De symbolische betekenis van lichaamsdelen in de Bijbel

Het menselijk lichaam is een veelzijdig symbool in de Bijbel. Het lichaam symboliseert bijvoorbeeld de gemeente van Christus. De gemeenteleden zijn de lichaamsdelen en Christus is het hoofd. Ook de verschillende lichaamsdelen op zich hebben een belangrijke symbolische waarde in de Bijbel. Of het nu gaat om de voet of de hand, een oor of een oog, hart of nieren, in de Bijbel stijgen ze boven hun eigen letterlijke betekenis uit en verwijzen ze naar een diepere werkelijkheid.

Het lichaam in de Bijbel

In het Oude Testament wordt nauwelijks expliciet over het lichaam gesproken. Het Hebreeuws heeft eigenlijk geen woord voor ons ‘lichaam’. Een verklaring hiervoor heeft te maken met het mensbeeld. Het Hebreeuws kent het onderscheid niet tussen lichaam en ziel. De mens is vanuit de Hebreeuwse visie een lichamelijke en geestelijke eenheid. Vanuit deze eenheid kan er de nadruk gelegd worden op het uiterlijke, op het lichaam, of op het innerlijke, de geest, maar de mens is en blijft een eenheid. Dit is anders dan het Griekse denken dat een onderscheid maakt tussen lichaam en ziel. Dit onderscheid wordt ook wel het dualisme genoemd.

Het lichaam door God geschapen

In het eerste Bijbelboek staat geschreven dat de mens een schepping van God is; Hij maakte de mens uit het stof van de aardbodem (Genesis 2:7). Het lichaam van de mens is een kunstwerk dat volgens de Bijbel door God is gemaakt. Dit geldt voor de eerste schepping, maar ook voor elk nieuw mens dat geboren wordt. In Psalm 139 wordt op dichterlijke wijze uitgedrukt hoe God ons lichaam in de moederschoot heeft bereid: ‘Want Ú hebt mijn nieren geschapen, mij in de schoot van mijn moeder geweven. Ik loof U omdat ik ontzagwekkend wonderlijk gemaakt ben’ (Psalm 139: 13-14a).

Het lichaam in het Nieuwe Testament

Hoewel het Oude Testament eigenlijk geen woord voor lichaam kent, komt het Nieuwe Testament veel voor. In het Grieks van het Nieuwe Testament wordt voor het lichaam het woord ‘soma’. Het Nieuwe Testament kent meer een scheiding tussen lichaam en geest. Jezus zelf maakt bijvoorbeeld dat onderscheid als Hij zegt: ‘En wees niet bevreesd voor hen die het lichaam doden en de ziel niet kunnen doden’ (Matteüs 10:28). Het lichaam is ook in het Nieuwe Testament niet iets minderwaardigs. Het is een wezenlijk deel van de mens. Jezus erkent de hoge waarde van het lichaam toe door de vele genezingswonderen die Hij doet.

De apostelen over het lichaam

Het lichaam krijgt een negatieve associatie door de apostel Paulus als hij spreekt over het lichaam van de zonde: ‘Dit weten wij toch, dat onze oude mens met Hem gekruisigd is, opdat het lichaam van de zonde tenietgedaan zou worden’ (Romeinen 6:6). Maar in Jezus Christus is er verlossing van het zondige lichaam: ‘Die Zelf onze zonden in Zijn lichaam gedragen heeft op het hout, opdat wij, voor de zonden dood, voor de gerechtigheid zouden leven’ (1 Petrus 2:24). Door de opstanding van Jezus is de dood overwonnen. Voor Paulus betekent de opstanding uit de doden het ontvangen van een nieuwe lichaam (1 Korinthe 15: 35-49).

Het lichaam als symbool voor de kerk

In het Nieuwe Testament wordt het lichaam gebruikt als symbool voor de gelovigen. De geloofsgemeenschap is het lichaam en Christus is het hoofd van het lichaam. Paulus gebruikt dit beeld om aan te tonen dat alle gelovigen van belang zijn. In de kerk draagt ieder op zijn of haar eigen manier een steentje bij. Niemand is daarin minderwaardig. Elke mens heeft zijn eigen gaven en talenten gekregen en kan vandaar uit een bijdrage leveren tot opbouw van de gemeente.

De betekenis van lichaamsdelen in de Bijbel

In de Bijbel worden de verschillende lichaamsdelen gebruikt als symbolen die verwijzen naar een geestelijke betekenis. Of het nu gaat om handen, armen, oren of ogen. In de Bijbel hebben ze naast de directe concrete betekenis vaak ook een symbolische betekenis.

