Paus Paulus VI (1963-1978)

De paus staat aan het hoofd van de Rooms-Katholieke kerk en zetelt in het Vaticaan, een eigen autonome staat binnen de stadsgrenzen van Rome. Een paus wordt, na overlijden van zijn voorganger, gekozen door het college van kardinalen. Wie eenmaal gekozen is, zal voor de rest van zijn leven paus zijn. Paus Paulus VI was paus van 1963 tot zijn overlijden in 1978.

Montini

Op 26 september 1897 werd Giovanni Battista Enrico Antonio Maria Montini geboren in Concesio, een plaatsje bij Brescia in Italië. Op jonge leeftijd koos hij voor een leven binnen de Kerk. Vanwege gezondheidsproblemen volgde hij thuis, in Brescia, een priesteropleiding. In 1920 werd hij tot priester gewijd.

Knappe kop

De jonge Montini had meer in zijn mars, en behaalde nog hetzelfde jaar in Milaan een doctoraat in canoniek recht, het kerkrecht dat op basis van de Bijbel, de apostolische traditie, de bevindingen van kerkleraren en geschriften van kerkvaders wordt toegepast in de kerkelijke rechtbanken. Montini zette hierop zijn studie in Rome voort, aan de Pauselijke Gregoriaanse Universiteit en ook aan de Pauselijke Ecclesiastische Academie. Deze laatste is te beschouwen als de diplomatenopleiding. In 1921 promoveerde hij.

Politiek

Montini werd in 1922 actief bij het Vaticaanse staatssecretariaat en werd in 1923 toegevoegd aan de nuntiatuur in Warschau, zeg maar de ambassade van het Vaticaan in Warschau. Dat zou maar een kort uitstapje blijken, want hij was al weer snel terug in Rome, waar hij van 1925 tot 1933 moderator zou zijn van de Katholieke Studentenbond van Italië. In 1937 werd Giovanni Montini de assistent van de Vaticaanse staatssecretaris Eugenio Pacelli. Deze zou later worden verkozen tot paus Pius XII. Het was overigens niet alleen politiek waarmee Montini zich bezighield, want vanaf 1931 gaf hij als hoogleraar les aan de Ecclesiastische Academie, in kerkgeschiedenis.

Aartsbisschop

In 1954 werd Montini door paus Pius XII benoemd tot aartsbisschop van Milaan. Montini zette zich in Milaan in voor het lot van de arbeiders. Daarnaast maakte hij zich sterk voor liturgische vernieuwing.

Kardinaal

In 1958 werd Angelo Roncalli door het college van kardinalen gekozen tot paus Johannes XXIII. Er waren op dat moment slechts 53 kardinalen in dat college, waarvan de meeste ook op hoge leeftijd. Paus Johannes XXIII breidde het college uit, door een aantal nieuwe kardinalen te creëren. Nog in hetzelfde jaar, 1958, werd Montini tot kardinaal-priester gecreëerd. Een kardinaal wordt niet benoemd, maar gecreëerd. Je hebt drie rangen kardinaal: kardinaal-diaken, kardinaal-priester en kardinaal-bisschop.

Het Tweede Vaticaans Concilie

De nieuwe tijd maakte het nodig, dat de Rooms-Katholieke Kerk weer bij de tijd gebracht moest worden. Allerlei zaken, o.a. de organisatie en de erediensten moesten besproken worden. Paus Johannes XXIII had hiervoor het Tweede Vaticaans Concilie bij elkaar geroepen. Montini werd aangesteld als lid van het centraal comité. Tevens werd hij voorzitter van de conciliecommissie voor politieke vraagstukken. In open brieven publiceerde hij in de krant over het concilie.

Paus Johannes XXIII

Het Tweede Vaticaans Concilie was bijeengeroepen door paus Johannes XXIII, die al een hoge leeftijd had toen hij tot paus werd gekozen. In 1962 was de eerste zitting van het concilie. Paus Johannes XXIII heeft alleen die eerste zitting kunnen meemaken, in 1963 overleed hij.

Conclaaf

Na de bijzetting van paus Johannes XXIII kwam het nieuwe, door Johannes uitgebreide college van kardinalen in conclaaf bijeen. Ze hadden slechts twee dagen nodig om tot de keuze van een nieuwe paus te komen. Montini werd gekozen. Hij koos de naam Paulus en was daarmee de zesde met die naam: paus Paulus VI. De populariteit van zijn voorganger zou het Paulus niet gemakkelijk maken.

Het Tweede Vaticaans Concilie

Paulus liet het in 1962 begonnen concilie voortgang vinden. Bij de opening van de tweede zittingsperiode gaf Paulus nog eens aan wat de doelstellingen in zijn ogen moesten zijn:

• Vernieuwen, het bij de tijd brengen van de Kerk
• Herstel van de eenheid van de christenen
• De Kerk moest in dialoog komen met de hedendaagse wereld
• Vergroten van de zelfkennis van de Kerk.

