De symbolische betekenis van kleuren in de Bijbel

De kleuren die in de Bijbel worden genoemd geven niet alleen de kleur van een bepaald object weer, maar de kleuren verwijzen vaak ook naar een andere werkelijkheid. Mensen zijn gevoelig voor kleuren. De kleuren in de Bijbel hebben een symbolische betekenis. Zo staat bijvoorbeeld de kleur wit voor reinheid, licht. Het is een feestelijke kleur. Paars wordt in de Bijbel vaak gebruikt om de koninklijkheid van iets of iemand weer te geven. Elke kleur heeft zijn eigen betekenis. Sommige kleuren worden vaak in de Bijbel genoemd, andere kleuren weer minder.

De diepere betekenis van kleuren in de religie

De kleuren die in Bijbel genoemd worden verwijzen vaak, niet altijd, naar een andere werkelijkheid. Kleuren hebben dan een religieuze betekenis. Kleuren horen bij de schepping van God. Hij heeft alles zijn eigen kleur gegeven. Neem bijvoorbeeld de bloemen die er prachtig uitzien en vaak mooie kleuren hebben. Jezus zegt daarover: 'Kijk eens naar de lelies, kijk hoe ze groeien in het veld. Ze werken niet en weven niet. Ik zeg jullie: zelfs Salomo ging in al zijn luister niet gekleed als een van hen' (Matteüs 6: 29-29).

De regenboog

Als het om kleuren in de Bijbel gaat is de regenboog een prachtig voorbeeld van alle kleuren die God geschapen heeft. De zeven opvallendste kleuren van de regenboog zijn: rood, oranje, geel, groen, blauw, indigo (lichtpaars) en violet (donkerpaars). De regenboog verwijst naar de belofte van God om nooit meer een watervloed te laten komen die alles en iedereen vernietigt. Nadat Noach en de zijnen uit de ark zijn gekomen laat God de regenboog zien en zegt: 'Wanneer ik wolken samendrijf boven de aarde en in die wolken de boog zichtbaar wordt, zal ik denken aan mijn verbond met jullie en met al wat leeft, en nooit weer zal het water aanzwellen tot een vloed die alles en iedereen vernietigt. Als ik de boog in de wolken zie verschijnen, zal ik denken aan het eeuwigdurende verbond tussen God en al wat op aarde leeft' (Genesis 9:14-16). Al kijkend naar de regenboog kan je je verwonderen over de mooie kleurenpracht: 'Kijk naar de regenboog en prijs zijn maker, hij is zo sierlijk in zijn helderheid' (Sirach 43:11). Voor velen is de regenboog een teken van hoop en van diversiteit. Zoals alle kleuren in de regenboog horen, zo horen alle mensen ongeacht ras, uiterlijk of geaardheid erbij.

De kleur wit in de Bijbel

Wit is in de Bijbel de kleur van de reinheid. Priester droegen in de tijd van de Bijbel vaak witte kleding als teken van reinheid en heiligheid. Wit staat voor het vrij zijn van schuld en zonde. In Psalm 51 bidt David tot God: 'Neem met majoraan mijn zonden weg en ik word rein, was mij en ik word witter dan sneeuw' (Psalm 51:9). Ook van Jezus staat geschreven dat zijn kleren wit werden bij de verheerlijking op de berg: 'Zes dagen later nam Jezus Petrus, Jakobus en Johannes met zich mee een hoge berg op, waar ze helemaal alleen waren. Voor hun ogen veranderde hij van gedaante, zijn kleren gingen helder wit glanzen, zo wit als geen enkele wolwasser op aarde voor elkaar zou kunnen krijgen' (Marcus 9:3).

Grote Verzoendag

Tijdens het feest van de Grote Verzoendag draagt de hogepriester een wit linnen gewaad. In Leviticus 16 vers 4 staat over de hogepriester: 'Hij moet een heilige linnen tuniek aantrekken en een linnen broek dragen. Hij moet een linnen gordel om zijn middel binden en zijn hoofd met een linnen tulband bedekken. Dat is heilige kleding'. Linnen was van nature beige-wit van kleur. In de tijd van de Bijbel werd over het algemeen niet geverfd, want men bezat toen nog niet de juiste technieken om de stof te verven. Wel kon linnen gebleekt worden om het helderder wit te maken. Dit zullen ze zeker voor de kleren van de hogepriester hebben gedaan.

