Markante mythische vrouwen: Brunhilde

Brunhilde's naam heeft een magische klank. Niet in het minst om haar rol in de Sigfried sagen van Wagner. Ze bestond echt (534-613), ze was koningin van Austrasia. Een verslag van een ongelooflijk avontuurlijk en bewogen leven.

De dynastie van de Merovingen

De Merovingen regeerden hun Frankische rijken van 450-750. Gedurende die drie eeuwen kwam het niet één keer voor dat een vrouw de troon besteeg. Toch was er een vrouw die sinds haar huwelijk met een Meroving decennia lang de macht in handen wist te houden: ze was een dochter van hun aartsvijand de Visigoten.

De legendarische Brunhilde van Austrasië

• Zij leefde van 534-613 en bereikte de hoge leeftijd van 79 jaar.
• Brunhilde was de jongste dochter van Athanagild, koning der Visigoten of Hispania (het Iberische schiereiland: het huidige Spanje en Portugal.)
• Zij trouwde Sigebert I (535 - 575), de koning van Austrasië die tussen 561-575 regeerde. Austrasië was het gebied in het noordoostelijk deel van Gallië, de Elzas, de Ardennen, de Maas- en de Rijnvallei tot Thuringen en Beieren. Na de dood van zijn broer, Charibert, in 567, verkreeg Sigebert ook Chariberts koninkrijk dat was gecentreerd rond Parijs. Hij was de derde overlevende zoon van de vier zonen van Chlotarius I en de Thuringse prinses Ingund. Gedurende zijn regering voerde hij succesvolle burgeroorlogen tegen zijn halfbroer, Chilperik I van Neustrië.
• In 567 trad Galswintha, de volle zuster van Brunhilde in het huwelijk met Chilperik, maar in 568 liet Chilperik's minnares Fredegonde Galswintha wurgen, waarna Chilperik met Fredegonde trouwde. Galswintha's dood wekte de vijandschap van Brunhilde op naar Chilperik en Fredegonde. Als gevolg van deze vijandschap ontstond er een oorlog tussen de koninkrijken van Austrasië en Neustrië die bijna veertig jaar (tot Brunhilde's executie in 613) zou duren.
• In 573 sloot Chilperik een bondgenootschap met zijn broer Gunthram tegen Sigebert maar in 575 besloot Guntram de confrontaties niet verder door te voeren. Chilperik's zoon en opvolger Theoderik sneuvelde in het daarop volgende conflict. Sigebert kon vervolgens eenvoudig Parijs en een groot deel van het koninkrijk van Chilperik veroveren. Chilperik moest zich helemaal terugtrekken naar Doornik (Tournai, zuid België).
• Toen de nederlaag onafwendbaar leek, stuurde Fredegonde twee moordenaars met giftige messen naar het kamp in Vitry van Sigebert. Zodra Sigebert vermoord was versloeg Chilperik het Austrasische leger. Hij heroverde zijn gehele koninkrijk. Brunhilde had nu twee moorden te vereffenen met Fredegonde en Chilperik: die op haar zuster en op haar echtgenoot. Sigebert I liet drie kinderen na: Childebert II (570-595), Ingundis en Clodosinde.
• Chilperik slaagde er in Brunhilde gevangen te nemen.
• Een jaar later wist Brunhilde met hulp van Merovee, een zoon van Chilperik, te ontsnappen, nadat ze in het geheim met Merovee in het huwelijk was getreden, naar Austrasië waar Brunhilde regentes wordt voor haar jonge zoon.
• Merovee dacht door het huwelijk met Brunhilde aan de invloed van zijn stiefmoeder Fredegonde te ontsnappen die haar pasgeboren kind Samson als eerste in de lijn van de erfopvolging voor Neustrië wilde zien bevestigd. Hij dacht terecht dat hij in de buurt van Fredegonde zijn leven niet zeker zou zijn en verkoos de zijde van de beeldschone Brunhilde.
• Chilperik broedde erop om het huwelijk onwettig te laten verklaren. Omdat Merovee de zoon was van Chilperik, die ooit getrouwd was met Brunhilde's zuster werd volgens de kerkelijke wetten dit huwelijk als incestueus beschouwd.
• Brunhilde had de hand weten te leggen op de schat die haar grootvader was ontnomen door Clovis I. Ze liet een groot gedeelte van de schat naar Austrasië terug brengen. Het was waarschijnlijk vanaf haar huwelijk met Sigebert de bedoeling dat de schat zou worden geretourneerd aan haar Visigotische familie. Haar vader had om die reden waarschijnlijk zijn dochter Galswintha aan Chilperik uitgehuwelijkt.
• Hoewel Chilperic bij een ontmoeting in de buurt van Rouen zijn zoon bezwoer dat hij Merovee en Brunhilde niet zou doen scheiden brak hij bijna onmiddellijk deze belofte en liet Merovee, die zich in een basiliek had verschanst doden. Historici veronderstellen dat de genadeloze Fredegonde daar sterk de hand in heeft gehad.
• Chilperik liet de prelaat die het huwelijk tussen Brunhilde en Merovee had voltrokken gevangen nemen en later naar het eiland Jersey verbannen.
• De Austrasische hoge adel liet dit alles met welgevallen gebeuren. Zij zagen niets in het huwelijk tussen Merovee en Brunhilde, hun koningin-moeder. Merovee was immers de zoon van de Neustrasische koning en vijand en Brunhilde was de dochter van de gehate Visigoot Athanagild. De Austrasische aristocratie wilde zekerheid over de erfopvolging: derhalve eisten zij dat Sigebert's zoon Childebert II koning zou worden. Childebert was toen vijf jaar oud. Brunhilde werd regentes voor haar zoon.
• Chilperic liet het gerucht verbreiden dat Merovee († 577) zelfmoord zou hebben gepleegd door aan zijn vriend Gallen (Hagen) te hebben gevraagd om hem met een mes om het leven te brengen. Latere historici betwijfelen dat uiteraard.
• In 578 veroverde Chilperik Bretagne na een bloedige veldslag. De kwestie van de erfopvolging in Bourgondië zorgde voor een tijdelijke diplomatieke toenadering met Austrasië.
• In 583 was er een opstand tegen Brunhilde in Austrasië. Chilperik zag eindelijk de kans om met haar en met Bourgondië af te rekenen. Hij sloot een bondgenootschap met de Austrasische opstandelingen en met het Byzantijnse Rijk. De opstand werd echter neergeslagen. In 584 werd Chilperik vermoord tijdens de jacht. Fredegonde werd regentes voor hun vier maanden oude zoon Clothar II.
• In 589 organiseert Basine (555-?) dochter van Chilperik en zijn door toedoen van Fredegonde later verstoten vrouw Audovère een opstand in het klooster van Sainte-Croix de Poitiers. Zij was daar terecht gekomen door toedoen van haar stiefmoeder Frenegonde, die haar had laten verkrachten door handlangers waardoor ze haar waarde als prinses verloor en waardoor haar persoonlijke bezittingen werden verbeurd verklaard. Toen ze voor haar moeite werd geëxcommuniceerd gaf Brunhilde haar en haar nichtje Clothilde (dochter van Caribert II) al haar bezittingen terug om Fredegonde († 597) dwars te zitten.
• In 611 sloot Clothar II (584-629) een bondgenootschap met Theoderik II tegen diens broer Theodebert II die werd overwonnen en ter dood gebracht. In 612 kwam daardoor Clothar's oorspronkelijke koninkrijk weer geheel in zijn bezit.
• In 613 stierf Theoderik II. Brunhilde besloot te regeren voor zijn kind, haar achterkleinkind Sigebert II. Chlotar voerde strijd tegen haar en versloeg haar bij de rivier de Aisne.
• Chlotar onthoofde Brunhilde's drie achterkleinkinderen en liet haar doden, na haar drie dagen te hebben gemarteld. Ze werd achter een wild paard gebonden voortgesleept tot ze aan haar verwondingen stierf. Ze was bijna tachtig jaar.