Hierbij was, volgens Paulus, het niet de bedoeling om nieuw dogma's of leerstellingen te formuleren, maar om de huidige leer beter begrijpbaar te maken voor het gelovige volk.

Bisschoppensynode

Een van de nieuwigheden van het Tweede Vaticaans Concilie was de oprichting van de bisschoppensynode. Dit zou een overlegorgaan van de bisschoppen onderling moeten zijn, en van de bisschoppen samen met de paus. Hiermee kwam paus Paulus VI tegemoet aan de roep op democratisering. Toch werd de positie van de paus zelf niet aangetast, de nadruk kwam te liggen op collegialiteit. De synode heeft het hoogste gezag, maar alleen als de paus het ermee eens is. Ofwel: de paus houdt het laatste woord.

Nieuwe mis

Een van de dingen die vanaf 1969-1970 in alle kerken binnen de Katholieke Kerk meteen duidelijk werd na het concilie was de invoering van een nieuwe misorde, de Novus Ordo Missae, die de Tridentijnse ritus verving. Dat betekende, dat teksten van de eucharistieviering werden aangepast en de mis voortaan in de volkstaal werd uitgesproken. Ook richtten de priester zich bij het voorgaan niet langer naar een hoofdaltaar dat naar het oosten werd gericht, want dat betekende altijd dat hij met zijn rug naar het volk stond. Voortaan richtte de priester zich tijdens het dienen van de mis naar de mensen toe.

Encyclieken

Zoals elke paus, schreef ook Paulus VI een aantal encyclieken. Een encycliek is een gewichtig pauselijk document van leerstellige aard. Het woord komt uit het Grieks en betekent letterlijk rondzendbrief. Een encycliek wordt bijna altijd in het Latijn geschreven. Encyclieken van Paulus VI:

• 6 augustus 1964: Ecclesiam suam, met thema's over het concilie
• 2 sept. 1965: Mysterium fidei, ook met thema's over het concilie
• 29 april 1965: Mense Maio, handelend over de meimaand en de rozenkrans
• 15 september 1966: Christi Matri Rosarii, handelen over speciale gebeden ter ere van Maria, tijdens de oktobermaand
• 26 maart 1967: Populorum Progressio: handelend over de kloof tussen arme en rijke landen
• 24 juni 1967: Sacerdotalis Caelibatus, handelend over het celibaar
• 25 juli 1968: Humanae Vita, handelend over geboorteregeling

Paulus VI liet zien zich zorgen te maken over het pauselijk gezag. Op het gebied van sociale kwesties en kwesties van de wereldvrede was Paulus VI open en vooruitstrevend.

College van Kardinalen

Paulus VI heeft een aantal verstrekkende wijzigingen doorgevoerd inzake het College van Kardinalen:

• Kardinalen van 80 jaar of ouder mochten niet meer meedoen in het Conclaaf, bij de verkiezing van een nieuwe paus.
• Als een bisschop of curiefunctionaris 75 jaar was geworden, werd deze geacht vrijwillig ontslag te nemen.
• Paulus benoemde een groot aantal nieuwe kardinalen, waarmee het College van Kardinalen sterk werd uitgebreid.

Door al deze maatregelen kon Paulus het College van Kardinalen vernieuwen en verjongen. Waren in het verleden veel kardinalen uit het College van oorsprong Italiaan, door de benoeming van kardinalen in andere landen en werelddelen, werd de samenstelling van het College veel internationaler. Het is hierdoor te verklaren, dat na Paulus VI er al twee nieuwe pausen zijn gekozen, die uit andere landen kwamen dan Italië: Johannes Paulus II uit Polen, Benedictus XVI uit Duitsland. De vierhonderd jaar hiervoor waren het allemaal Italiaanse pausen.

Geschokt

Eind jaren twintig was Paulus VI als Montini bevriend geraakt met Aldo Moro, later leider van de Italiaanse christendemocraten en premier van Italië. De terreurgroep Rode Brigades had de inmiddels ex-premier ontvoerd en in mei 1978 vermoord. De al zieke Paulus VI was hierdoor ernstig geschokt. Enkele maanden later, op 6 augustus 1978, overleed Paulus VI, op 81 jarige leeftijd aan een hartaanval.

Zalig

In oktober 2014, aan het eind van de in dat jaar gehouden bisschopssynode, werd Paulus VI door paus Franciscus zalig verklaard. Paulus VI werd hierbij door paus Franciscus geroemd om zijn 'profetische genialiteit'.

Lees verder

• Paus Johannes XXIII
• Het Conclaaf: De verkiezing van een nieuwe paus
• Het Tweede Vaticaans Concilie
• Het Eerste Vaticaans Concilie
• Concilie van Trente