Concilie van Trente

In het midden van de zestiende eeuw werd door de paus van de Katholieke Kerk het concilie van Trente bij elkaar geroepen. Het concilie van Trente moest antwoorden vinden op de misstanden binnen de kerk. Al die misstanden waren de oorzaak geweest van de oprukkende reformatie. Met dit concilie hoopte de paus voor een omkering te zorgen.

De Katholieke Kerk

Vanaf het begin van het Christendom was de leiding van de kerk in Rome gevestigd, destijds het centrum van het Romeinse Rijk, en daardoor min of meer het centrum van de Europese beschaving. Hoewel de kerk in de beginjaren te leiden had onder geloofsvervolging, kon in 311 met de verheffing tot staatsgodsdienst door het Romeinse Rijk een periode van groei en bloei beginnen. Na de ineenstorting van het Romeinse Rijk verdween veel van de beschaving, maar het centrum van de Katholieke Kerk bleef in Rome.

Macht

De Katholieke Kerk verspreide zich over Europa. Bisschoppen en priesters werden uitgezonden om het geloof door te geven. Koningen en keizers begrepen dat het geloof een middel kon zijn, macht uit te oefenen over het volk. De leiding van de Kerk begreep ook heel goed, dat het geloof een middel was om macht uit te oefenen over de politieke en militaire leiders, de graven, hertogen, koningen en keizers.

Misbruik in de Kerk

Het ambt van een kerkelijk hoogwaardigheidsbekleder was niet louter meer een kwestie van roeping, het werd vanwege de macht, de pracht en praal, een benijdenswaardig ambt. Dat betekende dat veel kerkelijke leiders wel het ambt ambieerden, maar niet van plan waren volgens de kerkelijke leer te leven. Machtswellust, gekochte hoge posities, mannen die het met de goede zeden bepaald niet nauw namen, het was allemaal geen uitzondering. Priesters, volgens de wet ongehuwd, leefden toch met vrouwen en hadden kinderen. Kloosterlingen die volgens de regels arm moesten leven hadden voor zichzelf een bruin leventje geregeld. Je kon zelfs aflaten kopen, waardoor gelovigen in het hiernamaals strafvermindering konden krijgen.

Reformatie

Het is niet verwonderlijk dat goedwillende kerkelijke leiders tegen al die misstanden in opstand waren gekomen, en protesteerden tegen al dit soort zaken. Mannen als Wyclif, Hus, Luther en Calvijn protesteerden tegen alle misstanden. Maarten Luther wist al die kritiek samen te vatten in een aantal kernachtig opgestelde lijsten. Veel pastoors en gelovigen onderstreepten de kritiek en gingen in de nieuwe beweging mee. Zij verdedigden hun nieuwe ideeën als protestanten. We noemen dit de tijd van de reformatie.

Tegenbeweging

Dit alles maakte een tegenbeweging noodzakelijk. Wilde de Kerk zijn bestaansrecht handhaven, dan zou er ingegrepen moeten worden. Paus Paulus III zag dit in, en nam allereerst stevige maatregelen. Hij schafte de handel in aflaten af, verplichtte de bisschoppen om in hun bisdom aanwezig te zijn, en verplichtte hen om belangstelling te hebben voor geloofszaken in plaats van vrouwen, drank, paarden etc. Paulus III kreeg felle kritiek, waarschijnlijk omdat deze paus niet bepaald van onbesproken gedrag was. Hij had bijvoorbeeld een kardinaalspost gekocht nog vóór hij tot priester was gewijd en had ook al een viertal onwettige kinderen verwerkt, die allemaal hoge kerkelijk posten hadden gekregen. Niet bepaald pauselijk gedrag, dus. Naast alle aangekondigde maatregelen nam Paulus III het initiatief tot het Concilie van Trente, waar de problemen besproken konden worden en waar nieuwe richtlijnen konden worden opgesteld.

Concilie van Trente

Gekozen werd voor de plaats Trente, in Zuid-Tirol. Tegenwoordig ligt de plaats in Italië en heet Trento. Er waren goede redenen dit concilie niet in Rome te doen plaatsvinden. Op de eerste plaats was het neutraal terrein. Op de tweede plaats lag Trente veel centraler in Europa, waardoor ook waarnemers van de protestanten in de gelegenheid werden gesteld erbij te zijn. Want het zou natuurlijk mooi zijn als er een overeenstemming kon worden bereikt waar beide partijen vrede mee zouden hebben. Dat zou een definitieve scheuring in de kerk kunnen voorkomen.

