Mythische Merovingen vrouwen: de Engel en de Duivelin

Ze stonden hun mannetje, deze vrouwen gedurende de regering van de Merovingen van 450 tot 750. Wat is er over hen bekend? De geschiedenis van de gelovige Clothilde en de wrede Frenegonde .

Vrouwen in de Frankische Merovingen tijd

De Merovingen regeerden van ongeveer 450AD tot 750AD. Zij zijn afkomstig van de West-Franken.
De Franken leefden onder het regime van de Salische wetgeving. Een van de belangrijkste elementen uit de Salische wetgeving is de plaats van alle zonen in de erfopvolging: alles werd gelijkelijk over de zonen verdeeld (ultimogenitur).
Ook is er tijdens de regering van de dynastie der Merovingen niet één vrouw bekend die het koningschap op zich mocht nemen. Dat doet veronderstellen dat de Franken het principe van het zwaardleen kenden: een type feodaal leengebied, waarbij de erfopvolger alleen een man kan zijn.
Dat geeft de indruk dat de Frankische vrouwen niet veel te zeggen hadden in deze mannenwereld.
Toch blijkt niets minder waar:

• Frankische vrouwen mochten zelf een vermogen hebben.
• Ze regelden hun omvangrijke huishoudens zelf.
• Het was in sommige gevallen geaccepteerd dat ze optraden als regentes.
• In de Salische wetgeving werd de vrouw gelijk gesteld aan de man als het ging om straffen en schade-vergoedingen.

Hieronder een opsomming van de vrouwen die zich binnen de mannelijke krijgswereld van het geslacht der Merovingen wisten te handhaven.

De Engel van de Merovingen: Clothilde, Koningin der Franken

• Clothilde leefde van ongeveer 465 tot 545
• Zij was de dochter van Chilperik II, koning van Bourgondië en derhalve een Bourgondische prinses.
• Haar vader Chilperik II werd in 493 vermoord door haar oom koning Gundobad. Bij de dood van Gundobads' vader Gundioc in 473 was het koninkrijk, naar de gebruikelijke Salisch rechtelijke ultimogenitur (erfenis wordt verdeeld over alle zonen) verdeeld over diens drie andere zoons: Godigisel, Chilperik II en Gundomar. Gundobad vocht toen in het Romeinse leger als een zeer invloedrijke veldheer. Gundobad was het uiteraard niet eens met de verdeling van zijn vader's erfenis en keerde zich bij terugkomst tegen zijn broers. Hij doodde Gundomar in 486 en versloeg Chilperik in 493, die dat feit ook met zijn leven bekocht. Godegisel werd met behulp van de Visigoten in 501 verslagen en gedood, nadat hij zijn broer in 500 bij Dijon had verslagen met behulp van Clovis I, toen de echtgenoot van Clothilde. Gundobad werd zo uiteindelijk alleenheerser van Bourgondië.
• Godegisel huwelijkte Clothilde in 493 uit aan Clovis, de koning van de Franken. Dit was politiek gezien de juiste keuze onder het adagium: de vijand van mijn vijand is mijn vriend. Clovis' koninkrijk begrensde Bourgondië, terwijl Godegisel zich bevond aan de oostkant van het Bourgondische rijk. Op die manier konden ze beter een blok tegen Gundobad vormen. Daarbij had Gundobad een alliantie aangegaan met de Visigoten, indertijd de vijanden van Clovis I.
• Toen haar vader Chilperik II door zijn broer Gundobad werd verslagen werd Clothilde's moeder Caratene door haar zwager verdronken na met een steen om haar nek in het water te zijn gegooid.
• Clothilde vluchtte met haar zuster naar Genève, de stad die haar vader Chilperik als beloning van de Romeinen gekregen had voor zijn 'onderwerping' aan hen.
• Haar oom Godegisel was daar na de dood van zijn broer Chilperik II heerser over geworden.
• Haar zuster verkoos om toe te treden tot een kloosterorde.
• Clovis I was eerder getrouwd met een prinses van de Ripuarische Franken waarschijnlijk Amalberga. Uit het huwelijk met Amalberga werd Clovis' erfopvolger Theuderik geboren.
• Clothilde trouwde met Clovis onder de voorwaarde dat hij haar geloof tot de christelijke God zou respecteren. Zij probeerde hem te bekeren van zijn heidense geloof (waarschijnlijk aan de Germaans-Noorse goden.)
• Echter stierf een zoon van hen na het H. doopsel te hebben ontvangen en werd de ander ernstig ziek. Clovis verweet dat aan de god van zijn vrouw en bleef halstarrig in zijn heidense geloof.
• Pas wanneer uiteindelijk de tweede zoon genas van zijn ziekte en Clovis een veldslag tegen de Alemannen won nadat hij aan de christelijke god de belofte van winst had ontworsteld omdat Wodan blijkbaar doof bleef voor zijn gebeden liet Clovis zich in Reims dopen door St.Remigius (St.Remy).
• Clovis en Clothilde kregen samen drie zonen: Chlodomer, Childebert I en Chlotharius I en een dochter: Clothilde.
• Na de dood van Clovis in 511, reisde Clothilde het Frankenland door en stichtte overal kloosters en abdijen.
• In 523 begonnen haar zoons Childebert en Chlotarius een veldtocht tegen Bourgondië.
• Toen haar zoon Chlodomer daarbij in 524 sneuvelde, probeerde ze het leven en het erfdeel van diens jonge kinderen te beschermen tegen hun ooms.
• Door een list kregen Childebert I en Chlotharius I twee van de drie jongens in handen. Zij stuurden hun moeder een zwaard (de dood) en een schaar (afknippen van de haren en intrede in een klooster) met de vraag wat het zou worden ten aanzien van de jongens: de schaar of het zwaard. In haar onmacht antwoordde Clothilde dat ze dan liever zag dat de jongens stierven als ze toch niet meer voor het koningschap in aanmerking konden komen. Twee van de kleinzoons werden door hun ooms onthoofd (het zwaard.) De derde jongen wist te vluchten, zag af van zijn rechten op koninklijke opvolging en trad in een klooster.
• Hierna trok Clothilde zich in een vrouwenklooster in Tours terug tot haar sterfdag.
• Clothilde was voor de Franken van enorm belang door haar invloed op Clovis' bekering tot het christendom, een hele belangrijke politieke zet voor de Merovingen.

