De paus: het kiezen van een nieuwe paus

Voor rooms-katholieken neemt de paus vanzelfsprekend een belangrijke plaats in. Maar wat als de paus, net als paus Benedictus XVII zelf opstapt? Is een kerk dan onbestuurbaar geworden? Het pausschap in het kort.

Kan een paus zomaar zeggen dat hij stopt?

Een paus kan er zelf mee ophouden en besluiten af te treden. Het gebeurt niet vaak, het is zelfs anno 2013 al in honderden jaren niet gebeurd. Toch traden wel meer pausen af uit vrije wil. De eerste keer was dat in 1294. Toen zei Paus Celestinus het ambt vaarwel. De laatste keer dat een paus aftrad, is al erg lang geleden en was in 1415. In dat jaar trad Paus Gregorius XII terug. Omstanders hebben overigens ook wel eens aangedrongen op het aftreden van de paus. Toen Johannes Paulus II (de vorige paus) steeds zieker was door onder andere de ziekte van Parkinson waren er mensen die vonden dat hij moest opstappen. Hij wilde dit echter uit plichtsbesef niet doen. Pas toen hij stierf, kwam er een andere paus. Paus Benedictus XVII heeft zelf aangegeven uit dat zelfde plichtsbesef juist wel op te willen stappen. Hij vond dat hij zich niet meer voldoende van zijn taak kon kwijten.

De rol van de ex-paus

Iemand die zelf aftreedt als paus, wil natuurlijk nog wel het een en ander blijven doen. Toch is de positie van zo’n ex-paus niet duidelijk omschreven. De verwachting is wel dat Benedictus XVII nu weer kardinaal wordt. Benedictus XVII of te wel Joseph Ratzinger heeft wel aangegeven zich volledig uit de openbaarheid terug te willen trekken. Ook wil hij weer gaan studeren. Een nieuwe paus zal dus geen last van hem hebben.

Witte rook bij een nieuwe paus

Het is het gebruik dat er witte rook opstijgt uit het Vaticaan als er een nieuwe paus is gekozen. Het is de verwachting dat Benedictus XVII een maand na zijn aftreden op 28 februari vervangen zal zijn. Aangenomen wordt dat er daarbij rekening is gehouden met Pasen. Dit is het feest van de opstanding en daarom zo ongeveer het belangrijkste feest van de kerk.

Een kerk zonder paus; hoe gaat dat?

Een rooms-katholieke kerk zonder paus is niet een kerk zonder bestuur. De zogeheten kardinaal-camerlengo (de tweede man van het Vaticaan) is tijdelijk de bestuurder totdat er een nieuwe paus is gekozen. Die tweede man is Tarcisio Bertone.

De keuze voor een nieuwe paus

Een nieuwe paus wordt gekozen door de kardinalen die jonger zijn dan 80 jaar. Daarvoor komt het college van kardinalen bijeen achter gesloten deuren in de Sixtijnse Kapel. Ook Nederland heeft een vertegenwoordiger in de persoon van kardinaal Wim van Eijk. Kardinaal Ad Simonis is in 2013 inmiddels 81 jaar en mag daarom niet meedoen aan de beraadslagingen. De “oude” paus mag trouwens zelf ook niet meestemmen. Hij is inmiddels al 85 en is ook uitgesloten. In totaal zijn er 117 kardinalen die meestemmen in 2013. Twee van hen konden echter niet naar Rome komen.

Stemmen op een nieuwe paus

Een nieuwe paus wordt gekozen op basis van het aantal stemmen van de kardinalen. Hij moet tweederde van die stemmen krijgen (dit zijn 77 stemmen) om gekozen te worden. De traditie schrijft daarbij voor dat de stembriefjes daarna worden verbrand. Is de keuze voor een nieuwe paus duidelijk, dan verschijnt er witte rook uit de schoorsteen. Meestal duurt zo’n verkiezing overigens niet zo lang, maar ergens half weg de dertiende eeuw was dat wel anders. Toen kwamen ze er niet uit en moesten de roomsen bijna 3 jaar wachten op een besluit van de kardinalen.

Iedere gedoopte katholiek kan in principe paus worden

Om paus te worden is het in ieder geval nodig om gedoopt te zijn. En de kerk schrijft nog altijd voor dat een paus een man is. Er bestaat geen mogelijkheid om te solliciteren op de functie van paus. Er wordt altijd een paus gekozen uit de kardinalen, er is nog nooit een paus gekozen gewoon uit het burgervolk. Wel zou het zomaar kunnen dat de volgende paus een gekleurde man is. Of de volgende paus ook een progressieve paus zal zijn, zal pas eind maart 2013 blijken als de kardinalen hebben besloten wie de nieuwe leider van de Rooms-Katholieke kerk wordt.

De nieuwe paus: Franciscus I

In maart 2013 werd de nieuwe paus gekozen door de kardinalen. Het was een verrassing dat het ging om de in Argentinie geboren 76-jarige Bergoglio die als paus Franciscus I gaat heten. De Franse kardinaal Jean-Louis Tauran maakte de nieuwe paus bekend op het balkon van de Sint Pieter. De keuze is verrassend omdat paus Franciscus de eerste Latijns-Amerikaanse paus ooit is. Bovendien is hij de eerste paus die niet uit Europa komt sinds Gregordius II van 731 tot 741 zijn ambt bekleedde. Daar komt nog bij dat hij de eerste Jezuïet is die paus is geworden en de eerste pater (lid van een religieuze orde of congregatie) sinds Gregorius XVI (1831-1846).

Het loon van de paus

Een paus krijgt geen loon, hoewel veel mensen dat wel denken. Hij hoeft overigens ook geen belasting te betalen. Niet in Italie, maar ook niet in het land waar hij oorspronkelijk vandaan komt (zoals Ratzinger in Duitsland). Een paus werkt op basis van kost en inwoning kunnen we wel stellen. Dat betekent dat zijn eten, zijn woning en zijn vervoer worden betaald door de kerk. Johannes Paulus II, had wel bezittingen toen hij paus werd, maar gaf dit allemaal weg. Toen hij in 2005 overleed, was er dan ook niets over aan geld of andere financiele bezittingen.