Verschillende zittingen

Het concilie werd niet in één keer afgehandeld, er waren verschillende zittingsperioden voor nodig.

• Paus Paulus III opende de eerste zittingsperiode (1545-1547)
• De tweede zittingsperiode (1551-1552) werd gehouden onder paus Julius III.
• Bij de derde zittingsperiode (1562-1563), toen onder paus Pius IV werd het Concilie van Trente afgesloten.

Het is niet vreemd dat de tegenstellingen soms hevig waren.

Leerstellingen van Luther

De lijst met leerstellingen van Luther werd door het Concilie besproken, maar alle punten werden verworpen. Volgens Luther was alleen de Bijbel leidraad voor een goed geloofsleven, maar het Concilie besloot dat de goddelijke openbaring zich ook manifesteerde via de kerkelijke traditie, dus door de mondelinge en schriftelijke overlevering van geloofswaarheden. Bovendien kon de Bijbel alleen door de kerk uitgelegd worden. Het verwerpen van de stellingen van Luther betekende, dat de katholieke kerk deze als dwaling kenmerkte, ofwel ketters.

Breuk

In 1563 vergaderde het Concilie voor de laatste keer. Duidelijk was geworden, dat de tegenstellingen tussen katholieken en protestanten op dat moment onoverbrugbaar was. Beide partijen hadden elkaar niet kunnen overtuigen van hun waarheden. Daarmee was de breuk definitief. De verhouding tussen beide groepen was slecht en zou dat blijven tot het Tweede Vaticaans Concilie, in de twintigste eeuw.

Uitkomsten

De rol van de Kerk als wetgever en behoeder van beschaving werd door het Concilie bekrachtigd. Leerstellingen werden opnieuw geformuleerd. Landen die in de voorliggende periode katholiek gebleven waren, zagen voldoende aanknopingspunten in de vernieuwde Kerk, en zegden steun toe. De Kerk behield in deze landen haar invloed op intellectueel en moreel gebied.

Besluiten

Een aantal besluiten van het Concilie van Trente:

• Opnieuw vaststellen van de lijst van boeken die deel uitmaken van de bijbel, de canon van de Bijbel.
• Goddelijke openbaring manifesteert zich door de Bijbel en de kerkelijke traditie.
• Het Latijn is de enige liturgische taal
• Een bisschop moet theologie hebben gestudeerd. Met deze regel werd het voor adellijke lieden erg moeilijk om hun kroost van een hoger kerkelijk ambt te voorzien.
• Een huwelijk moet in een kerk worden voltrokken, ten overstaan van priester en getuigen. E.e.a. moet worden vastgelegd in een huwelijksregister.
• Ook dopen en overlijdens worden in een register vastgelegd.
• Opstellen van een lijst van verboden boeken, de Index librorum prohibitorum (lijst van verboden boeken, kortweg Index. Boeken moesten eerst door de kerkelijke censuur voor ze gepubliceerd mochten worden. De commissie die bepaalt wat er op die lijst komt, is in 1966 door paus Paulus VI opgeheven. Sindsdien kan alleen de paus zelf bepalen of er nieuwe titels op die lijst komen.
• Geestelijken kunnen niet meerdere kerkelijke ambten bekleden
• Bisschoppen moeten aanwezig zijn in hun eigen bisdom
• Geloofswaarheden, zoals erfzonde, de sacramenten, de zaligmaking, worden opnieuw geformuleerd en bevestigd.

Verbetering

Met het Concilie van Trente zette de Kerk een aanval in op enerzijds de protestante bewegingen, anderzijds op de misstanden in de Kerk zelf. Dit leidde tot een periode van zelfherstel maar ook tot vervolging van alles en iedereen die de nieuwe kerkstellingen niet onderschreef.

Lees verder

• Het Eerste Vaticaans Concilie
• Het Tweede Vaticaans Concilie
• De pausen van de Katholieke Kerk
• Het Conclaaf: De verkiezing van een nieuwe paus