Schaal- en schelpdieren: gezond of ongezond en de Bijbel

Schaal- en schelpdieren worden voortgebracht door de zee en de Nederlandse wateren bieden een thuis aan een waaier aan schaal- en schelpdieren. Voorbeelden van schaaldieren zijn kreeft, garnalen en krab. Schelpdieren vallen onder de weekdieren en voorbeelden daarvan zijn mosselen, oesters, sint-jakobsschelpen, kokkels, slakken en inktvissen. Leviticus 11:9-10 verbiedt het eten van schaal- en schelpdieren; deze dieren zijn niet voor menselijke consumptie bedoeld. Er zijn steeds meer christenen die de spijswetten gaan volgen vanuit gehoorzaamheid naar God. Tevens geloven ze dat God met de voedselvoorschriften het welzijn van de mens op het oog heeft. God heeft volgens hen niet voor niets voedselvoorschriften gegeven.

• Schaal- en schelpdieren en de Bijbel
• Reine en onreine dieren
• Spijswetten ook voor christenen?
• God gehoorzamen
• Schaal- en schelpdieren
• Bijbelse spijswetten
• Functie van schaal- en schelpdieren in vogelvlucht
• Schaaldieren: kreeften, krabben en garnalen
• Aaseters
• Opruimers
• Gifaccumulatie
• Tweekleppigen of schelpdieren
• Filters
• Zuiveraars
• Cholerabacteriën
• Mosselen en oesters Oosterschelde uit handel om gif
• Algengifstoffen
• Schaal- en schelpdieren kunnen dragers zijn van parasieten en virussen zoals het Norovirus
• Schaal- en schelpdieren bevatten gezonde voedingsstoffen
• Vitaminen en mineralen
• Omega 3-vetzuren
• Cholesterol
• Calorieën
• Conclusie

Schaal- en schelpdieren en de Bijbel

Reine en onreine dieren

In de Bijbel wordt onderscheid gemaakt tussen reine en onreine dieren. Onreine dieren mogen niet gegeten worden; zij zijn niet bestemd voor menselijke consumptie. Onreine dieren vormen geen voedsel voor de mens. God gaf de Israëlieten de volgende instructies ten aanzien van waterdieren:

"Dit mag u eten van al wat in het water leeft: alles wat in het water, in de zeeën en in de beken vinnen en schubben heeft, dat mag u eten, maar alles wat geen vinnen of schubben heeft in de zeeën en in de beken, van alles wat in het water wemelt en van alle levende wezens die in het water leven, die zijn voor u iets afschuwelijks." (Leviticus 11:9-10)

Spijswetten ook voor christenen?

De meeste christenen houden zich niet aan de spijswetten. Zij zijn ervan overtuigd dat God in het Nieuwe Testament al het voedsel rein heeft verklaard. Er is anno 2024 niettemin een groeiende groep christenen die op grond van de Bijbel de overtuiging toegedaan zijn dat zij zich ook moeten houden aan de spijswetten, omdat zij deel hebben aan het burgerschap van Israël (Efeziërs 2:12), en Jezus en de apostelen zich ook aan de spijswetten hielden. Jezus heeft ons vrijgekocht van de Wet, maar dit betekent geenszins dat gelovigen zich niet aan de Thora hoeven te houden, zo stellen deze christenen.

God gaf de Israëlieten geen spijswetten, omdat hij een gemene God is, die de mens graag in zijn vrijheid beknot met allerlei arbitraire voorschriften met betrekking tot lekker voedsel wat je niet mag eten. God gaf ze deze voorschriften, omdat hij de ontwerper is van al wat bestaat en al wat leeft met inbegrip van het menselijk lichaam; God weet tot in de kleinste details hoe het menselijk lichaam functioneert. Door zijn spijswetten te volgen voorkomt de mens dat hij ziekten oploopt en vroegtijdig komt te overlijden. Aldus de overtuiging van christenen die zich aan de spijswetten houden.

Dat deze groep christenen die een Torah-leefstijl praktiseren de Bijbelse spijswetten naleven, betekent niet dat zij de kasjroet in acht nemen. Dit is het geheel van spijswetten dat in het jodendom bepaalt of voedsel wel of niet door Joden gegeten mag worden. Voedsel dat voldoet aan deze spijswetten wordt gezien als rein en wordt van oudsher in het Nederlands koosjer genoemd. Heel veel regels daaromtrent komen uit de traditie van de mondelinge leer en staan niet in de Bijbel. Kasjroet is in essentie terug te voeren op de spijswetten in de Torah, maar deze voorschriften zijn eeuwenlang door rabbijnen aangescherpt en uitgebreid. Het gaat deze christenen evenwel om de spijswetten die staan opgetekend in de Torah en niet om menselijke leringen.