Antropomorfismen van God

In de Bijbel wordt over God gesproken alsof Hij een menselijk lichaam heeft. God heeft dan bij wijze van spreken handen, armen, een hoofd en oren. Deze beelden worden antropomorfismen genoemd. Dit woord is afgeleid van Griekse 'anthropos' wat mens betekent en het Griekse 'morphe' wat vorm betekent. Door deze beeldtaal, symboliek, is het makkelijker om een voorstelling van God te maken.

Armen

Het woord 'arm' verwijst in de Bijbel vaak naar de macht van God. Meestal verwijst de arm van God naar zijn optreden tegen de Egyptenaren toen het volk van Israël in slavendienst van Egypte was. In het Oude Testament wordt er meerder malen naar verwezen, zoals bijvoorbeeld in Deuteronomium 5:15: 'Want u zult in gedachten houden dat u slaaf geweest bent in het land Egypte en dat de HEERE, uw God, u vandaar uitgeleid heeft met sterke hand en uitgestrekte arm'. 'En de HEERE leidde ons uit Egypte, met een sterke hand, met een uitgestrekte arm, met grote ontzagwekkende daden, met tekenen en met wonderen' (Deuteronomium 26:8). In het Nieuwe Testament wordt verwezen naar Gods macht. Zo zingt bijvoorbeeld Maria in haar lofzang over God: 'Hij heeft een krachtig werk gedaan door Zijn arm' (Lucas 1: 51).

Gezicht

Met het gezicht wordt in de Bijbel de voorkant van het hoofd bedoeld. Letterlijk verwijst het naar het gelaat van een mens. Vanuit het geloof kan het ook verwijzen naar de aanwezigheid van God. Vaak wordt dan het woord 'aangezicht' gebruikt. 'En u moet u verblijden voor het aangezicht van de HEERE, uw God' (Deuteronomium 16:11). In het gezicht van iemand kan je vaak zien hoe iemand zich voelt. Het gezicht drukt de emoties uit. In Genesis staat bijvoorbeeld beschreven hoe Jakob let op het gezicht van zijn oom Laban als er spanningen tussen hen ontstaan. 'Ook lette Jakob op het gezicht van Laban, en zie, het stond ten opzichte van hem niet meer als voorheen' (Genesis 31:2).

Handen

Het woord 'hand' komt vaak voor in de Bijbel. Het Hebreeuwse woord jad is meer dan 1600 keer te vinden in de Bijbel. In onze taal vinden we jad terug in het woord jatten. Letterlijk betekent dat 'met de hand wegnemen'. In veel Bijbelteksten staat de hand symbool voor macht. Dat is bijvoorbeeld zichtbaar in de uitdrukking 'Gods hand'. Er worden veel werkwoorden gekoppeld aan Gods hand. Bijvoorbeeld troosten, zegenen, beschermen, bevrijden, oprichten, straffen, scheppen, etc. Al deze verschillende werkwoorden tonen aan dat God een handelend God is. Zo heeft God de Israëlieten bevrijd uit de slavernij van Egypte: 'de HEERE heeft ons met sterke hand uit Egypte geleid' (Exodus 13:16).

Hart

De moderne mens spreekt van het hart als symbool voor het centrum van de emoties. In de Bijbelse tijden werd het hart gezien als plek waar het denken, de wil en het doen vandaan komen. De dichter van Psalm 139 weet dat het hart en de gedacht bij elkaar horen: 'Doorgrond mij, o God, en ken mijn hart, beproef mij en ken mijn gedachten' (Psalm 139: 23). Ook in Genesis wordt de verbinding tussen het hart en de gedachten gemaakt als er gesproken wordt over 'de gedachtespinsels van zijn hart' (Genesis 6:5). In Exodus wordt er veelvuldig gesproken over 'die wijs van hart zijn' (Exodus 28:3, 31:6, 35:10, 35:25, 36:1, 36:2).

Een hart vol liefde

Hoewel het hart met denken, doen en wijsheid te maken heeft, kent de Bijbel ook het hart dat vol is van liefde. Zo sprak Hemor met aartsvader Jakob en zijn zonen en zei: 'Mijn zoon Sichem heeft met heel zijn hart liefde opgevat voor uw dochter. Geef haar toch aan hem tot vrouw' (Genesis 34:8). In het Hooglied van de liefde zegt de bruidegom tegen zijn bruid: 'U hebt Mijn hart veroverd, Mijn zuster, Mijn bruid, u hebt Mijn hart veroverd met één blik van uw ogen, met één schakel van uw halsketting' (Hooglied 4:9).