Wit en Pasen

Tijdens het Paasfeest is de kleur in de kerk wit. Het is de kleur van een nieuw begin, de kleur van het licht, een feestelijke kleur. Ook in het Paasverhaal in de Bijbel komt die witte kleur naar voren. Toen de vrouwen op de vroege Paasmorgen naar het graf van Jezus gingen zagen ze dat de steen voor het graf was weggerold. 'Toen ze het graf binnengingen, zagen ze rechts een in het wit geklede jongeman zitten. Ze schrokken vreselijk. Maar hij zei tegen hen: ‘Wees niet bang. U zoekt Jezus, de man uit Nazaret die gekruisigd is. Hij is opgewekt uit de dood, hij is niet hier'' (Marcus 16: 5-6).

Wit in Openbaring

In het laatste Bijbelboek Openbaring komt de kleur wit veel voor. Deze kleur wordt in Openbaring verbonden met de overwinning.
Johannes schrijft in Openbaring: 'Ik zag dit: een wit paard met een ruiter, die een boog droeg. Hij kreeg een zegekrans en trok op als een overwinnaar, de overwinning tegemoet' (Openbaring 6:2). 'Hierna zag ik dit: een onafzienbare menigte, die niet te tellen was, uit alle landen en volken, van elke stam en taal. In het wit gekleed en met palmtakken in hun hand stonden ze voor de troon en voor het lam' (Openbaring 7:9). Jezus is de overwinnaar die door Johannes wordt gezien: 'Ik zag dat de hemel geopend was, en dit zag ik: een wit paard met een ruiter, die ‘Trouw en betrouwbaar’ heet, die een rechtvaardig vonnis velt en een rechtvaardige strijd voert' (Openbaring 19:11). 'De hemelse legermacht, gekleed in zuiver, wit linnen, volgde hem op witte paarden' (Openbaring 19:14). Aan Johannes wordt verteld hoe ze aan die witte kleding zijn gekomen: 'Ze hebben hun kleren witgewassen met het bloed van het lam' (Openbaring 7:14). Het witwassen met het bloed van lam staat voor het geloof in de genade van Jezus, die door zijn kruisdood, zijn vergoten bloed, verzoening met God heeft bewerkt.

De kleur zwart

In de Bijbel verwijst de kleur zwart naar lijden en dood. Zwart is de kleur van de rouw. Job die vrouw en kinderen verloor zegt: 'In het zwart gehuld dool ik rond, van licht verstoken, ik sta op in de vergadering en roep om hulp' (Job 30:28). Of zoals in Psalm 35:14 staat: 'Ik liep rond als waren zij vrienden, broers, ik ging in het zwart gehuld en liep gebogen als iemand die rouwt om zijn moeder'. Ook voor de profeet Jeremia is zwart de kleur van de rouw: 'Hul je daarom in het zwart, weeklaag, barst uit in jammerklachten' (Jeremia 4:8). Voor de apostel Johannes is zwart de afwezigheid van het licht: 'Ik zag, toen het zesde zegel verbroken werd, hoe er een zware aardbeving kwam. De zon werd zwart als een rouwkleed en de maan werd bloedrood' (Openbaring 6:12).

De kleur rood

Bekend is de uitroep van Esau tegen zijn broer Jakob als hij hongerig van de jacht terugkomt: 'Gauw, geef me wat van dat rode dat je daar kookt, ik ben doodmoe,’ (Genesis 25:30). Daarom wordt Esau ook wel Edom - Rood - genoemd. Rood wordt ook vaak verbonden aan bloed. 'Het zwaard van de HEER is rood van het bloed' (Jesaja 24:6).