God gehoorzamen

God motiveert zijn spijswetten niet, maar de laatste tientallen jaren wordt steeds duidelijker wat de gezondheidsvoordelen zijn als je je eraan houdt. Toch moet dat niet het uitgangspunt zijn van een gelovige, zo vinden christenen die zich aan deze spijswetten houden. Gehoorzaamheid aan Gods geboden, gehoorzaamheid aan Gods Wet (Torah), zoals die door Mozes was opgeschreven (en dus niet de geboden van mensen), moet het uitgangspunt zijn, zo vinden deze christenen. De voorschriften van God zijn vol wijsheid en inzicht en zijn Torah is heilig, rechtvaardig en goed (Romeinen 7:2), of we nu de motivatie erachter begrijpen of niet. Onze Scheper weet wat het beste voor ons is. Zo is de gedachtegang van christenen die teruggaan naar de Torah.

Schaal- en schelpdieren

Bijbelse spijswetten

Schaal- en schelpdieren hebben geen vinnen en schubben en zijn dus duidelijk uitgesloten door de Bijbelse spijswetten. Maar waarom zouden kreeften, krabben, oesters en garnalen, die worden beschouwd als delicatessen in vele delen van de wereld, onrein zijn en dus niet bestemd voor menselijke consumptie? Het antwoord ligt in de rol die ze spelen in de natuur, in de taak die ze hebben.

Functie van schaal- en schelpdieren in vogelvlucht

Schaal- en schelpdieren en hun rol in de natuur:

• Garnalen: Aaseters en prooien voor veel zeedieren.
• Mosselen: Filters die het water zuiveren en habitats creëren voor andere organismen.
• Oesters: Krachtige waterfilters en constructeurs van riffen.
• Krab: Aaseters die helpen bij het opruimen van dode organismen op de zeebodem.
• Kreeft: Aaseters en deelnemers aan het mariene voedselweb.
• Inktvis: Roofdieren die jagen op kleine vis en schaaldieren.
• Kokkels: Filters die sedimenten in de zeebodem beluchten.
• Sint-jakobsschelpen: Filters en prooien voor zeedieren zoals roggen.
• Langoustines: Belangrijk voedsel voor vissen en vogels.
• Ensissen ('scheermessen'): Filters en voedselbron voor zeevogels.
• Zeekreeft: Aaseters en een schakel in het voedselweb van de oceaan.
• Gamba's: Belangrijk voedsel voor veel zeedieren, van vissen tot vogels.
• Wulken: Opruimers die helpen bij het afbreken van organisch materiaal.
• Venusschelpen: Filters die bijdragen aan de gezondheid van zeegrasweiden.
• Zee-egels: Herbivoren die algen beheersen en mariene ecosystemen in evenwicht houden.

Schaaldieren: kreeften, krabben en garnalen

Aaseters

Veel soorten krabben zijn aaseters, die dode organismen opeten; ze eten de restjes op die andere dieren achterlaten. Ook kreeften zijn opruimers, ze eten bijna alles. Het zijn deels aaseters; aas vormt een belangrijk deel van het menu. Kreeften leven op de bodem van de zee in totale duisternis, maar ze hebben een uitzonderlijk vermogen om geuren op te vangen. Een zeekreeft struint de bodem van de zee af op zoek naar dood of rottend organisch materiaal. Als er kreeften in de buurt zijn, is een rottend kadaver vaak snel weggewerkt. Ook rivierkreeften zijn van nature detrivoren of afvaleters. Detrivoren ruimen de kleine troep op.

Opruimers

Ook garnalen en krabben zijn aaseters. Garnalen leven op de bodem van de zee, waar ze profiteren van het rijke aanbod aan kleine diertjes. Garnalen eten ook resten van dode planten en dieren, en uitwerpselen, zolang het voedsel maar op de zeebodem te vinden is. Al deze organismen zijn geschapen voor een zeer belangrijke ecologische doel. Ze zijn in wezen de 'afvalverzamelaars' of de 'biologische opruimers' van de bodems van meren, rivieren, stranden, baaien en oceanen. Deze dieren zijn vanuit Bijbels perspectief niet bedoeld als voedsel voor de mens. Het zijn biologische opruimers, net zoals de paling, de kraai en het varken. Dit zijn volgens het Bijbelboek Leviticus stuk voor stuk onreine dieren. De biologe drs. E. Noordermeer merkt hierover op in haar pennenvrucht 'De Hemelse Voedselbank', waarin onder andere de Bijbelse Voedselvoorschriften worden behandeld, dat door hun functie hun lichaam een gifstoffendepot is.