Nieren

Als iemand iets in 'hart en nieren' is dan is hij het met heel zijn wezen. Nier worden vaak symbolisch gebruikt. Nieren verwijzen dan niet direct naar het letterlijke orgaan, maar ze verwijzen naar het innerlijk van de mens. In de tijd van de Bijbel zag men nieten als de zetel van ziel en van de emoties. Job zegt in al zijn lijden en tegenslag over God: 'Hij splijt mijn nieren' (Job 16:13). Daarmee bedoelt Job dat de kern van zijn bestaan kapotgemaakt is. In Spreuken wordt het tegenovergestelde gemeld: 'Mijn nieren zullen van vreugde opspringen' (Spreuken 23:16). Wie dit zegt is in zijn diepste wezen positief geraakt. God kent de mens (Psalm 139). De profeet Jeremia weet dat God de mens ten diepste doorzoekt: 'U die de nieren en het hart beproeft' (Jeremia 11:20).

Knie

De knie wordt in de Bijbel meestal genoemd in de context van het buigen van de knieën. Als iemand voor een ander de knieën buigt dan geeft hij respect en eer aan de ander. Hij geeft daarmee weer dat die ander zijn meerdere is. Voor de schrijver van de brief aan de Filippenzen is het van belang dat ieder mens Jezus eert: 'Daarom heeft God Hem ook bovenmate verhoogd en heeft Hem een Naam geschonken boven alle naam, opdat in de Naam van Jezus zich zou buigen elke knie van hen die in de hemel, en die op de aarde, en die onder de aarde zijn' (Filippenzen 2: 9-10).

Ogen

Met onze ogen kunnen we zien. Net als bij de oren gaat bij de ogen in de Bijbel ook vaak niet over het concrete kijken, maar om geestelijk zien. Het oog is een belangrijk lichaamsdeel. verwijzen ogen in de Bijbel niet altijd naar fysiek zicht. Vaak verwijzen ogen naar geestelijk zien. Jezus zegt in de Bergrede: 'De lamp van het lichaam is het oog; als dan uw oog oprecht is, zal heel uw lichaam verlicht zijn, maar als uw oog kwaadaardig is, zal heel uw lichaam duister zijn' (Matteüs 6: 22-23a). Het oog is hier een symbolisch venster naar de ziel.

Oren

De oren worden in de Bijbel vaak als symbool gebruikt. Oren zijn organen om mee te kunnen horen. Wanneer in de Bijbel gesproken wordt over oren dan verwijst het meestal naar spiritueel horen in plaats van fysiek horen. 'Zo is dan het geloof uit het gehoor' (Romeinen 10:17). De centrale geloofsbelijdenis van Israël, het Sjema, begint ook met de oproep om te horen: 'Hoor, Israël: de Here is onze God; de Here is één!' (Deuteronomium 6: 4, NBG'51). Jezus zei meerder keren: 'Wie oren heeft om te horen, laat hij horen' (Matteüs 11:15, 13:9, 13:43). Hierbij sprak hij over oren en horen als over het geestelijke horen. Door met geestelijke oren te horen openen we onszelf voor de boodschap van God en geloven we zijn woorden. In het Bijbelboek Openbaring worden de lezers zeven keer opgeroepen om te horen: 'Wie oren heeft, laat hij horen wat de Geest tegen de gemeenten zegt' (Openbaring 2:7, 11, 17, 29 en 3:6, 13, 22).

Tong

De Bijbel heeft het veel over de tong. De tong staat symbool voor wat we zeggen. Het is daarom een krachtig deel van ons lichaam. Niet in letterlijke zin. De tong is klein, maar de tong kan veel grote dingen doen. Het kan opbouwen, inspireren, troosten, kapot maken. Mensen kunnen diep worden gekwetst door de woorden van onze mond.

Met de tong belijden

De tong kan andere mensen kwetsen. De tong kan ook goed spreken en God loven. 'Zo waar als Ik leef, zegt de Heere: Voor Mij zal elke knie zich buigen, en elke tong zal God belijden' (Romeinen 14:11). De schrijver van brief aan de Filippenzen de pleit ervoor dat: 'elke tong zou belijden dat Jezus Christus de Heere is, tot heerlijkheid van God de Vader' (Filippenzen 2: 11).

Voeten

De schrijver van de brief aan de gemeenste van Efeze moedigt de christen aan om de geestelijke wapenrusting aan te doen. Hij pleit ervoor om de voeten geschoeid te hebben met bereidheid van het evangelie van de vrede (Efeze 6:15). Voeten zijn er om te lopen, om te gaan en te staan. De schrijver van de Efeze brief roept op om overal de vrede van God uit te dragen. De voet staat in de Bijbel ook vaak symbool voor de weg door het leven: 'Uw woord is een lamp voor mijn voet en een licht op mijn pad' (Psalm 119:105). 'Wijk niet af naar rechts of naar links, keer je voet af van het kwade!' (Spreuken 4:27).

Lees verder

• De symbolische betekenis van dieren in de Bijbel
• De symbolische betekenis van bomen in de Bijbel
• De symbolische betekenis van getallen in de Bijbel
• De symbolische betekenis van kleuren in de Bijbel
• De symbolische betekenis van letters en alfabet in de Bijbel