Vier vrouwen in geslachtsregister van Jezus volgens Matteüs

Om aan te tonen dat Jezus de lang verwachte Messias is, de zoon van David, de zoon van Abraham, hebben Matteüs en Lucas een geslachtsregister in hun evangelie opgenomen. Beide evangelisten volgen de mannelijke lijn van afstamming. Matteüs noemt echter vier keer een vrouw tussen al deze mannen. Het zijn Tamar, Rachab, Ruth en de vrouw van Uria, die wij kennen onder de naam Batseba. Het zijn niet de meest voor de hand liggende vrouwen om te noemen. De namen van de vrouwen van de aartsvaders, Sara, Rebekka, Lea en Rachel waren logischer geweest, toch worden die niet genoemd. Wat maakt dat Matteüs juist deze vier vrouwen noemt?

Het geslachtsregister van Jezus volgens Matteüs

Geslachtslijsten werden in vroegere tijden niet alleen opgesteld om het voorgeslacht inzichtelijk te maken, maar ook om bepaalde religieuze of politieke bedoelingen weer te geven. In het geslachtsregister gaat het dus om meer dan alleen een opsomming van de voorouders. In de lijst worden keuzes gemaakt, die keuzes komen bijvoorbeeld tot uiting bij de vergelijking van de geslachtsregisters van Matteüs en Lucas. Matteüs legt daarin eigen accenten. Zo noemt Matteüs de namen van een paar stammoeders van Jezus. Het zijn Tamar, Rachab, Ruth en de vrouw van Uria, die wij kennen onder de naam Batseba.

Vier vrouwen met een twijfelachtige moraal

Matteüs noemt zeer tegen de gewoonte van die tijd in ook een viertal keer een vrouw, een stammoeder van Jezus. Bijbelgeleerden zijn op zoek gegaan naar de overeenkomst tussen deze vier vrouwen. In het verleden kwam men met de verklaring dat de vier vrouwen allen zonderessen zijn, die het met de seksuele moraal niet zo nauw namen. Tamar werd zwanger door haar schoonvader te verleiden, Rachab was een hoer, Ruth verleide Boaz op de dorsvloer, en Batseba pleegde overspel met David, waarna de koning haar man Uria liet vermoorden.

Jezus kwam om zondaren te bevrijden

Deze vier zondaressen zouden dan in de stamboom van Jezus opgenomen zijn om te laten zien dat Jezus is gekomen om zondaren te bevrijden. Deze uitleg is een klassiek voorbeeld van androcentrisme, een verklaring waarin de man er het best afkomt. Vrouwen worden in deze visie geassocieerd met seks en zonde.

Een vrouwonvriendelijke verklaring

Tegenwoordig staat deze verklaring onder sterke kritiek en vindt weinig aanhang meer. Het is een sterke vrouwonvriendelijke verklaring uit een tijd dat mannen de dienst uitmaakten. Het noemen van deze vier vrouwen is overigens totaal overbodig om aan te tonen dat Jezus afkomstig is van zondige mensen. De vermelding van de reeks koningen van Juda die deden wat kwaad was in de ogen van God zou voldoende moeten zijn om aan te tonen dat Jezus voor zondaren kwam. Er zijn gelukkig ook nog andere verklaringen die een stuk vrouwvriendelijker zijn, namelijk hun buitenlandse afkomst en hun daadkracht.

Vier vrouwen van buitenlandse afkomst

Een andere verklaring waarom juist deze vier vrouwen genoemd worden is dat zij alle vier afkomstig zijn uit het buitenland. Ze horen oorspronkelijk niet tot het volk Israël. Tamar en Rachab zijn Kanaänitische vrouwen, Ruth is afkomstig uit Moab en Batseba's echtgenoot Uria is een Hethiet. Dit zal trouwens de reden zijn waarom Batseba in het geslachtregister niet met haar eigen naam wordt genoemd, maar met het wat omslachtige 'de vrouw van Uria'. In die status behoorde ze juridisch tot een heidens volk. Deze vier buitenlandse vrouwen wijzen er naar dat Jezus niet alleen gekomen is voor het volk van Israël, maar dat hij de hele wereld wil redden. Wellicht heeft Matteüs er juist voor vier gekozen om te verwijzen naar de vier windstreken. Het heil in Christus wordt universeel is dan de boodschap: voor jood en niet-jood.

Vier daadkrachtige stammoeders van Jezus

Het is ook mogelijk dat deze vier vrouwen vanwege hun daadkracht in het geslachtsregister van Jezus opgenomen zijn. Elk van deze vrouwen zocht alternatieve wegen om de voortgang van het volk Israël te laten doorgaan. Enkele van deze vrouwen maken daarbij gebruik van de lacunes in de toenmalige wetgeving. Bij al deze vrouwen kent het verhaal een goede afloop. Ze worden (weer) opgenomen in de familie of volk. Zij krijgen een positie in de samenleving die zij daarvoor niet hadden.

Daadkrachtige vrouwen

Tamar is de enige in de familie die zich er voor inzet dat Er, haar overleden man, toch een nakomeling krijgt. Rachab beseft dat verzet tegen de aanstormende Israëlieten vruchteloos is, omdat God hun de overwinnen heeft beloofd. Zij maakt handig gebruik van de bereidwilligheid van de verspieders om haar en haar familie te sparen als ruil voor bescherming. Ruth kies voor een onzeker leven met Naomi in plaats van de veiligheid die Moab haar vaderland voor haar kan bieden. Op een doortastende wijze lukt het haar om ervoor te zorgen dat Boaz zijn verplichtingen ten opzichte van haar overleden schoonvader Elimelech nakomt. Batseba is eerst wellicht het slachtoffer van David, maar later weet zij haar zoon Salomo op de troon te krijgen.

Vier stammoeders in de tijd van Advent

In de Adventstijd bereid de kerk zich voor op het Kerstfeest. In de Adventstijd zitten vier Adventszondagen. In sommige kerken, gemeentes, bijbelstudiegroepen en kindernevendiensten behandelt men om de paar jaar de stammoeders. Op elke Adventszondag wordt dan één van de vier stammoeders van Jezus uitgelicht.

Lees verder

• Symboliek van getallen in Matteüs' geslachtslijst van Jezus