Tweekleppigen of schelpdieren

Filters

Mosselen filteren de bodem en daardoor kunnen zich in de mossel gifstoffen ophopen, wat een schadelijk effect op de mens kan hebben die mosselen eet. Ook oesters zijn 'filter feeders' en verkrijgen hun voedsel (planktondeeltjes) door het filteren van water waaruit ze tegelijkertijd zuurstof opnemen. Bij temperaturen boven 10°C, filteren oesters het meest actief; onder gunstige omstandigheden kan een oester tot 5 liter water per uur filteren.

Zuiveraars

Tweekleppigen of schelpdieren vervullen een zuiverende rol en daardoor hopen zich gifstoffen op in hun lichaam. Noordermeer noemt ze 'de stofzuigers van de wereldzeeën'. Deze dieren zijn geschapen om vele liters water te filteren en gifstoffen op te nemen. Alle zuiverende dieren zijn vanuit Bijbels perspectief onrein en niet bedoeld voor menselijke consumptie.

Cholerabacteriën

Dr. Rex Russell schreef het boek 'Gezond eten en drinken op basis van de Bijbel', waarin hij uiteenzet dat de op de Bijbel gebaseerde uitgangspunten voor een gezond voedingspatroon door medisch onderzoek bevestigd worden en juist blijken te zijn. Hij bespreekt ook de schadelijkheid van onreine dieren voor de gezondheid van de mens. Hij geeft onder meer een voorbeeld waarbij schaal- en schelpdieren een gevaarlijke bacterie met zich meedragen. Zo kan de cholerabacterie voorkomen in rivieren of kustwateren en schaal- en schelpdieren kunnen deze boosdoener met zich meedragen. Een mens kan ermee geïnfecteerd raken na het eten van rauwe of onvoldoende gekookte schaal- en schelpdieren:

"Het uitbreken van cholera-epidemieën in verscheidene gebieden is teruggevoerd tot besmette garnalen, krabben, oesters en mosselen. Een recente epidemie in Centraal-Amerika werd in verband gebracht met het eten van schaaldieren. Dit alles bracht een onderzoeker tot de uitspraak: 'Het grootste gevaar dat zeebanket kan opleveren wordt veroorzaakt door rauwe schaaldieren.' De organismen die de ziekte veroorzaken worden gevonden in het vlees van schaaldieren."(p.79)

Mosselen en oesters Oosterschelde uit handel om gif

Eind juni 2016 werd bekendgemaakt dat mosselen en oesters uit het Oostelijke deel van de Oosterschelde en de Noordelijke tak niet in de handel mogen worden gebracht, vanwege het voorkomen van de giftige stof tetrodotoxine (TTX) in mosselen en oesters. Dit besloot de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in overleg met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Op genoemde plekken werden concentraties TTX gevonden die mogelijk schadelijk zijn bij consumptie. TTX is een giftige stof waarvan de herkomst niet duidelijk is en dat al bij lage concentraties bij de mens kan leiden tot dodelijke verlammingsverschijnselen. TTX grijpt namelijk aan op zenuwcellen.

TTX en andere neurotoxines zijn natuurlijke stoffen, welke door veel soorten bacteriën en algen worden gemaakt. Deze micro-organismen kunnen onder bepaalde omstandigheden zich zeer snel vermenigvuldigen. Schelpdieren, zoals mosselen en oesters, filteren grote hoeveelheden zeewater en daarom concentreren deze gifstoffen in hun lichaam. Besmetting met TTX komt vooral voor in de Stille en Indische Oceaan, maar het steekt vaker de kop op in de Middellandse Zee. In 2008 werd TTX aangetroffen in zeewormen en zeeslakken aan de Atlantische kust van Portugal. Vier jaren later, in 2012, werd de stof aangetroffen in Griekse mosselen. Achteraf weet men dat reeds vanaf 2006 TTX voorkomt in Griekse schelpdieren.

Algengifstoffen

Het is algemeen bekend dat algengifstoffen akelige gevolgen kunnen hebben. Ze veroorzaken diarree, maar er kan volgens het Voedingscentrum ook schade aan het zenuwstelsel optreden, met verlammingsverschijnselen of geheugenverlies als gevolg. Deze stoffen kunnen in de voedselketen van de mens terechtkomen. Vooral schaal- en schelpdieren zijn hier gevoelig voor, omdat ze het water filteren en hierdoor gemakkelijk deze gifstoffen opnemen. Deze natuurlijke gifstoffen kun je niet zien, ruiken of proeven en verhitten (koken en bakken) maakt deze gifstoffen niet onwerkzaam.