Brunhilde en de sagen en legenden

De naam Brunhilde is vooral bekend uit de zogenaamde Sigfried sagen.
De Sigfried-sagen waren Germaans/Noors.
Enige opmerkingen over deze sagen in verband met Brunhilde:

• Sigfried (dicht bij de naam Sigebert) trouwde door een list niet met Brunhilde maar met Kriemhilde.
• Ze stond in de sagen bekend als een oersterke, mooie, vechtende koningin. Het is niet duidelijk of Brunhilde zelf ten strijde trok in wapenrok toen haar gemaal Sigebert strijd voerde tegen zijn halfbroer.
• Haar tweede echtgenoot Merovee had een boezemvriend genaamd Hagen (Gallen). De naam Hagen doemt in een belangrijke context op in de Siegfried-sagen.
• Brunhilde voert strijd tegen Kriemhilde. Kriemhilde zint op wraak als Sigfried wordt vermoord. Het lijkt op de situatie tussen Frenegonde en Brunhilde, alhoewel het verhaal omgekeerd is.
• De Sigfried-sage vindt zijn vervolg in de 'Schat van de Nibelungen' of de 'Ring van de Nibelungen.' Er is inderdaad bij Brunhilde sprake van de grote schat van de Visigoten, die door Clovis I op haar grootvader is veroverd. Deze schat blijft gedurende de gehele Merovingen regeringsperiode een bijzonder belangrijke rol spelen. Zodra de schat is gestolen door Pepijn van Herstal in de zevende eeuw is het afgelopen met de macht van de Merovingen, hoewel ze dankzij hun aan hen toegeschreven mythische eigenschappen dan nog wel een eeuw lang het koningschap blijven voeren als marionet-koning.
• De Brunhilde uit de sagen was de koningin van Ijsland. Dat is niet in overeenstemming met het Iberisch schiereiland waar ze vandaan kwam.

Toch kan men constateren dat de overeenstemming tussen de twee Brunhildes bijzonder groot is.

Lees verder

• Mythische Merovingen vrouwen: de Engel en de Duivelin
• De Merovingen: mythisch, machtig of marionet?
• De bruidegom van Jezus' dochter
• Uw Nederlandse voorouders: de Salische Franken of Sicambri
• Gladiator: de film en de werkelijkheid