De rode mens en de rode aarde

In de Naardense Bijbelvertaling, die dicht bij de grondtaal probeert te blijven, maakt met rood een verbinding tussen de aarde en de mens. God maakt de mens uit het stof van de aarde, adam uit adama. Beide woorden uit de stam adam, ´rood zijn´. Genesis 1:26 en 27 worden dan zo vertaald: 'Dan zegt God: maken wij een – rode – mensheid in ons beeld en als onze gelijkenis,- […] God schept de – rode – mensheid in zijn beeld, in het beeld van God heeft hij hem geschapen'. En verder: 'Alle struikgewas van het veld geschiedt nog niet op het land en alle gewas van het veld spruit nog niet uit,- want de Ene, God, heeft het nog niet doen regenen over het land er is géén – rode – mensheid om de – rode – grond te dienen' (Genesis 2:5). De gelijkenis tussen adam en adama laat een verband zien tussen mens en aarde; het rood zijn. De aarde is (in Palestina) rood en het levensbeginsel van de mens is rood. Met dat levensbeginsel wordt het bloed (dam) van de mens bedoeld. Mens en aarde lijken op elkaar en zijn gebonden aan elkaar.

Rood in de tent van de samenkomst

De tent waar de Israëlieten samenkwamen om God te dienen de Tabernakel was een belangrijke en heilige plek waar kleuren een belangrijke rol speelden. Mozes krijgt voor het maken van die tent van God de opdracht: 'Maak voor deze tent een dekkleed van rood geverfde ramsvellen' (Exodus 26:14). In de tijd van de Bijbel gebruikte men voor het verven plantaardige kleurstoffen. Voor de kleur rood werd meekrap (Rubia tinctorum) gebruikt. Rode kleurstof kon ook gemaakt worden van de lichaampjes van de vrouwelijke schildluis.

De kleur paars - purper

Paars, purper, is in de Bijbel de koninklijke kleur. In Hooglied staat: 'De stijlen zijn van zilver, het baldakijn van goud, de zetel is van purper' (Hooglied 3:10). Purper is een kleurstof die in Bijbelse tijden gewonnen werd uit zeeslakken. Omdat er veel purperslakken uit de zee opgedoken moesten worden om maar een beetje kleurstof te krijgen, was purper duur. Alleen zeer rijke en vaak machtige mensen konden zich deze kleur veroorloven. ‘Wie is het die uit Edom komt, uit Bosra, in purper gekleed, met praal getooid, die zich groots en machtig verheft?’ (Jesaja 63:1). Toen Jezus gevangengenomen was, werd hij door de Romeinse soldaten als koning van de Joden bespot: 'Ze trokken hem een purperen gewaad aan, vlochten een kroon van doorntakken en zetten hem die op' (Marcus 15:17).

De kleur blauw

Blauw is de kleur van hemel. Deze kleur komt niet zo veel voor in de Bijbel en voor de hemel zelfs niet expliciet: 'Hierna ging Mozes de berg op, samen met Aäron, Nadab, Abihu en zeventig oudsten van het volk, en zij zagen de God van Israël. Onder zijn voeten was er iets als een plaveisel van saffier, helder stralend als de hemel zelf' (Exodus 24:10). Saffier is een kostbare blauwe steen.

De kleur groen

'Vanuit zijn stad zal voorspoed ontluiken als jong groen op de aarde' (Psalm 72:16). Groen is de kleur van de natuur, van voorspoed en van het gewone leven. Het groen van het leven staat tegenover de dorheid van de woestijn. 'Zelfs de beek van Nimrim wordt een dorre geul: het gras verdort, het groen verdroogt, niets wil er nog groeien' (Jesaja 15:9). Iemand die gelooft is als een boom: 'Hij is als een boom geplant aan water, zijn wortels reiken tot in de rivier. Hij merkt de komst van de hitte niet op, zijn bladeren blijven altijd groen' (Jeremia 17:8).

Lees verder

• De betekenis van liturgische kleuren van het kerkelijk jaar
• De symbolische betekenis van getallen in de Bijbel
• De symbolische betekenis van letters en alfabet in de Bijbel