Tweekleppige weekdieren als mosselen, oesters, sint-jacobsschelpen, voeden zich met microalgen door deze uit het zeewater te filteren. Sommige van deze algen produceren gifstoffen die zich ophopen in de weekdieren (mariene biotoxinen). De consumptie van weekdieren waarin accumulatie heeft plaatsgevonden van mariene biotoxinen¹, kan bij mensen aanleiding geven tot verschillende ziektebeelden, waaronder:

• Paralytic Shellfish Poison (PSP) met verlammingsverschijnselen;
• Diarrhetic Shellfish Poison (DSP) met buikkramp, diarree en koorts;
• Amnesic Shellfish Poison (ASP) met geheugenverlies, neurologische klachten en maag-darmstoornissen; en
• Neurotoxic Shellfish Poison (NSP) met aantasting zenuwstelsel en maag-darmstoornissen.

Schaal- en schelpdieren bevatten gezonde voedingsstoffen

Vitaminen en mineralen

Bovenstaande neemt niet weg dat schaal- en schelpdieren ook gezonde voedingsstoffen bevatten. Net als vis zijn schaal- en schelpdieren door de bank genomen rijk aan de vitamine B12 en de mineralen jodium, fosfor en seleen. Afhankelijk van de soort bevatten schaal- en schelpdieren wisselende hoeveelheden B-vitaminen. Oesters en kreeft zijn een bron van vitamine B1 en mosselen een garnalen van vitamine B2.

Omega 3-vetzuren

Het eten van vis meerdere keren per week is goed voor je hart, en kan ook goed voor je hersenen zijn. Vooral vette vis is gezond. Zoals onder andere zalm, tonijn, forel, haring, sardine en makreel. Vette vis zit namelijk tjokvol met omega 3-vetzuren. Omega 3-vetzuren beschermen volgens het Voedingscentrum tegen hart- en vaatziekten en passen in een gezonde voeding. Ook lijkt er een verband tussen de inname van omega 3-vetzuren en de mate van depressie. Extra toediening van deze vetzuren zou depressieve klachten kunnen verminderen. Er is echter meer onderzoek nodig naar dit verband. Schelpdieren daarentegen zijn niet zo rijk aan omega-3 vetzuren als de meeste vissen. Kreeft bevat zeer weinig omega 3-vetzuren, en garnalen en mosselen hebben vrij bescheiden hoeveelheden. Blauwe krab en oesters zijn schelpdieren met wat meer omega 3-vetzuren.

Cholesterol

Als je een hoog cholesterolgehalte hebt, dan moet je niet regelmatig garnalen eten. Paling, garnalen, hom en kuit, zijn cholesterolrijke voedingsmiddelen. Gebruik dit maximaal één keer per 14 dagen. Dit geldt ook voor kreeft, krab, en oesters. Mosselen daarentegen kunnen weer geen kwaad als je een dieet volgt om je cholesterolgehalte te normaliseren.

Calorieën

De totale calorie-inhoud van de meeste schelpdieren is laag. Dus als je probeert om gewicht te verliezen, of een gezond gewicht te handhaven, zijn schaaldieren volgens sommige mensen een goede optie.

Conclusie

Het gros van de christenen is van mening dat God de spijswetten heeft opgeheven en dat ze dus alles mogen eten. Er is anno 2024 echter een groeiende groep christenen die teruggaat naar de Hebreeuwse wortels van hun geloof en van mening is dat de spijswetten ook nu nog van kracht zijn. Zij proberen naar deze voorschriften te leven. Vanuit Bijbels perspectief zijn schaal- en schelpdieren onrein en (dus) niet bestemd voor menselijke consumptie, zo leren ze. Deze christenen wijzen erop dat de op de Bijbel gebaseerde uitgangspunten voor een gezond voedingspatroon door hedendaags onderzoek bevestigd worden. Zo wijzen ze naar de negatieve gezondheidseffecten van de consumptie van schaal- en schelpdieren, wat samenhangt met hun functie of taak. Dit neemt echter niet weg dat schaal- en schelpdieren ook gezonde voedingsstoffen bevatten.

Noot:

1. Andrea M. Contreras et al. schrijft: "The ability of shellfish to accumulate toxins may largely depend on filtration rates, the individual species’ capabilities for selective ingestion and/or absorption of toxic cells as well as the density and distribution of the toxic dinoflagellates [giftige algen] in the water column (Shumway et al. 1985)." Andrea M. Contrerasa, Islay D. Marsdenc and Murray H. G. Munrod. Effects of short-term exposure to paralytic shellfish toxins on clearance rates and toxin uptake in five species of New Zealand bivalve. Marine and Freshwater Research, November 2011, Vol. 63 (2), Pages 166-174

Lees verder

• Varkensvlees gezond of ongezond: varkensvlees en de Bijbel
• De hemelse voedselbank: Esther Noordermeer
• Jezus heeft de Wet vervuld, niet afgeschaft (Mattheus 5:17)
• Messiaanse christenen: christenen die de Thora naleven
• Gezonde en gevarieerde voeding met een drukke levensstijl