De duivelse Frenegonde

• Frenegonde (545 - 597) was de derde echtgenote van de Frankische koning Chilperik I (525- 584).
• Tijdens zijn eerste twee huwelijken was ze al zijn minnares.
• Verondersteld wordt dat ze van lagere adel was en oneindig ambitiëus.
• Gedurende haar huwelijk (vanaf 568) had ze grote invloed op Chilperik van wie niet duidelijk is of hij zich door een zwakte in zijn karakter door haar liet leiden. Op cruciale momenten in Chilperik's leven heeft ze een beslissende en duivelse rol gespeeld.
• Chilperik verstootte zijn eerste vrouw Audevera, ongetwijfeld op Fredegonde's instignatie: Frenegonde was op jonge leeftijd reeds zijn maitresse. Chilperik hield de zoon van hem en Audevera, Merovee, aan zijn hof. Men veronderstelt dat Frenegonde Audevere liet vermoorden in 580.
• Toen Chilperik zo onverstandig was om een politiek juist koninklijk huwelijk aan te gaan met Galswintha, dochter van Anthanagild, de machtige koning der Visigoten en zuster van Brunhilde die met zijn aartsvijand Sigebert I was getrouwd, liet Frenegonde haar door haar handlangers in 568 wurgen. Chilperik en Frenegonde trouwden luttele dagen na de moord.
• De moord op Galswintha leidde tot een bittere vijandschap tussen Chilperik en zijn halfbroer Sigebert I en diens vrouw Brunhilde.
• Deze vijandschap zou leiden tot een bijna veertig jaren durende oorlog tussen Austrasië en Neustrië, de twee Frankische rijken.
• In 575 wist Sigebert het koninkrijk van Chilperik vrijwel geheel te bezetten. Chilperik trok zich terug naar Doornik (Tournay), zeer tot Frenegonde's ongenoegen. Zij stuurde twee moordenaars naar Sigebert's legerkamp in Vitry, waar hij met in gif gedoopte messen werd vermoord. Sigebert's dood stelde Chilperik in staat om zijn koninkrijk te heroveren.
• Chilperik nam zijn voormalige schoonzus Brunhilde gevangen toen hij het Austrasische leger versloeg.
• Brunhilde slaagde er echter na een jaar in te ontsnappen met medeneming van de grote schat van Clovis I, die deze op haar grootvader Almarik II had veroverd.
• Hulp verkreeg Brunhilde van Merovee, de zoon van Chilperik en Audevera. Merovee vreesde zijn moordzuchtige stiefmoeder Frenegonde. Dit was waarschijnlijk niet ingebeeld: Frenegonde wilde haar zoon Samson door Chilperik als eerste in de erfopvolging laten aanwijzen en zinde op manieren om zich van Merovee te ontdoen.
• Binnen een jaar werd Merovee vermoord. Omdat zijn vader Chilperik hem had beloofd hem niet aan te raken wordt verondersteld dat de moordzuchtige Frenegonde een hand had in deze moord. Brunhilde, voor de tweede maal weduwe, werd regent voor haar zoon in Austrasië.
• Frenegonde liet Bassina, de dochter van Chilperik en Audevera verkrachten, zodat ze geen waarde meer had voor het aangaan van een koninklijk huwelijk. Bassina moest zich terug trekken in een klooster en verloor zo al haar wereldse goederen. Jaren later gaf Brunhilde haar en Clothilde haar nicht, die bij haar in het klooster verbleef na een opstand in het klooster hen hun wereldse bezittingen terug om Frenegonde te irriteren.
