Paus Johannes XXIII

Aan het hoofd van de katholieke kerk staat de paus. Angelo Roncali had al een hoge leeftijd, toen hij door het college van kardinalen werd uitverkoren als opvolger van de in 1958 overleden paus Pius XII. Als priester en later als paus was hij zeer geliefd bij zijn mensen. Angelo Roncali zou als paus Johannes XXIII paus zijn van 1958 tot 1963.

Angelo Roncalli

Op 25 november 1881 werd in Bergamo in Italië Angelo Roncalli geboren. De intelligentie van de jonge Angelo viel op, en de dorpspastoor liet hem in zijn vrije tijd ook Latijn leren. Dank zij de financiële steun van een oom kon Angelo het kleinseminarie van Bergamo bezoeken. In 1901 kreeg hij als priesterstudent een beurs om aan de Pauselijke Lateraanse Universiteit verder te kunnen studeren. Angelo specialiseerde zich in de kerkgeschiedenis. In 1903 werd hij tot diaken gewijd en een jaar later, in 1904, promoveerde hij in de theologie.

Priester en secretaris

In hetzelfde jaar 1904 werd Roncalli ook tot priester gewijd. Hij werd vervolgens secretaris van de nieuwe bisschop van Bergamo, Giacomo Radini. Ook ging hij aan het seminarie van Bergamo lesgeven in kerkgeschiedenis. Als bisschop Radini een buitenlandse reis maakte, ging secretaris Roncalli mee. Radini en Roncalli zetten zich in voor o.a. verbetering van de slechte positie vn textielarbeiders. Toen bisschop Radini overleed, raakte Roncalli zijn positie als secretaris kwijt.

Eerste wereldoorlog

In de Eerste Wereldoorlog werd Roncalli aanvankelijk hospitaalsoldaat, waar hij zich kon inzetten voor de gewonde soldaten. Later werd hij aalmoezenier, een militair geestelijke.

Propaganda Fide

In 1921 werd Roncalli door paus Benedictus XV benoemd tot directeur van de Italiaanse tak van de Congregatie van de Propaganda Fide. Deze congregatie van de Romeinse Curie houdt zich bezig met alles rond de missionaire samenwerking en de verspreiding van het Evangelie. Als lid van de Centrale Raad voor de Pauselijke Missiewerken kwam Roncalli ook in Nederland. Tegenwoordig heet de congregatie: Congregatie voor de Evangelisatie van de Volkeren (Congregatio pro Gentium Evangelisatione). De naam is door paus Johannes Paulus II aangepast.

Bisschop

In 1925 werd Roncalli gewijd tot bisschop en werd hij titulair aartsbisschop van Areópoli. Een titulair aartsbisschop is eigenlijk een bisschop zonder eigen bisdom. Hij krijgt de naam van een bisdom toegewezen dat ooit wel bestaan heeft – maar nu niet meer. Een titulair bisschop of titulair aartsbisschop heeft overigens wel dezelfde rechten en plichten als een gewoon bisschop of aartsbisschop.

Diplomatie

Roncalli bleek diplomatiek talentvol te zijn. Hij werd door Achille Ratti, de latere paus Pius XI, jarenlang op allerlei diplomatieke missies gestuurd. Hij verbleef o.a. in Sofia, Istanboel en Athene. Tijdens zijn verblijf in Athene, tijdens de Tweede Wereldoorlog, probeerde hij zoveel mogelijk Joden bij te staan. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij tot nuntius in Parijs benoemd. Een nuntius is een gezant, die de Heilige Stoel bij de betreffende regering vertegenwoordigd. In feite vervulde Roncalli dus de rol van ambassadeur van Vaticaanstad.

Kardinaal

Na het overlijden van de patriarch van Venetië, werd Roncalli op 9 januari 1953 benoemd tot diens opvolger. Drie dagen later werd hij gecreëerd tot kardinaal-priester. Kardinalen worden namelijk niet benoemd, maar gecreëerd. Kardinaal-priester is een rang. Je hebt namelijk drie rangen kardinalen, van lagere rang naar hogere rang is dat: kardinaal-diaken, kardinaal-priester en kardinaal-bisschop.

