontkenning, liegen of verdraaien, verzwijgen, projectie en tegenstrijdigheid in woorden en daden. Daarnaast worden er ook complimenten gemaakt om het slachtoffer nog meer in de war te brengen. Gaslighting is een proces dat vaak jaren aanhoudt, totdat iemand compleet het vertrouwen in zichzelf en zijn omgeving kwijt is en ironisch genoeg enkel en alleen durft te vertrouwen op de narcist die gaslighting toepast. Een narcist past gaslighting toe op zijn partner maar ook op zijn kinderen. Of gaslighting bewust wordt toegepast, kan verschillen per persoon, per situatie of omstandigheden. Narcisten hebben op hun beurt vaak een verleden als slachtoffer van gaslighting en hebben geleerd te overleven door middel van gaslighting. Hoe langer en intenser iemand omgaat met een narcist die gaslighting toepast, hoe moeilijker het wordt om op de eigen waarnemingen, gevoelens en intuïtie te blijven vertrouwen. Door gaslighting worden als het ware de hersenen geherprogrammeerd. Gaslighting geeft een narcist een gevoel van macht en controle. Dit voedt zijn zelfvertrouwen.

De oorsprong van de term 'gaslighting' is te vinden in de naam van een toneelstuk genaamd Gas Light, uit 1938. Hierin probeert een man zijn vrouw en haar omgeving ervan te overtuigen dat zijn vrouw gek is. De man dimt het gaslicht en overtuigt zijn vrouw ervan dat zij zich het dimmen van het gaslicht heeft verbeeld.

Ontkenning

Een van de vaste tactieken die toegepast worden bij gaslighting is ontkenning van de werkelijkheid. Vaak zal de narcist toezeggingen die hij (of zij) heeft gedaan of gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden ontkennen bij zijn slachtoffer. Zo kan het voorkomen dat er bijvoorbeeld een ruzie heeft plaatsgevonden tussen de narcist en zijn slachtoffer, maar dat het incident compleet wordt ontkend door de narcist, Meestal met grote stelligheid. Het slachtoffer zal daardoor gaan twijfelen aan zijn (of haar) eigen waarnemingen. Was het wel zo erg? Heeft er echt een ruzie plaatsgevonden? Of til ik daar zelf zo zwaar aan? Dit zijn veelvoorkomende gedachten die naar aanleiding van ontkenning kunnen voorkomen.

Een voorbeeld: de narcist heeft de middag elders doorgebracht dan gezegd. Wanneer het slachtoffer (partner, zoon of dochter) dat ontdekt en hem erop aanspreekt, zal de narcist in eerste instantie zeggen dat hij daar niet geweest is. Ook als het slachtoffer bewijs heeft dat de narcist de middag elders heeft doorgebracht dan gezegd, zal hij bij hoog en laag ontkennen. Uiteindelijk zal hij de bal terugkaatsen en tegen zijn slachtoffer zeggen dat hij van alles een probleem maakt en niet overal zo moeilijk over moet doen.

Liegen of verdraaien

Bij gaslighting zal de narcist niet schromen om te liegen over situaties. Hij zal geneigd zijn de werkelijkheid zo te verdraaien dat alles in zijn voordeel is. Een narcist die gaslighting toepast, is enkel en alleen bezig met het in stand houden van zijn eigen zelfbeeld. Hiervoor zal hij wanneer hij een fout heeft begaan of iemand pijn heeft gedaan, proberen de situatie zo te manipuleren door te liegen of de werkelijkheid zo te verdraaien zodat hij geen verantwoordelijkheid hoeft te nemen voor de gemaakte fout of voor het feit dat hij iemand pijn heeft gedaan. De narcist zal de situatie zo verdraaien dat het erop uit draait dat het slachtoffer zichzelf verantwoordelijk voelt voor het gedrag van de narcist. Ook zullen toezeggingen of beloftes worden verdraaid in het voordeel van de narcist, zodat deze ongeremd zijn gang kan blijven gaan.

Verzwijgen

Een narcist die gaslighting toepast zal belangrijke dingen voor zijn slachtoffer verzwijgen. Dit om zijn eigen perfecte zelfbeeld in stand te kunnen te houden en om het slachtoffer aan hem gebonden te houden. Wanneer het slachtoffer ontdekt dat er voor hem belangrijke informatie is verzwegen en de narcist hierop aanspreekt, zal hij vaak te horen krijgen dat hij de narcist moet vertrouwen en dat als er geen vertrouwen is, er geen basis is voor de gezamenlijke relatie. Hierdoor zal het slachtoffer geneigd zijn te denken dat het aan hem ligt en aan zijn eigen gebrek aan vertrouwen in de narcist. Terwijl er in feite echt belangrijke informatie wordt verzwegen, waardoor het slachtoffer inzichten worden onthouden die belangrijk kunnen zijn om in de realiteit te blijven.

Projectie

Tijdens het proces van gaslighting zal de narcist zijn eigen gevoelens van onzekerheid, twijfel of jaloezie projecteren op zijn slachtoffer. Wanneer de narcist geneigd is om vreemd te gaan, zal hij geneigd zijn tegen zijn partner te zeggen dat zijn partner vast en zeker vreemdgaat en kan hij daar een heel probleem van maken. Terwijl het daadwerkelijke probleem is dat de narcist zelf vreemd wil gaan of is gegaan en de aandacht daarmee verlegt naar zijn slachtoffer. Wanneer het slachtoffer de narcist aanspreekt op zijn gedrag, krijgt het slachtoffer veelal te horen dat het slachtoffer de narcist veel ergere dingen heeft aangedaan. Waardoor het slachtoffer eigenlijk geen reden heeft tot klagen, volgens de narcist. Het slachtoffer kan zich hierdoor heel klein en nietig voelen.

Tegenstrijdigheid in woorden en daden

Een narcist die gaslighting toepast zal vaak mooie woorden hebben tegen zijn slachtoffer. Hij zal mooie beloftes doen, dingen mooi kunnen voorschotelen, complimenten kunnen geven, waardoor het slachtoffer geneigd zal zijn om hierin te geloven. Echter zullen de daden van de narcist anders zijn dan zijn woorden. Dit zal voor enorme verwarring zorgen bij zijn slachtoffer. Wanneer het slachtoffer de narcist erop aanspreekt, zal deze wederom zijn slachtoffer kunnen paaien met mooie woorden. Het slachtoffer zal hierdoor erg in de war raken.

Gaslighting is zeer heftig om mee te maken. Als slachtoffer kun je het niet winnen van degene die het toepast, mits de nacist in openheid naar zijn eigen gedrag en de gevolgen daarvan wil kijken en daaraan wil werken. Gesprekken hebben echter vaak geen zin, omdat een narcist vaak geen empathie heeft en zijn slachtoffers nodig heeft om zich sterk en machtig te voelen. Het beste advies, wanneer je te maken hebt met gaslighting en narcisme en je hebt niet het idee dat je verder komt, is compleet te breken met de persoon die gaslighting toepast. Zolang er bij de gaslighter geen bewustwording plaatsvindt, zal deze onbewust gaslighting blijven toepassen om zichzelf zo van voeding te voorzien.

Lees verder

• Codependentie en narcisme
• Codependentie en narcistische ouders
• De verwerkingsfases van een jeugd bij narcistische ouders
• Bindingsangst en verlatingsangst
• Van bindingsangst naar verbinding