• Frenegonde's eerste vier zonen van Chilperik stierven alle in hun kinderjaren aan dysenterie. Frenegonde gaf Merovee's broer Clovis daarvan de schuld en vermoordde hem uiteindelijk. Hun jongste zoon Clotharius II was uiteindelijk de enige troonopvolger. Hij was pas vier maanden oud toen Chilperik in 584 vermoord werd.
• Vermoed wordt dat Frenegonde haar man Chilperik liet vermoorden omdat hem verteld was dat zijn koningin een minnaar had genomen. Op zulk hoogverraad stond voor de koningin de doodstraf. Zij was toen 39 jaar tegen Chilperik's 58 jaar. Een andere reden zou kunnen zijn dat Chilperik genoeg van haar had en een minnares had genomen.
• Na Chilperiks dood zocht Frenegonde met de koninklijke schat en haar enige overgebleven jonge zoon bescherming bij koning Gunthram van Bourgondië. Guthram was een halfbroer van Chilperik de enige van alle Merovingen broers die harmonie in de familie nastreefde. Guthram werd later geheiligd. Guthram had alleen maar dochters, waardoor de erfopvolging van Bourgondië in gevaar kwam. Men denkt dat Frenegonde Guthram probeerde te vermoorden zodat Bourgondië aan haar zoon zou vervallen.
• Ze trad op als regentes voor haar zoon en woonde met hem in Parijs.
• Childebert II van Austrasië vorderde tevergeefs Frenegonde's uitlevering wegens de moord op zijn vader Sigebert I.

Weinig vrouwen hebben in de geschiedenis zo'n slechte reputatie als Frenegonde. Gregorius van Tours, de belangrijkste historische bron, was om verschillende redenen tegen haar gekant. Het beeld blijft van een overambitieuze vrouw die over lijken gaat om haar positie en haar kinderen veilig te stellen.

Resumerend was Frenegonde

• in 568 betrokken bij de moord op Galswintha
• in 575 betrokken bij de moord op Sigebert I
• in 580 betrokken bij de eliminatie van Audevera en haar nog levende kinderen:
• moord op Merovee zoon van Chilperik uit zijn eerste huwelijk met Audevera en de moord op Clovis, Audevera's andere zoon
• betrokken bij de verkrachting door haar handlangers van Basina, de dochter van Chilperik uit zijn eerste huwelijk met Audevera, waardoor ze geen belangrijk huwelijk meer kon sluiten en dus politiek was uitgeschakeld.
• betrokken bij een moordaanslag op haar dochter Rigundis (die volhield dat zij als dochter van een koning van hogere status was dan haar moeder.)
• Volgens sommige bronnen zou ze ook de moord op haar man (584) hebben beraamd.

Misdaad loont niet, maar Frenegonde heeft wel de eer gehad om in een opera Frenegonde van Saint Saëns de hoofdrol te krijgen.

Lees verder

• De bruidegom van Jezus' dochter
• De Merovingen: mythisch, machtig of marionet?
• De Schat van de Merovingen
• Markante mythische vrouwen: Brunhilde
• Mist der eeuwen: de verdwijning van Koning Arthur