Paus

In 1958 overleed paus Pius XII. De beschikbare kardinalen trokken naar Rome, om in conclaaf bijeen te komen en een nieuwe paus te kiezen. Omdat het College van Kardinalen in die tijd niet groot was, waren er 53 kardinalen aanwezig. Na een conclaaf van vier dagen werd Roncalli, op dat moment 77 jaar, op 28 oktober 1958 gekozen tot nieuwe paus. Hij koos de naam Johannes, en was daarmee de 23e met die naam: paus Johannes XXIII. Op 4 november 1958 werd hij met de tiara tot paus gekroond.

Tweede Vaticaans Concilie

Al snel na zijn verkiezing tot paus, januari 1959, riep Johannes XXIII het Tweede Vaticaans Concilie bijeen, waarbij hij het woord aggiornamento gebruikte: bij de tijd brengen. Het concilie zou worden gehouden van 1962 tot 1965 en zou in de Kerk veel veranderen. Paus Johannes XXIII heeft overigens het einde van het concilie niet meer meegemaakt.

Kardinalencollege

Bij de verkiezing van Johannes XXIII waren slechts 53 kardinalen betrokken geweest. Hiervan was ongeveer de helft van dezelfde leeftijd als Johannes, die toen 77 jaar was, of zelfs ouder. Dat is een twijfelachtige basis in een vernieuwende Kerk, daarom vergrootte Johannes XXIII het kardinalencollege tot 87 kardinalen. Eén van hen was ook Giovanni Battista Montini, die als Paulus VI de opvolger zou worden van Johannes.

Vernieuwingen

Johannes XXIII heeft aangezet tot broodnodige vernieuwingen in de Kerk. Een voorbeeld daarvan is het Tweede Vaticaans Concilie, maar ook stelde hij een commissie in die moest bekijken in hoeverre het kerkelijk wetboek bij de tijd moest worden gebracht. Commissies die moeilijke, juridische, dingen moeten uitzoeken hebben veel tijd nodig. Per slot van rekening moeten alle regels en wetten met elkaar in overeenstemming worden gebracht. Het resultaat leverde pas in 1983, ten tijde van paus Johannes-Paulus II een nieuwe codex van canoniek recht op.

Encyclieken

Zoals elke paus, schreef ook Johannes een aantal encyclieken. Een encycliek is een gewichtig pauselijk document van leerstellige aard. Het woord komt uit het Grieks en betekent letterlijk rondzendbrief. Een encycliek wordt bijna altijd in het Latijn geschreven. Enkele van de encyclieken, die door paus Johannes XXIII zijn geschreven:

• 15 mei 1961: Mater et Magistra – Handelend over de moderne ontwikkeling van het sociale leven en de christelijke beginselen
• 11 november 1961: Aeterna Dei Sapientia – Handelend over de heilige Paus en Kerkleraar Leo I de Grote bij gelegenheid van zijn 1500ste sterfdag
• 1 juli 1962: Paenitentiam Agere – Handelend over de verdiensten van de boetvaardigheid
• 11 april 1963: Pacem in Terris - Vrede op aarde

Geliefd

Johannes XXII was een humoristisch en spontaan mens. Eigenschappen, die dank zij moderne media als televisie goed overkwamen bij de gelovigen. Daarnaast had hij met zijn oproep tot modernisering en vernieuwing precies de juiste snaar geraakt bij veel mensen, die hunkerden naar nieuwe manieren om hun leven zin te geven. Dit alles leverde Johannes de bijnaam de goede paus op.

Kort pontificaat

Als iemand van 77 jaar wordt gekozen om paus te worden, is de verwachting niet dat het een lang pontificaat zal worden. Met pontificaat wordt bedoeld de periode dat een paus in functie is. Helaas bleek dat te kloppen. In 1962 werd bij hem maagkanker geconstateerd. De laatste maanden moeten voor Johannes zwaar en uitputtend geweest zijn, met veel pijn. Behalve dat hij soms afspraken in verband met zijn ziekte heeft moeten afzeggen, heeft het gelovige volk weinig van deze ziekteperiode meegekregen. Er werden in de media ook geen uitspraken over gedaan, tot enkele dagen voor zijn dood, toen bleek dat de paus op sterven lag. Op 3 juni 1963 overleed hij, 81 jaar oud.

Lees verder

• Het Tweede Vaticaans Concilie
• Het land van de paus, van Kerkelijke Staat tot Vaticaanstad
• De pausen van de Katholieke Kerk
• Het Conclaaf: De verkiezing van een nieuwe paus
• Paus Paulus VI (1963-1978)